Wp/mag/भारतके राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानी
ई सूची भारतके राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानीके हे । भारतमे कुल २८ राज्य आउ ८ केन्द्रशासितप्रदेश हे ।
सभ राज्य आउ दुगो केन्द्रशासितप्रदेस, दिल्ली आउ पुदुच्चेरी, मे चुनल सरकार [1] आउ बिधानसभा हे, जे वॅस्टमिन्स्टर प्रतिमान पर आधारित हे । अन्य केन्द्रशासितप्रदेस पर देसके केन्द्रसरकारके शासन हे । १९५६ मे राज्य पुनर्गठन अधिनियमके अन्तर्गत राज्यके निर्माण भाषायी आधार पर कैल गेल हल, आउ तखनिसे ई व्यवस्था लगभग अपरिवर्तित रहल हे । प्रत्येक राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेश प्रशासनिक इकाईमे बँटल होवहे ।
नीचे देल सूचीमे राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके बिभिन्न प्रकारके राजधानीसभ सूचीबद्ध हे । प्रशासनिक राजधानी ऊ होवहे जन्ने कार्जकारी सरकारके कार्यालय स्थित होवहे, बैधानिक राजधानी ऊ हे जन्नेसे राज्य बिधानसभा सञ्चालित होवहे, आउ न्यायपालिका राजधानी ऊ हे जन्ने ऊ राज्य वा राज्यक्षेत्रके उच्चन्यायालय स्थित होवहे ।
राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके सूची
[edit | edit source]| क्रमाङ्क | नाम | मानचित्र | राज्यक्षेत्र प्रकार | आइएसओ | वाहन अक्षर | गठन | राजधानी | राजधानी स्थापना बर्ष | भूतपूर्व राजधानी | बृहत्तमनगर | जनसङ्ख्या (२०११)[2] | क्षेत्रफल (किमी२) |
राजभाषा[3] | अतिरिक्त राजभाषा[3] | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| प्रशासनिक | वैधानिक | न्यायपालिका | |||||||||||||||
| १ | अण्डमान आउ निकोबार द्वीपसमूह | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-AN | AN | 1 नवम्बर 1956 | श्रीविजयपुर | श्रीविजयपुर | कलकता | 1956 | कलकता (1945–1956) | श्रीविजयपुर | 3,80,581 | 8,249 | हिन्दी, अङ्ग्रेजी | |||
| २ | अरुणाचलप्रदेश | राज्य | IN-AR | AR | 20 फरवरी 1987 | ईटानगर | ईटानगर | गुवाहाटी | 1987 | ईटानगर | 13,83,727 | 83,743 | अङ्ग्रेजी | ||||
| ३ | असम | राज्य | IN-AS | AS | 26 जनवरी 1950 | दिसपुर | गुवाहाटी | गुवाहाटी | 1975 | शिलाङ्ग [lower-alpha 1] (1874–1972) | गुवाहाटी | 3,12,05,576 | 78,550 | असमिया | |||
| ४ | आन्ध्रप्रदेश | राज्य | IN-AP | AP | 26 जनवरी 1950 | अमरावती [lower-alpha 2] | हैदराबाद | हैदराबाद | 1724 | हैदराबाद | विशाखपट्नम् | 4,93,86,799 | 1,60,205 | तेलुगु | |||
| ५ | उत्तरप्रदेश | राज्य | IN-UP | UP | 24 जनवरी 1950 | लखनऊ | लखनऊ | प्रयागराज | 1938 | कानपुर | 19,98,12,341 | 2,43,286 | हिन्दी | उर्दू | |||
| ६ | उत्तराखण्ड | राज्य | IN-UT | UK | 9 नवम्बर 2000 | देहरादून [lower-alpha 3] | देहरादून | नैनीताल | 2000 | देहरादून | 1,00,86,292 | 53,483 | हिन्दी | संस्कृत[6] | |||
| ७ | ओड़िशा | राज्य | IN-OR | OD | 26 जनवरी 1950 | भुवनेश्वर | भुवनेश्वर | कटक | 1948 | कटक (1936–1948) | भुवनेश्वर | 4,19,74,218 | 1,55,820 | ओड़िआ | |||
| ८ | कर्नाटक | राज्य | IN-KA | KA | 1 नवम्बर 1956 | बेङ्गलूरु | बेङ्गलूरु | बेङ्गलूरु | 1940 | मैसूरु | बेङ्गलूरु | 6,10,95,297 | 1,91,791 | कन्नड | |||
| ९ | केरल | राज्य | IN-KL | KL | 1 नवम्बर 1956 | तिरुवनन्तपुर | तिरुवनन्तपुर | कोच्चि | 1956 | कोच्चि | 3,34,06,061 | 38,863 | मलयाल | ||||
| १० | गुजरात | राज्य | IN-GJ | GJ | 1 मई 1960 | गान्धीनगर | गान्धीनगर | अहमदाबाद | 1960 | अहमदाबाद (1960–1970) | अहमदाबाद | 6,04,39,692 | 1,96,024 | गुजराती | |||
| ११ | गोआ | राज्य | IN-GA | GA | 30 मई 1987 | पणजी[lower-alpha 4] | पोरवोरिम | मुम्बई | 1961 | पणजी (1961–1987) | वास्को द गामा | 14,58,545 | 3,702 | कोङ्कणी | मराठी | ||
| १२ | चण्डीगढ़ | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-CH | CH | 1 नवम्बर 1966 | चण्डीगढ़[lower-alpha 5] | चण्डीगढ़ | 2015 | चण्डीगढ़ | 10,55,450 | 114 | अङ्ग्रेजी | |||||
| १३ | छत्तीसगढ़ | राज्य | IN-CT | CG | 1 नवम्बर 2000 | रायपुर [lower-alpha 6] | रायपुर | बिलासपुर | 2000 | रायपुर | 2,55,45,198 | 1,35,194 | हिन्दी | ||||
| १४ | जम्मू आउ कश्मीर | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-JK | JK | 31 अक्टूबर 2019 | श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन) जम्मू (शीतकालीन) |
श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन) जम्मू (शीतकालीन) |
श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन) जम्मू (शीतकालीन) |
1947 | श्रीनगर | 1,25,48,926 | 42,241 | कश्मीरी, डोगरी हिन्दी, उर्दू | ||||
| १५ | झारखण्ड | राज्य | IN-JH | JH | 15 नवम्बर 2000 | राँची | राँची | राँची | 2000 | जमशेदपुर | 3,29,88,134 | 74,677 | हिन्दी | बङ्गला, हो, खड़िया, खोरठा, कुड़माली, कुड़ुख़, मुण्डारी, नागपुरी, ओड़िआ, पञ्चपरगनिया, सन्थाली, उर्दू | |||
| १६ | तमिल्नाडु | राज्य | IN-TN | TN | 26 जनवरी 1950 | चेन्नै [lower-alpha 7] | चेन्नै | चेन्नै | 1956 | चेन्नै | 7,21,47,030 | 1,30,058 | तमिल् | अङ्ग्रेजी | |||
| १७ | तेलङ्गाना | राज्य | IN-TG | TS | 2 जून 2014 | हैदराबाद | हैदराबाद | हैदराबाद | 2014 | हैदराबाद | 3,51,93,978[9] | 1,14,840[9] | तेलुगु, उर्दू[10] | ||||
| १८ | त्रिपुरा | राज्य | IN-TR | TR | 21 जनवरी 1972 | अगरतला | अगरतला | अगरतला | 1956 | अगरतला | 36,73,917 | 10,492 | बङ्गला, ककबरक, अङ्ग्रेजी | ||||
| १९ | दादरा आउ नगरहवेली आउ दमन आउ दीउ | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-DH | DD | 26 जनवरी 2020 | दमन | मुम्बई | 2020 | सिलवास | 5,85,764 | 603 | हिन्दी, अङ्ग्रेजी | गुजराती | ||||
| २० | दिल्ली | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-DL | DL | 1 नवम्बर 1966 | नवदिल्ली | नवदिल्ली | नवदिल्ली | 1931 | दिल्ली | 19,67,87,941 | 1,490 | हिन्दी | पञ्जाबी, उर्दू[11] | |||
| २१ | नागालैण्ड | राज्य | IN-NL | NL | 1 दिसम्बर 1963 | कोहिमा | कोहिमा | गुवाहाटी | 1963 | डिमापुर | 19,78,502 | 16,579 | अङ्ग्रेजी | ||||
| २२ | पञ्जाब | राज्य | IN-PB | PB | 1 नवम्बर 1966 | चण्डीगढ़ | चण्डीगढ़ | चण्डीगढ़ | 1960 | लाहौर[lower-alpha 8] (1849–1947) मुरी (S/1873–1875) शिमला (S/1876–1947) शिमला (1947–1960) |
लुधियाना | 2,77,43,338 | 50,362 | पञ्जाबी | |||
| २३ | पश्चिमबङ्गाल | राज्य | IN-WB | WB | 26 जनवरी 1950 | कलकता | कलकता | कलकता | 1947 | कलकता | 9,12,76,115 | 88,752 | बङ्गला[lower-alpha 9] | हिन्दी, उर्दू, सन्थाली, ओड़िआ, पञ्जाबी | |||
| २४ | पुदुच्चेरी | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-PY | PY | 1 नवम्बर 1956 | पुदुच्चेरी | पुदुच्चेरी | चेन्नै | 1954 | मद्रास (1948–1954) | पुदुच्चेरी | 12,47,953 | 492 | तमिल्, अङ्ग्रेजी | मलयाल, तेलुगु | ||
| २५ | बिहार | राज्य | IN-BR | BR | 26 जनवरी 1950 | पटना | पटना | पटना | 1912 | पटना | 10,40,99,452 | 99,200 | हिन्दी | उर्दू | |||
| २६ | मणिपुर | राज्य | IN-MN | MN | 21 जनवरी 1972 | इम्फाल | इम्फाल | इम्फाल | 1947 | इम्फाल | 28,55,794 | 22,347 | मणिपुरी | अङ्ग्रेजी | |||
| २७ | मध्यप्रदेश | राज्य | IN-MP | MP | 1 नवम्बर 1956 | भोपाल | भोपाल | जबलपुर | 1956 | नागपुर[lower-alpha 10] (1861–1956) | इन्दौर | 7,26,26,809 | 3,08,252 | हिन्दी | |||
| २८ | महाराष्ट्र | राज्य | IN-MH | MH | 1 मई 1960 | मुम्बई[lower-alpha 11] नागपुर (शीत/द्वि)[lower-alpha 12] |
मुम्बई (ग्रीष्म) नागपुर (शीत)[lower-alpha 13] |
मुम्बई | 1818 1960 |
मुम्बई | 11,23,74,333 | 3,07,713 | मराठी | ||||
| २९ | मिजोरम् | राज्य | IN-MZ | MZ | 20 फरवरी 1987 | आइजोल | आइजोल | गुवाहाटी | 1972 | आइजोल | 10,97,206 | 21,081 | अङ्ग्रेजी, हिन्दी, मिजो | — | |||
| ३० | मेघालय | राज्य | IN-ML | ML | 21 जनवरी 1972 | शिलाङ्ग | शिलाङ्ग | शिलाङ्ग | १९७० | शिलाङ्ग | 29,66,889 | 22,720 | अङ्ग्रेजी | खासी[lower-alpha 14] | |||
| ३१ | राजस्थान | राज्य | IN-RJ | RJ | 1 नवम्बर 1956 | जयपुर | जयपुर | जोधपुर | 1950 | जयपुर | 6,85,48,437 | 3,42,239 | हिन्दी | अङ्ग्रेजी | |||
| ३२ | लद्दाख | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-LH | LH | 31 अक्टूबर 2019 | लेह ,कारगिल | लेह | लेह | २०१९ | लेह | 2,90,492 | 59,146 Note 4 | लद्दाखी | ||||
| ३३ | लक्षद्वीप | केन्द्रशासितप्रदेश | IN-LD | LD | 1 नवम्बर 1956 | कवरत्ती | कवरती | कोच्चि | 1956 | कवरत्ती | 64,473 | 32 | अङ्ग्रेजी | हिन्दी | |||
| ३४ | सिक्किम् | राज्य | IN-SK | SK | 16 मई 1975 | गङ्गटोक [lower-alpha 15] | गङ्गटोक | गङ्गटोक | 1890 | गङ्गटोक | 6,10,577 | 7,096 | अङ्ग्रेजी | भूटिया, गुरूङ्ग, लेप्चा, लिम्बू, मगर, मुखिया, नेपालभाषा, राई, शेर्पा, तामाङ्ग | |||
| ३५ | हरियाणा | राज्य | IN-HR | HR | 1 नवम्बर 1966 | चण्डीगढ़ | चण्डीगढ़ | चण्डीगढ़ | 1966 | फरीदाबाद | 2,53,51,462 | 44,212 | हिन्दी | पञ्जाबी[19][20] | |||
| ३६ | हिमाचलप्रदेश | राज्य | IN-HP | HP | 25 जनवरी 1971 | शिमला | शिमला | शिमला | 1971 | बिलासपुर (1950–1956) | शिमला | 68,64,602 | 55,673 | हिन्दी | संस्कृत | ||
एकरो देखथिन
[edit | edit source]टिप्पणी
[edit | edit source]- ↑ १९७१ तक शिलाङ्ग असम आउ मेघालयके सञ्जुक्त राजधानी हल ।[4]
- ↑ तेलङ्गानाके गठनके बाद आन्ध्रप्रदेश पुनर्गठन अधिनियम, २०१४ के अनुसार दुनो राज्य दस वर्षला हैदराबादके अपन साझा राजधानीके रूपमे साझा करत । नया आन्ध्रप्रदेश राजधानी नगर अमरावती होत, जेकर निर्णय आन्ध्रप्रदेश सरकार अप्रैल, २०१५ मे कैलक हल ।
- ↑ देहरादून उत्तराखण्डके अस्थायी राजधानी हे । गैरसैँण नगरके राज्यके नव राजधानीके रूपमे परिकल्पित कैल गेल हे ।[5]
- ↑ पणजी १८४३ से गोआके राजधानी हल जखनि एकरा पर पुर्तगालीके शासन हल ऎ।[7]
- ↑ चण्डीगढ़ पञ्जाब आउ हरियाणा राज्यके राजधानी हे आउ दुनो राज्यसे अलगे एगो केन्द्रशासितप्रदेश हे ।[8]
- ↑ रायपुर छत्तीसगढ़के अस्थायी राजधानी हे । नया रायपुर नगरके राज्यके नव राजधानीके रूपमे परिकल्पित कैल गेल हे ।
- ↑ चेन्नै (मद्रास) १८३९ से मद्रास प्रेसीडेन्सीके राजधानी हल, जेकरा १९५६ मे मद्रास राज्यके रूपमे पुनः परिभाषित कैल गेल । १९६८ मे मद्रास राज्यके नाम बदलके तमिल्नाडु कर देल गेल ।
- ↑ लाहौर ब्रिटिश भारतके पञ्जाब प्रान्तके राजधानी हल ।[12] अखनि ई पाकिस्तानके भाग हे ।
- ↑ दार्जिलिङ्ग मण्डलके दार्जिलिङ्ग आउ कुर्सियाङ्ग उपमण्डलमे बङ्गला आउ नेपाली आधिकारिक भाषा हे ।
- ↑ नागपुर मध्यप्रान्त आउ बरारके राजधानी हल, जे १८६१ से १९५० तक एक प्रान्त हल ।[13] २९५० मे एकर गठनके बाद मध्यप्रान्त मध्यप्रदेशके प्रमुख घटक बन गेल ।[13] नागपुर नया राज्यके राजधानी बनल रहल ।[14] १९५६ मे बरार (विदर्भ) के मध्यप्रदेशसे अलगे कर देल गेल आउ बाम्बे राज्यमे मिला देल गेल । ई प्रकार नागपुर राजधानीके दर्जा छोड़ देलक । १९६० मे नागपुर समझौताके अन्तर्गत नागपुर महाराष्ट्रके दोसर राजधानी बनल ।[15]
- ↑ मुम्बई/बाम्बे बाम्बे प्रेसीडेन्सीके राजधानी हल, जे १९५० तक एक प्रान्त हल । ओकरा बाद बाम्बे बाम्बे राज्यके राजधानी बन गेल । एकरा बाद १९६० मे बाम्बे राज्यके विभाजन गुजरात आउ महाराष्ट्रमे हो गेल ।
- ↑ १९६० मे नागपुर समझौताके अन्तर्गत नागपुर महाराष्ट्रके दोसर राजधानी बन गेल ।[16] हालाँकि ई आशयके आधिकारिक अधिसूचना खाली १९८८ मे देल गेल हल । भारत सरकारके भारत वर्ष पुस्तिकामे अखनियो नागपुरके उल्लेख नै हे, जे महाराष्ट्रके दोसर वा शीतकालीन राजधानी हे ।
- ↑ नागपुर समझौताके अन्तर्गत विदर्भके महाराष्ट्र राज्यमे सम्मिलित होवेके एक पूर्व शर्त ई हल कि प्रत्येक बरिस कमसे कम एक विधानमण्डल सत्र नागपुरमे आयोजित कैल जायेके चाही । शीतकालीन सत्र नागपुरमे आयोजित होवहे ।[17]
- ↑ मेघालयके खासी-जयन्तिया पर्वत मण्डले स्थित राज्य सरकारके मण्डल, उपमण्डल आउ प्रखण्ड स्तरके कार्यालयमे सब प्रयोजनला खासीभाषाके अतिरिक्त राजभाषा घोषित कैल गेल हे ।
- ↑ गङ्गटोक १८९० से सिक्किमके राजधानी रहल हे । सिक्किम १९७५ मे भारतीय सङ्घमे सम्मिलित भेल ।[18]
सन्दर्भ
[edit | edit source]- ↑ ई स्थिति ५ अगस्त २०१९ तकके हे ।
- ↑ "List of states with Population, Sex Ratio and Literacy Census 2011". मूल से 14 फ़रवरी 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
|archive-date=में तिथि प्राचल का मान जाँची (सहायता) - 1 2 "Report of the Commissioner for linguistic minorities: 50th report (July 2012 to June 2013)" (PDF). भाषायी अल्पसङ्ख्यक आयुक्त, अल्पसङ्ख्यक कार्यमन्त्रालय, भारत सरकार. मूल (PDF) से 8 जुलाई 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 12 जुलाई 2017.
- ↑ Baruah 1999, पृ॰ xiii.
- ↑ Sati & Kumar 2004, पृ॰प॰ 9–10.
- ↑ "Sanskrit: Reviving the language in today’s India – Livemint". मूलसे 18 जून 2017 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
- ↑ Ring 1996, पृ॰ 288.
- ↑ मेनन & बनर्जी 2002, पृ॰ 5.
- 1 2 "Telangana State Profile" (PDF). तेलङ्गाना सरकारी पोर्टल. प॰ 34. मूलसे 14 फरवरी 2015 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 11 जून 2014.
- ↑ "Urdu Gets First Language Status". मूलसे 22 अक्तूबर 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
- ↑ "Official Language Act 2000" (PDF). दिल्ली सरकार. 2 जुलाई 2003. मूल (PDF) से 4 मार्च 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 17 जुलाई 2015.
- ↑ Kippen 2006, पृ॰ 26.
- 1 2 बोलैण्ड-क्रीव & लिआ 2002.
- ↑ कुमार 1998.
- ↑ Kini 1974, पृ॰प॰ 34–35.
- ↑ किनि 1974, पृ॰प॰ 34–35.
- ↑ खण्डेवाले 1989, पृ॰ 21.
- ↑ स्पैट 1953, पृ॰ 200.
- ↑ "Haryana grants second language status to Punjabi". हिन्दुस्तान टाइम्स. 28 जनवरी 2010. मूलसे 3 सितम्बर 2015 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
- ↑ "Punjabi gets second language status in Haryana". जी न्यूज. 28 जनवरी 2010. मूलसे 12 जुलाई 2017 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
बाहरी कड़ी
[edit | edit source]- भारतके राज्य
- भारतके वैधानिक समितिसभ (अङ्ग्रेजी)