Wp/mag/त्रिपुरा
| त्रिपुरा ত্রিপুরা त्रिपुरा | |
|---|---|
| भारतके राज्य | |
त्रिपुराके भारतमे स्थिति (लालमे दर्शावल) | |
आठो राज्यके दर्शावित त्रिपुरा राज्यके मानचित्र | |
| Country | |
| क्षेत्र | पूर्वोतरभारत |
| स्थापित | २१ जनवरी १९७२† |
| राजधानी | अगरतला |
| सबसे बड़ नगर | अगरतला |
| मण्डल | 8 |
| क्षेत्रफल | |
| • कुल | 10,491.69 किमी2 (4,050.86 वर्ग मील) |
| • क्रम | २७मा (२०१४) |
| जनसङ्ख्या (२०११) | |
| • कुल | ३६,७१,०३२ |
| • क्रम | २२मा (२०१४) |
| • घनत्व | 349.8990/किमी2 (906.2343/मील2 ) |
| समयमण्डल | युटिसि+०५:३० (भा मा स) |
| आइएसओ ३१६६ सङ्केत | IN-TR |
| मा वि सूI | |
| एचडीआइ रैङ्क | ६ठा (२०१४) |
| साक्षरता | ९४.६४ज्ञ (प्रथम) (२०१४)[1][2][3][4] |
| आधिकारिकभाषा | बङ्गला आउकोकबोरोक[5] |
| जालस्थल | tripura.nic.in |
| †पूर्वोत्तर क्षेत्र (पुनर्गठन) अधिनियम १९७१ द्वारा एखरा केन्द्रशासितप्रदेशके दर्जासे राज्यके दर्जा भेटलै | |
त्रिपुरा उत्तर-पूरबीसीमा पर स्थित भारतके एगो राज्य हे । ई भारतके तीसरा सबसे छोटराज्य हे जेकर क्षेत्रफल १०,४९१ वर्ग किमी हे । एकर उत्तर, पच्छि आउ दक्खिनदन्ने बङ्गलादेश स्थित हे जखनीकि पूरुदन्ने असम आउ मिजोरम स्थित हे । २०११ मे ई राज्यके जनसङ्ख्या लगभग ३६ लाख ७१ सहस्र हलै । अगरत्तला त्रिपुराके राजधानी है । बङ्गला आउ त्रिपुरीभाषा (कोकबोरोक) हियाँके मुख्यभाषा हे ।
त्रिपुराके स्थापना १४मा शताब्दीमे माणिक्य नामक हिन्द-मङ्गोलीय आदिवासी मुखिया कैलकै हल, जे हिन्दुधर्म अपनौलकै हल । १८०८ मे एकरा ब्रिटिश साम्राज्य जीतकै, ई स्व-शासित शाही राज्य बनलै ।[6][7]१९५६ मे ई भारतीय गणराज्यमे शामिल होलै आउ १९७२ मे एखरा राज्यके दर्जा भेटलै । त्रिपुराके आधासे अधिक भाग जङ्गलसे घिरल है, जे प्रकृति-प्रेमी पर्यटकके आकर्षित करहै, किन्तु दुर्भाग्यवश एहाँ ढेर आतङ्कवादी सङ्गठन पनप चुकलै हे जे अलग राज्यके माङ्गला समय-समय पर राज्य प्रशासनसे लड़ैत रहहै । हैण्डलूम बुनाई एहाँके मुख्य उद्योग है ।
नाम
[edit | edit source]ऐसन कहल जा है कि राजा त्रिपुर, जे ययाति वंशके ३९मा राजा हलन, के नाम पर ई राज्यके नाम त्रिपुरा पड़लै । जेकर वंशज अहीरो एहाँ प्राचीनकालमे शासन केलकै हल ।[8]एक मतके अनुसार स्थानीय देवी त्रिपुर सुन्दरी के नाम पर एहाँके नाम त्रिपुरा पड़लै । ई हिन्दू पन्थके ५१ शक्ति पीठमे से एक है ।[9]इतिहासकार कैलाश चन्द्र सिंहके अनुसार ई शब्द स्थानीय कोकबोरोक भाषाके दु शब्दके मिश्रण है - त्वि आउ प्रा । त्वि के अर्थ होवहै पानी आउ प्रा के अर्थ निकट । ऐसन मानल जा है कि प्राचीनकालमे ई समुद्र (बङ्गालके खाड़ी) के एतना निकट तक फैलल हलै कि एकरा ई नामसे बोलावल जाए लगलै ।[10]
उल्लेख
[edit | edit source]त्रिपुराके उल्लेख महाभारत, पुराण आउ अशोकके शिलालेखमे भेटहै । स्वतन्त्रताके बाद भारतीय गणराज्यमे विलयके पूर्व ई एक राजशाही हलै । उदयपुर एकर राजधानी हलै जेकरा अठारहमा शताब्दीमे पुरान अगरतलामे लावल गेलै आउ उन्नैसमा शताब्दीमे नया अगरतलामे । राजा वीर चन्द्र माणिक्य महादुर देववर्मा अपन राज्यके शासन ब्रिटिश भारतके तर्ज पर चलौलन । गणमुक्ति परिषद द्वारा चलावल गेल आन्दोलनसे ई वर्ष १९४९ मे भारतीय गणराज्यमे शामिल होलै ।
वर्ष १९७१ मे बङ्गलादेशके निर्माणके बाद एहाँ सशस्त्र सङ्घर्ष आरम्भ हो गेलै । त्रिपुरा नेशनल भोलेण्टियर्स, नेशनल लिबरेशन फ्रण्ट ऑफ त्रिपुरा नियन सङ्गठन स्थानीय बङ्गाली लोगके निकालेला मुहिम छेड़ रखकै हे ।
सम्बन्धित लेख
[edit | edit source]सन्दर्भ
[edit | edit source]- ↑ Shivangi Narayan (9 September 2013). "How Tripura became India's top literate state". Governance Now. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
- ↑ Syed Sayyad Ali (8 सितम्बर 2013). "Tripura beats Kerala in literacy chart". दि हिन्दू. Agartala. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
- ↑ "Tripura tops literacy rate with 94.65 per cent, leaves behind Kerala". IBNLive.com. Cable News Network. 9 September 2013. मूल से 2013-09-13 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
- ↑ "State of Literacy" (PDF). censusindia.gov.in. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
- ↑ "Bengali and Kokborok are the state/official language, English, Hindi, Manipuri and Chakma are other languages". त्रिपुरा आधिकारिक सरकारी जालस्थल. अभिगमन तिथि 29 जून 2013.
- ↑ "Hill Tippera – Encyclopædia Britannica 1911". मूल से 10 सितम्बर 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2 मार्च 2019.
- ↑ "Tippera – Encyclopedia". मूल से 10 सितम्बर 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2 मार्च 2019.
- ↑ Das, J.K. (2001). "Chapter 5: old and new political process in realization of the rights of indigenous peoples (regarded as tribals) in Tripura". Human rights and indigenous peoples. APH Publishing. पप॰ 208–9. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 978-81-7648-243-1.
- ↑ Debbarma, Sukhendu (1996). Origin and growth of Christianity in Tripura: with special reference to the New Zealand Baptist Missionary Society, 1938–1988. Indus Publishing. प॰ 20. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 978-81-7387-038-5. मूलसे 29 April 2016 के पुरालेखित.
- ↑ Acharjya, Phanibhushan (1979). Tripura. Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. प॰ 1. ASIN B0006E4EQ6. मूलसे 15 मई 2016 के पुरालेखित.