Jump to content

Wp/mag/त्रिपुरा

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
Wp > mag > त्रिपुरा
त्रिपुरा
ত্রিপুরা
त्रिपुरा
भारतके राज्य
त्रिपुराके आधिकारिक मुद्रा
त्रिपुराके भारतमे स्थिति (लालमे दर्शावल)के अवस्थिति
त्रिपुराके भारतमे स्थिति (लालमे दर्शावल)
आठो राज्यके दर्शावित त्रिपुरा राज्यके मानचित्र
आठो राज्यके दर्शावित त्रिपुरा राज्यके मानचित्र
Country भारत
क्षेत्रपूर्वोतरभारत
स्थापित२१ जनवरी १९७२
राजधानीअगरतला
सबसे बड़ नगरअगरतला
मण्डल8
क्षेत्रफल
  कुल10,491.69 किमी2 (4,050.86 वर्ग मील)
  क्रम२७मा (२०१४)
जनसङ्ख्या
 (२०११)
  कुल३६,७१,०३२
  क्रम२२मा (२०१४)
  घनत्व349.8990/किमी2 (906.2343/मील2 )
समयमण्डलयुटिसि+०५:३० (भा मा स)
आइएसओ ३१६६ सङ्केतIN-TR
मा वि सूIबृद्धि 0.663 (मध्यम)
एचडीआइ रैङ्क६ठा (२०१४)
साक्षरता९४.६४ज्ञ (प्रथम) (२०१४)[1][2][3][4]
आधिकारिकभाषाबङ्गला आउकोकबोरोक[5]
जालस्थलtripura.nic.in
पूर्वोत्तर क्षेत्र (पुनर्गठन) अधिनियम १९७१ द्वारा एखरा केन्द्रशासितप्रदेशके दर्जासे राज्यके दर्जा भेटलै

त्रिपुरा उत्तर-पूरबीसीमा पर स्थित भारतके एगो राज्य हे । ई भारतके तीसरा सबसे छोटराज्य हे जेकर क्षेत्रफल १०,४९१ वर्ग किमी हे । एकर उत्तर, पच्छि आउ दक्खिनदन्ने बङ्गलादेश स्थित हे जखनीकि पूरुदन्ने असम आउ मिजोरम स्थित हे । २०११ मे ई राज्यके जनसङ्ख्या लगभग ३६ लाख ७१ सहस्र हलै । अगरत्तला त्रिपुराके राजधानी है । बङ्गला आउ त्रिपुरीभाषा (कोकबोरोक) हियाँके मुख्यभाषा हे ।

त्रिपुराके स्थापना १४मा शताब्दीमे माणिक्य नामक हिन्द-मङ्गोलीय आदिवासी मुखिया कैलकै हल, जे हिन्दुधर्म अपनौलकै हल । १८०८ मे एकरा ब्रिटिश साम्राज्य जीतकै, ई स्व-शासित शाही राज्य बनलै ।[6][7]१९५६ मे ई भारतीय गणराज्यमे शामिल होलै आउ १९७२ मे एखरा राज्यके दर्जा भेटलै । त्रिपुराके आधासे अधिक भाग जङ्गलसे घिरल है, जे प्रकृति-प्रेमी पर्यटकके आकर्षित करहै, किन्तु दुर्भाग्यवश एहाँ ढेर आतङ्कवादी सङ्गठन पनप चुकलै हे जे अलग राज्यके माङ्गला समय-समय पर राज्य प्रशासनसे लड़ैत रहहै । हैण्डलूम बुनाई एहाँके मुख्य उद्योग है ।

नाम

[edit | edit source]

ऐसन कहल जा है कि राजा त्रिपुर, जे ययाति वंशके ३९मा राजा हलन, के नाम पर ई राज्यके नाम त्रिपुरा पड़लै । जेकर वंशज अहीरो एहाँ प्राचीनकालमे शासन केलकै हल ।[8]एक मतके अनुसार स्थानीय देवी त्रिपुर सुन्दरी के नाम पर एहाँके नाम त्रिपुरा पड़लै । ई हिन्दू पन्थके ५१ शक्ति पीठमे से एक है ।[9]इतिहासकार कैलाश चन्द्र सिंहके अनुसार ई शब्द स्थानीय कोकबोरोक भाषाके दु शब्दके मिश्रण है - त्वि आउ प्रात्वि के अर्थ होवहै पानी आउ प्रा के अर्थ निकट । ऐसन मानल जा है कि प्राचीनकालमे ई समुद्र (बङ्गालके खाड़ी) के एतना निकट तक फैलल हलै कि एकरा ई नामसे बोलावल जाए लगलै ।[10]

उल्लेख

[edit | edit source]

त्रिपुराके उल्लेख महाभारत, पुराण आउ अशोकके शिलालेखमे भेटहै । स्वतन्त्रताके बाद भारतीय गणराज्यमे विलयके पूर्व ई एक राजशाही हलै । उदयपुर एकर राजधानी हलै जेकरा अठारहमा शताब्दीमे पुरान अगरतलामे लावल गेलै आउ उन्नैसमा शताब्दीमे नया अगरतलामे । राजा वीर चन्द्र माणिक्य महादुर देववर्मा अपन राज्यके शासन ब्रिटिश भारतके तर्ज पर चलौलन । गणमुक्ति परिषद द्वारा चलावल गेल आन्दोलनसे ई वर्ष १९४९ मे भारतीय गणराज्यमे शामिल होलै ।

वर्ष १९७१ मे बङ्गलादेशके निर्माणके बाद एहाँ सशस्त्र सङ्घर्ष आरम्भ हो गेलै । त्रिपुरा नेशनल भोलेण्टियर्स, नेशनल लिबरेशन फ्रण्ट ऑफ त्रिपुरा नियन सङ्गठन स्थानीय बङ्गाली लोगके निकालेला मुहिम छेड़ रखकै हे ।

सम्बन्धित लेख

[edit | edit source]

सन्दर्भ

[edit | edit source]
  1. Shivangi Narayan (9 September 2013). "How Tripura became India's top literate state". Governance Now. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
  2. Syed Sayyad Ali (8 सितम्बर 2013). "Tripura beats Kerala in literacy chart". दि हिन्दू. Agartala. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
  3. "Tripura tops literacy rate with 94.65 per cent, leaves behind Kerala". IBNLive.com. Cable News Network. 9 September 2013. मूल से 2013-09-13 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
  4. "State of Literacy" (PDF). censusindia.gov.in. अभिगमन तिथि जून 20, 2015.
  5. "Bengali and Kokborok are the state/official language, English, Hindi, Manipuri and Chakma are other languages". त्रिपुरा आधिकारिक सरकारी जालस्थल. अभिगमन तिथि 29 जून 2013.
  6. "Hill Tippera – Encyclopædia Britannica 1911". मूल से 10 सितम्बर 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2 मार्च 2019.
  7. "Tippera – Encyclopedia". मूल से 10 सितम्बर 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2 मार्च 2019.
  8. Das, J.K. (2001). "Chapter 5: old and new political process in realization of the rights of indigenous peoples (regarded as tribals) in Tripura". Human rights and indigenous peoples. APH Publishing. पप॰ 208–9. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 978-81-7648-243-1.
  9. Debbarma, Sukhendu (1996). Origin and growth of Christianity in Tripura: with special reference to the New Zealand Baptist Missionary Society, 1938–1988. Indus Publishing. प॰ 20. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 978-81-7387-038-5. मूलसे 29 April 2016 के पुरालेखित.
  10. Acharjya, Phanibhushan (1979). Tripura. Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. प॰ 1. ASIN B0006E4EQ6. मूलसे 15 मई 2016 के पुरालेखित.