Wp/mag/भारत

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mag
Wp > mag > भारत

भारत, अधिकारिकरूपसे भारतगनराज्ज (भारतगणराज्य) दक्खिन एसियामे भारतीय उपमहाद्दिपके सबसे बड़का देस हई। भारत भुगोलिक दृष्टिसे बिस्वके सतमा सबसे बड़ा देस हई, ओहँई जनसङ्ख्याके दृष्टिकोन से चीनके बाद दूसरा सबसे बड़ा देश हई। भारतके पच्छी दने पाकिस्थान, उत्तर-पूरुब दने चीन (तिब्बत्), नेपाल आउ भूटान्, पूरुब दने बाङ्लादेस आउ म्यान्मार् हई। हिन्दमहासागरमे एकर दखिन-पच्छी दने मालदीव, दखिन दने श्रीलङ्का आउ दखिन-पूरुब दने इण्डोनेसिया से भारतके समुद्री सीमा लगहई। एकर उत्तरमे हिमालयपर्बत आउ दक्खिनमे हिन्दमहासागर हई। दखिन-पूरुबमे बङ्गालके खाड़ी आउ पच्छिममे अरबसागर हई।

आधुनिक मानुस याफिर होमो सेपियन्स् अफ्रीका से भारतीय उपमहाद्दीपमे ५५,००० बरस पहेले अइलथिन हल्। १,००० बरस पहेले एखनी सिन्धुनदीके पच्छिम दने बसल हलथिन् जनेसे एखनी धीरे-धीरे पलायन करलथिन आउ सिन्धुघाटी सभ्यताके रूपमे बिकसित होइलथिन्। १,२०० ईसा पूर्ब सन्स्कृतभासा पुरा भारतीय उपमहाद्दीपमे फैलल् हलई आउ तखनीतक एहाँ जुगुन हिन्दुधरमके सुरुआत होगेली हल् आउ ऋग्वेदके रचनो होगेली हल्। ४०० ईसा पूर्ब तक आबित-आबित हिन्दुधरममे जातिवाद देखेला मिल गेलीहल्। एही बेरा बौद्ध आउ जैन धरम उत्पन्न होईत् हलथिन्। प्रारम्भिक राजनीतिक एकत्रीकरन गङ्गाघाटीमे स्थित मौर्य आउ गुप्त साम्राजवनके जनम देलकई। उनखर समाज बयापक रचनात्मकता से भरल हलई।

प्रारम्भिक मधजुगकालमे, ईसाई धरम, इस्लाम्, यहूदीधरम आउ पारसीधरम भारतके दक्खिनी आउ पच्छिमी तटवन पर जड़ जमा लेलथीन्। मध्ध एशियासे मुसलमान् सेना भारतके उत्तरी मैदानवन पर लगातार अत्याचार करलथिन्, अन्तिममे दिल्ली सल्तनत्के स्थापना होलई आउ उत्तरभारतके मध्धकालीन इस्लाम् सम्राजमे मिलावल गेलई। १५ मा सताब्दीमे बिजयनगर सम्राज दक्खिनभारतमे एगो लम्बा समय तक चलेबाला समग्रहिन्दु सन्स्कृति बनैलकई। पञ्जाबमे सिखधरमके स्थापना होलई । धीरे-धीरे ब्रिटानीय ईस्ट् इण्डिया कम्पनीके सासनके बिस्तार होलई, जे भारतके उपनिवेसिक अर्थब्यबस्थामे बदल देलकई आउ अपन सम्प्रभुतवोके मजबूत करकई। ब्रिटानीय राज सासन १८५८ मे शुरू होलई। धीरे-धीरे एगो पर्भावसाली रास्ट्रवादी आन्दोलन शुरू होलई जेकरा अहिन्सक बिरोधला जानल गेलई आउ ब्रिटानीय सासनके समाप्त करेके परमुख कारक बनगेलई। १९४७ मे ब्रिटानीय भारतीय सम्राजके दु स्बतन्त्र प्रभुत्वनम बिभाजित करल गेलई, भारतीय अधिराज आउ पाकिस्थान अधिराज, जेखनीके धरमके आधार पर बिभाजित करल गेलई।

१९५० से भारत एगो सङ्घीय गनराज हई। भारतके जनसङ्ख्या १९५१ मे ३६.१ करोड़ से बढ़के २०११ मे १२१.१ करोड़ होगेलई। प्रतिब्यक्ति आय $६४ से बढ़के $१,४९८ हो गेलई आउ एकर साच्छरता दर १६.६% से ७४% होगेलई। भारत एगो तेजीसे बढ़ीत परमुख अर्थब्यबस्था आउ सूचना प्रौद्योगिकी सेवाके केन्द्र बन गेलईहे। अन्तरिच्छ क्षेत्रमे भारत उल्लेखनीय आउ अद्वितीय प्रगति करकई। भारतीय चलचित्र, सङ्गीत आउ अध्यात्मिकशिच्छा बैश्विक सन्स्कृतिमे बिसेस भूमिका निभाव हथिन्। भारत गरीबी दरके बहुते कम कर देलकीहे। भारतदेश परमानु बम् रखेबाला देस हई। कस्मीर आउ भारत-पाकिस्थान आउ भारत-चीन सीमवा पर भारतके पाकिस्थान आउ चीनसे बिबाद चलित हई । लैङ्गिक असमानता, बाल सोसन, बाल कुपोसन, गरीबी, भ्रस्टाचार, परदूसन इत्यादि भारतके सामने पर्मुख चुनौती हई। २१.४% क्षेत्र पर बन हई। भारतके बनजीव, जेखनीके परम्परागत रूपसे भारतके सन्स्कृतिमे सहिष्णुताके साथे देखल गेलईहे, इ जङ्गलवन आउ अन जगहवन पर सन्रच्छित आवासमे निवास करहथिन्।

राज्ज आउ केन्द्रसासितपरदेस[edit | edit source]

भारतमे २८ राज्ज ८ केन्द्रसासितपरदेस हई।

भारत
राज्ज
सङ्ख्या राज्ज राजधानी भासा
हिमाचलपरदेस सिमला पहाड़ी, सन्स्कृत, हिन्दी
पञ्जाब
चण्डीगढ़
पञ्जाबी
उत्तराखण्ड देहरादून कुमाऊँनी, गढ़वलि, सन्स्कृत, हिन्दी
हरियाना चण्डीगढ़ पञ्जाबी, हिन्दी
राजस्थान जयपुर राजस्थानी, हिन्दी
उत्तरपरदेस लखनऊ अबधी, उर्दू, ब्रजभासा बुन्देली, भोजपुरी, हिन्दी
बिहार पटना भोजपुरी, मगही, मैथिली, हिन्दी
सिक्किम् गङ्गटोक् नेपाली
अरुनाचलपरदेस ईटानगर अङ्ग्रेजी, हिन्दी
१० असम दिसपुर असमिया, बाङ्गला, बोड़ो
११ नागालैण्ड् कोहिमा अङ्ग्रेजी
१२ मेघालय शिलाङ्ग् अङ्ग्रेजी, खासी, गारो
१३ मनिपुर इम्फाल् अङ्ग्रेजी, मनिपुरी
१४ त्रिपुरा अगरतला त्रिपुरी, बाङ्ला
१५ मिजोरम् ऐजोल् अङ्ग्रेजी, मिजो, हिन्दी
१६ गुजरात
गान्धीनगर
गुजराती
१७ मध्धपरदेस भोपाल हिन्दी
१८ झारखण्ड राँची सान्ताली, हिन्दी
१९ पच्छिमबङ्गाल
कोलकाता
नेपाली, बाङ्ला
२० महाराष्ट्र मुम्बई, नागपुर मराठी
२१ छत्तीसगढ़ रायपुर छत्तीसगढ़ी, हिन्दी
२२ ओड़िसा
भुबनेस्वर
ओड़िआ
२३ तेलङ्गाना
हैदराबाद्
तेलुगु
२४ गोवा
पनजी कोङ्कणी, मराठी
२५ कर्नाटक
बेङ्गलूरु
कन्नड, तुलु
२६ आन्ध्रपरदेस
अमरावती
उर्दू, तेलुगु
२७ केरल
तिरुवनन्तपुरम्
मलयालम्
२८ तमिल्नाडु
चेन्नै
तमिल्
केन्द्रसासितपरदेस
सङ्ख्या परदेस राजधानी भासा
लद्दाख् कारगिल्, लेह् लद्दाखी,‌ हिन्दी
जम्मूकस्मीर जम्मू, श्रीनगर कस्मीरी, डोगरी
चण्डीगढ़ चण्डीगढ़ पञ्जाबी, हिन्दी
दिल्ली नया दिल्ली हिन्दी
दादरा आउ नगरहवेली आउ दमन आउ दीव दमन गुजराती, मराठी, हिन्दी
लच्छद्दीप कवरत्ती मलयालम्
पुदुच्चेरी पुदुच्चेरी तमिल्, तेलुगु, मलयालम्
अण्डमान आउ निकोबार द्दीपसमूह पोर्ट् ब्लेयर् बाङ्ला, हिन्दी