Wp/mag/पटना

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mag
Wp > mag > पटना
महानगर
पटनाके दृश्य
पटनाके दृश्य
Lua error in Module:Wp/mag/Location_map at line 425: No value was provided for longitude.
निर्देशाङ्क: निर्देशाङ्क: अनुपलब्ध अक्षान्श
Invalid arguments have been passed to the {{#coordinates:}} function
देस  भारत
राज्ज बिहार
मण्डल पटना
पाटलिपुत्र ४९० ईपू
सन्स्थापक उदायिभद्र
शासन
 • प्रणाली नगरनिगम
 • सभा पटना नगरनिगम
नगरपरिषद् दानापुर निजामत्
 • भारतीयसंसद् रविशङ्कर प्रसाद (भाजपा)
रामकृपाल यादव(भाजपा)
 • मेयर् सीता साहू[1]
क्षेत्र 250 किमी2 (Formatting error: invalid input when rounding वर्गमील)
 • महानगर 409 किमी2 (Formatting error: invalid input when rounding वर्गमील)
क्षेत्र दर्जा 18
ऊँचाई[2] 53 मी (Formatting error: invalid input when rounding फीट)
जनसङ्ख्या (२०११)[3]
 • महानगर १६,८३,२००

पटना, इतिहासिकरूपसे पाटलिपुत्र जानल जाएवाला, भारतमे बिहार राज्जके राजधानी आउ सबसे बड़का नगर हे । सञ्जुक्तराष्ट्रके अनुसार २०१८ तक पटनाके जनसङ्ख्या २३.५ लाख हल, जेकरासे ई भारतके १९मा सबसे बड़का नगर होल । २५० बर्ग किलोमीटर् आउ २५ लाखसे बेसी लोगके समावित, ई नगरीसमूह भारतमे १८मा सबसे बड़का हे । पटना पटना उच्चन्यायालयके पीठके रूपमे काज करहे । बैसाली, राजगीर, नालन्दा, बोधगया आउ पावापुरी बौद्ध, हिन्दु आउ जैन तीर्थस्थल भिरुए हे आउ पटना साहिब सिखला एगो पवित्रनगर हे काहेकि दसमा सिखगुरु, गुरु गोबिन्दसिँहके जनम हिँये होलहल । आधुनिक नगर पटना मुख्यरूपसे गङ्गानदीके दक्खिनी तटे स्थित हे । ई नगर सोन, गण्डक आउ पुनपुननदीयो तक फैलल हे । नगर लगभग ३५ किलोमीटर् लम्बा आउ १६ से १८ किलोमीटर् चौड़ा हे ।

बिवरण[edit | edit source]

पटना नगरके ऐतिहासिक महत्व हे । पटना सन्सारके गिनल-चुनल ऊ बिशेष प्राचीन नगरमे से एक हे जे अति प्राचीनकालसे आजतक आबाद हे । ईसा पूर्ब मेगास्थनीज् (३५० ईपू-२९० ईपू) अपन भारत भ्रमणके पश्चात् लिखल अपन पुस्तक इण्डिकामे ई नगरके उल्लेख कैलन हे । पलिबोथ्रा (पाटलिपुत्र) जे गङ्गा आउ अरेन्नोवास (सोनभद्र-हिरण्यवाह) के सङ्गमे बसल हल । ऊ पुस्तकके आकलके हिसाबसे प्राचीन पटना (पलिबोथा) ९ मील (१४.५ कि॰मी॰) लम्बा आउ १.७५ मील (२.८ कि॰मी॰) चौड़ा हल । सोलह लाख (२०११ के जनगणनाके अनुसार १६,८३,२००)-ओ से अधिक जनसङ्ख्यावाला पटनाके मुख्य नगर, लगभग १५ कि॰मी॰ लम्बा आउ ७ कि॰मी॰ चौड़ा हे । 136 वर्ग किलोमीटर (53 वर्ग मील) के क्षेत्र आउ २० लाखसे अधिक लोगके जनसङ्ख्या साथे, पटना नगर (अपन नगरीसमूह साथे) भारतमे १८मा सबसे बड़का हे ।

प्राचीन बौद्ध आउ जैन तीर्थस्थल बैशाली, राजगीर वा राजगृह, नालन्दा, बोधगया आउ पावापुरी पटना नगरके भिरुए अवस्थित हे । पटना सिखोला एगे अत्यन्ते पवित्र स्थल हे । सिखके १०मा आउ अन्तिम गुरु गुरू गोविन्दसिहके जनम पटनेमे होएल हल । प्रतिबरिस देस-बिदेससे लाखोँ सिख श्रद्धालु पटनामे हरमन्दिर साहबके दर्शन करे आवहथ आउ माथा टेकहथ । पटना आउ एकर आसपासके प्राचीन भग्नावशेष/खण्डहर नगरके ऐतिहासिक गौरवके मौन गवाह हे आउ नगरके प्राचीन गरिमाके आजहो प्रदर्शित करहे । ऐतिहासिक आउ प्रशासनिक महत्वके अतिरिक्त, पटना शिक्षा, बाणिज्य, आउ चिकित्सोके एगो प्रमुख केन्द्र हे । भित्तिसे घिरल नगरके पुराना क्षेत्र, पटना सिटीके नामसे जानल जाहै ।

नाम[edit | edit source]

पटना नाम पटन देवी (एक हिन्दू देवी) से प्रचलित होएल हे । एगो अन्य मत अनुसार ई नाम सन्स्कृतके पत्तन से आएल हे जेकर अर्थ बन्दरगाह होवहे । मौर्यकालके यूनानी इतिहासकार मेगस्थनीज् ई नगरके पालिबोथरा आउ चीनीयात्री फाहियान् पालिनफू के नामसे सम्बोधित कैलन हे । ई ऐतिहासिक नगर पिछला दु सहस्त्राब्दीमे कयगो नाम पा चुकल हे - पाटलिग्राम, पाटलिपुत्र, पुष्पपुर, कुसुमपुर, अजीमाबाद् आउ पटना । ऐसन समझा जाहे कि बर्तमान नाम शेरशाह सूरीके समयसे प्रचलित होएल । शेरशाह एकर नाम 'पैठना' रखलक हल जेकरा शेरशाहके मरेके बाद अन्तिम हिन्दु सम्राट हेमचन्द्र बिक्रमादित्य पटना कर देलन ।

इतिहास[edit | edit source]

बरिस १८१४-१५ मे पटनाके मुख्यभागके दृश्य
पटना, १९मा शताब्दीमे

प्राचीन पटना (पूर्बनाम- पाटलिग्राम वा पाटलिपुत्र) सोन आउ गङ्गानदीके सङ्गमे स्थित हल । सोननदी आजसे दु सहस्र बरिस पूर्ब अगमकुँआसे आगे गङ्गामे मिलहल । पाटलिग्राममे गुलाब (पाटलीके फूल) ढेर मात्रामे उपजावल जाहल । गुलाबके फूलसे तरह-तरहके इत्र, दवाई आदि बनाके ओकर व्यापार कैल जाहल एहिसे एकर नाम पाटलिग्राम हो गेल । लोककथासब अनुसार, राजा पत्रकके पटनाके जनक कहल जाहे । ऊ अपन रानी पाटलि लागि जादूसे ई नगरके निर्माण कैलन । एहि कारण नगरके नाम पाटलिग्राम पड़ल । पाटलिपुत्र नामो एहि कारण पड़ल । सन्स्कृतमे पुत्रके अर्थ बेटा आउ ग्रामके अर्थ गाँओ होवहे ।

सम्बन्धित लेख[edit | edit source]

सन्दर्भ[edit | edit source]

  1. "NDA-backed Sita Sahu is first woman mayor of Patna". 19 June 2017. मूल से 22 June 2017 को पुरालेखित.
  2. "CPRS Patna About Us". CRPS. मूल से 5 March 2016 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 28 October 2016.
  3. 3.0 3.1 "Provisional Population Totals, Census of India 2011; Urban Agglomerations/Cities having population 1 lac and above" (PDF). Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. मूल से 13 नवम्बर 2011 को पुरालेखित (PDF). अभिगमन तिथि 26 मार्च 2012.
  4. "Patna Urban Region". census2011.co.in. मूल से 10 दिसंबर 2015 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जून 2021.
  5. "Development of Human Development Index at District Level for EAG States" (PDF). March 2016. मूल से 2 June 2021 को पुरालेखित (PDF). अभिगमन तिथि 31 May 2021.