Jump to content

Wp/mag/हिन्दमहासागर

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
Wp > mag > हिन्दमहासागर
भारतीय महासागर
हिन्दमहासागर

अन्तर्राष्ट्रिय जल सर्वेक्षण सङ्गठन अनुसार भारतीय महासागरके विस्तार
Lua error in Module:Wp/mag/Location_map at line 403: देशान्तरला कौनो मान प्रयोग नै कैल गेल.
स्थान दक्षिण एसिया, दक्षिण-पूर्व एसिया, पश्चिम एसिया, उत्तर-पूर्व अफ्रिका, पूर्व अफ्रिका, दक्षिणी अफ्रिका आउ आस्ट्रेलिया
प्रकार महासागर
अधिकतम लम्बाई 9,600 कि॰मी॰ (31,500,000 फीट) (अण्टार्टिकासे बङ्गालके खाड़ी)[1]
अधिकतम चौड़ाई 7,600 कि॰मी॰ (24,900,000 फीट) (अफ्रिकासे आस्ट्रेलिया)[1]
सतही क्षेत्रफल 70,560,000 कि॰मी2 (7.595×1014 वर्ग फुट)
औसत गहराई 3,741 मी॰ (12,274 फीट)
अधिकतम गहराई 7,258 मी॰ (23,812 फीट)
(जावा खाई)
तट लम्बाई1 66,526 कि॰मी॰ (218,261,000 फीट)[2]
सन्दर्भ [3]
1 तट लम्बाईके मापन सटीक नै होवे

भारतीय महासागर वा हिन्दमहासागर बिश्वके तृतीय सबसे बड़का समुद्र हे आउ पृथिवीके सतह पर उपस्थित पानीके लगभग २०% भाग इहेमे समाहित हे । उत्तरदन्ने ई भारतीय उपमहाद्वीपसे, पच्छिमदन्ने पूरुबी अफ्रिका; पूरुदन्ने भारत-चीन, सुन्दा दीपसमूह आउ आस्ट्रेलिया, तथा दक्खिनदन्ने दक्खिन ध्रुवीयमहासागरसे घिरल हे । बिश्वमे खाली इहे एगो महासागर हे जेकर नाम कौनो देसके नाम यानी, भारतके नामपर हे । प्राचीन भारतीय ग्रन्थमे एकरा "रत्नाकर" कहल गेलहे ।

वैश्विक रूपसे परस्पर जुड़ल समुद्रके एक घटक हिन्दमहासागरके अटलाण्टिक महासागरसे २०° पूर्व देशान्तर जे एगुलस अन्तरीपसे गुजरहै आउ प्रशान्त महासागरसे १४६°५५' पूर्व देशान्तर पृथक करहै । हिन्दमहासागरके उत्तरी सीमाके निर्धारण फारसके खाड़ीमे ३०° उत्तर अक्षांश द्वारा होवहै । हिन्दमहासागरके पृष्टधाराके परिसञ्चरण असममित है । अफ्रिका आउ आस्ट्रेलियाके दक्षिणी सिरा पर ई महासागरके चौड़ाई करीब १०,००० किलोमीटर है; आउ एकर क्षेत्रफल ७३,५५६,००० वर्ग किलोमीटर है जेकरामे लाल सागर आउ फारसके खाड़ी शामिल है ।

सागरमे जलके कुल मात्रा २९,२१,३१,००० घन किलोमीटर होवेके अनुमान है । हिन्दमहासागरमे स्थित मुख्य द्वीप है; मेडागास्कर जे विश्वके चौथा सबसे बड़ द्वीप है, रीयूनियन द्वीप; कोमोरोस; सेशेल्स, मालदीव, मारिशस, श्रीलङ्का आउ इण्डोनेसियाके द्वीपसमूह जे ई महासागरके पूर्वी सीमाके निर्धारण करहै । एकर आकृति विकृत 'एम' के भाँति है । ई तीन आउ से भू-वेष्टित महासागर है । एकर सीमा पर प्राचीन पठारी भूखण्ड स्थित है जे ई बातके सङ्केत दे है कि ई महासागरमे गर्त एवं खाईके अभाव है । बीसमा शताब्दी तक हिन्दमहासागर अज्ञात महासागरके नामसे जानल जा हलै, किन्तु १९६० से १९६५ के बीच अन्तर्राष्ट्रिय हिन्द महासागरीय अभियान (आइआइओइ) के फलस्वरूप ई महासागरके तलीके सम्बन्धमे अनेक विलक्षण तथ्य प्रकाशमे ऐलै ।

नामोत्पति

[edit | edit source]

हिन्दमहासागरके एकर वर्तमान नामसे कमसे कम १५१५ से जानल जा है, जखनी एकर लातिनी रूप ओशनस ओरिएण्टलिस इण्डिकस (शाब्दिक अर्थ 'भारतीय पूर्वी महासागर') प्रमाणित होलै, जेकर नाम भारतके नाम पर रखल गेलै, जे एकरामे प्रवाहित होबऽहै । एकरा पहिले पूर्वी महासागरके नाम से जानल जा हलै, ई शब्द १८मा शताब्दीके मध्योमे प्रयोगमे हलै, जखनीकि प्रशान्तमहासागरके बारेमे अनुमान लगाबे से पहिले एकरा पश्चिमी महासागर (अटलाण्टिक) के नामसे जानल जा हलै ।[4] आधुनिक समयमे, अफ्रिकी-एसीय महासागरके नाम कहियो-कहियो प्रयोग कैल जा है ।[5]

महासागरके मगही नाम हिन्द महासागर है । एकर विपरीत, चीनी खोजकर्ता (जैसे, मिङ्ग राजवंश खनी झेङ्ग हे) जे १५मा शताब्दी खनी हिन्दमहासागरके यात्रा कैलकै हल, ऊ एकरा पश्चिमी महासागर कहकै हल ।[6] प्राचीन ग्रीक भूगोलमे यूनानी सबके ज्ञात हिन्दमहासागर क्षेत्रके एरिथ्रियन सागर कहल जा हलै ।[7]

एकरो देखी

[edit | edit source]

सन्दर्भ

[edit | edit source]
  1. 1.0 1.1 Demopoulos, Smith & Tyler 2003, Introduction, p. 219
  2. Keesing & Irvine 2005, Introduction, p. 11–12; Table 1, p.12
  3. CIA World Fact Book 2018
  4. Harper, Douglas. "Indian Ocean". Online Etymology Dictionary. मूलसे 14 जनवरी 2018 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 18 जनवरी 2011. first attested 1515 in Modern Latin (Oceanus Orientalis Indicus), named for India, which projects into it; earlier it was the Eastern Ocean, as opposed to the Western Ocean (Atlantic) before the Pacific was surmised.
  5. Braun, Dieter (1972). "The Indian Ocean in Afro-Asian Perspective". द वर्ल्ड टुडे. 28 (6): 249–256. JSTOR 40394632.
  6. Hui 2010, Abstract
  7. Anonymous (1912). Periplus of the Erythraean Sea . Schoff, Wilfred Harvey द्वारा अनूदित.