Jump to content

Wp/mag/भारतके राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानी

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
(Redirected from Wp/mag/भारतमे राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानीके सूची)
Wp > mag > भारतके राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानी

ई सूची भारतके राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके राजधानीके हे । भारतमे कुल २८ राज्य आउ ८ केन्द्रशासितप्रदेश हे ।

सभ राज्य आउ दुगो केन्द्रशासितप्रदेस, दिल्ली आउ पुदुच्चेरी, मे चुनल सरकार [1] आउ बिधानसभा हे, जे वॅस्टमिन्स्टर प्रतिमान पर आधारित हे । अन्य केन्द्रशासितप्रदेस पर देसके केन्द्रसरकारके शासन हे । १९५६ मे राज्य पुनर्गठन अधिनियमके अन्तर्गत राज्यके निर्माण भाषायी आधार पर कैल गेल हल, आउ तखनिसे ई व्यवस्था लगभग अपरिवर्तित रहल हे । प्रत्येक राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेश प्रशासनिक इकाईमे बँटल होवहे ।

नीचे देल सूचीमे राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके बिभिन्न प्रकारके राजधानीसभ सूचीबद्ध हे । प्रशासनिक राजधानी ऊ होवहे जन्ने कार्जकारी सरकारके कार्यालय स्थित होवहे, बैधानिक राजधानी ऊ हे जन्नेसे राज्य बिधानसभा सञ्चालित होवहे, आउ न्यायपालिका राजधानी ऊ हे जन्ने ऊ राज्य वा राज्यक्षेत्रके उच्चन्यायालय स्थित होवहे ।

राज्य आउ केन्द्रशासितप्रदेशके सूची

[edit | edit source]
क्रमाङ्क नाम मानचित्र राज्यक्षेत्र प्रकार आइएसओ वाहन अक्षर गठन राजधानी राजधानी स्थापना बर्ष भूतपूर्व राजधानी बृहत्तमनगर जनसङ्ख्या (२०११)[2] क्षेत्रफल
(किमी)
राजभाषा[3] अतिरिक्त
राजभाषा[3]
प्रशासनिक वैधानिक न्यायपालिका
अण्डमान आउ निकोबार द्वीपसमूह केन्द्रशासितप्रदेश IN-AN AN 1 नवम्बर 1956 श्रीविजयपुर श्रीविजयपुर कलकता 1956 कलकता (1945–1956) श्रीविजयपुर 3,80,581 8,249 हिन्दी, अङ्ग्रेजी
अरुणाचलप्रदेश राज्य IN-AR AR 20 फरवरी 1987 ईटानगर ईटानगर गुवाहाटी 1987 ईटानगर 13,83,727 83,743 अङ्ग्रेजी
असम राज्य IN-AS AS 26 जनवरी 1950 दिसपुर गुवाहाटी गुवाहाटी 1975 शिलाङ्ग [lower-alpha 1] (1874–1972) गुवाहाटी 3,12,05,576 78,550 असमिया
आन्ध्रप्रदेश राज्य IN-AP AP 26 जनवरी 1950 अमरावती [lower-alpha 2] हैदराबाद हैदराबाद 1724 हैदराबाद विशाखपट्नम् 4,93,86,799 1,60,205 तेलुगु
उत्तरप्रदेश राज्य IN-UP UP 24 जनवरी 1950 लखनऊ लखनऊ प्रयागराज 1938 कानपुर 19,98,12,341 2,43,286 हिन्दी उर्दू
उत्तराखण्ड राज्य IN-UT UK 9 नवम्बर 2000 देहरादून [lower-alpha 3] देहरादून नैनीताल 2000 देहरादून 1,00,86,292 53,483 हिन्दी संस्कृत[6]
ओड़िशा राज्य IN-OR OD 26 जनवरी 1950 भुवनेश्वर भुवनेश्वर कटक 1948 कटक (1936–1948) भुवनेश्वर 4,19,74,218 1,55,820 ओड़िआ
कर्नाटक राज्य IN-KA KA 1 नवम्बर 1956 बेङ्गलूरु बेङ्गलूरु बेङ्गलूरु 1940 मैसूरु बेङ्गलूरु 6,10,95,297 1,91,791 कन्नड
केरल राज्य IN-KL KL 1 नवम्बर 1956 तिरुवनन्तपुर तिरुवनन्तपुर कोच्चि 1956 कोच्चि 3,34,06,061 38,863 मलयाल
१० गुजरात राज्य IN-GJ GJ 1 मई 1960 गान्धीनगर गान्धीनगर अहमदाबाद 1960 अहमदाबाद (1960–1970) अहमदाबाद 6,04,39,692 1,96,024 गुजराती
११ गोआ राज्य IN-GA GA 30 मई 1987 पणजी[lower-alpha 4] पोरवोरिम मुम्बई 1961 पणजी (1961–1987) वास्को द गामा 14,58,545 3,702 कोङ्कणी मराठी
१२ चण्डीगढ़ केन्द्रशासितप्रदेश IN-CH CH 1 नवम्बर 1966 चण्डीगढ़[lower-alpha 5] चण्डीगढ़ 2015 चण्डीगढ़ 10,55,450 114 अङ्ग्रेजी
१३ छत्तीसगढ़ राज्य IN-CT CG 1 नवम्बर 2000 रायपुर [lower-alpha 6] रायपुर बिलासपुर 2000 रायपुर 2,55,45,198 1,35,194 हिन्दी
१४ जम्मू आउ कश्मीर केन्द्रशासितप्रदेश IN-JK JK 31 अक्टूबर 2019 श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन)
जम्मू (शीतकालीन)
श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन)
जम्मू (शीतकालीन)
श्रीनगर (ग्रीष्मकालीन)
जम्मू (शीतकालीन)
1947 श्रीनगर 1,25,48,926 42,241 कश्मीरी, डोगरी हिन्दी, उर्दू
१५ झारखण्ड राज्य IN-JH JH 15 नवम्बर 2000 राँची राँची राँची 2000 जमशेदपुर 3,29,88,134 74,677 हिन्दी बङ्गला, हो, खड़िया, खोरठा, कुड़माली, कुड़ुख़, मुण्डारी, नागपुरी, ओड़िआ, पञ्चपरगनिया, सन्थाली, उर्दू
१६ तमिल्नाडु राज्य IN-TN TN 26 जनवरी 1950 चेन्नै [lower-alpha 7] चेन्नै चेन्नै 1956 चेन्नै 7,21,47,030 1,30,058 तमिल् अङ्ग्रेजी
१७ तेलङ्गाना राज्य IN-TG TS 2 जून 2014 हैदराबाद हैदराबाद हैदराबाद 2014 हैदराबाद 3,51,93,978[9] 1,14,840[9] तेलुगु, उर्दू[10]
१८ त्रिपुरा राज्य IN-TR TR 21 जनवरी 1972 अगरतला अगरतला अगरतला 1956 अगरतला 36,73,917 10,492 बङ्गला, ककबरक, अङ्ग्रेजी
१९ दादरा आउ नगरहवेली आउ दमन आउ दीउ केन्द्रशासितप्रदेश IN-DH DD 26 जनवरी 2020 दमन मुम्बई 2020 सिलवास 5,85,764 603 हिन्दी, अङ्ग्रेजी गुजराती
२० दिल्ली केन्द्रशासितप्रदेश IN-DL DL 1 नवम्बर 1966 नवदिल्ली नवदिल्ली नवदिल्ली 1931 दिल्ली 19,67,87,941 1,490 हिन्दी पञ्जाबी, उर्दू[11]
२१ नागालैण्ड राज्य IN-NL NL 1 दिसम्बर 1963 कोहिमा कोहिमा गुवाहाटी 1963 डिमापुर 19,78,502 16,579 अङ्ग्रेजी
२२ पञ्जाब राज्य IN-PB PB 1 नवम्बर 1966 चण्डीगढ़ चण्डीगढ़ चण्डीगढ़ 1960 लाहौर[lower-alpha 8] (1849–1947)
मुरी (S/1873–1875)
शिमला (S/1876–1947)
शिमला (1947–1960)
लुधियाना 2,77,43,338 50,362 पञ्जाबी
२३ पश्चिमबङ्गाल राज्य IN-WB WB 26 जनवरी 1950 कलकता कलकता कलकता 1947 कलकता 9,12,76,115 88,752 बङ्गला[lower-alpha 9] हिन्दी, उर्दू, सन्थाली, ओड़िआ, पञ्जाबी
२४ पुदुच्चेरी केन्द्रशासितप्रदेश IN-PY PY 1 नवम्बर 1956 पुदुच्चेरी पुदुच्चेरी चेन्नै 1954 मद्रास (1948–1954) पुदुच्चेरी 12,47,953 492 तमिल्, अङ्ग्रेजी मलयाल, तेलुगु
२५ बिहार राज्य IN-BR BR 26 जनवरी 1950 पटना पटना पटना 1912 पटना 10,40,99,452 99,200 हिन्दी उर्दू
२६ मणिपुर राज्य IN-MN MN 21 जनवरी 1972 इम्फाल इम्फाल इम्फाल 1947 इम्फाल 28,55,794 22,347 मणिपुरी अङ्ग्रेजी
२७ मध्यप्रदेश राज्य IN-MP MP 1 नवम्बर 1956 भोपाल भोपाल जबलपुर 1956 नागपुर[lower-alpha 10] (1861–1956) इन्दौर 7,26,26,809 3,08,252 हिन्दी
२८ महाराष्ट्र राज्य IN-MH MH 1 मई 1960 मुम्बई[lower-alpha 11]
नागपुर (शीत/द्वि)[lower-alpha 12]
मुम्बई (ग्रीष्म)
नागपुर (शीत)[lower-alpha 13]
मुम्बई 1818
1960
मुम्बई 11,23,74,333 3,07,713 मराठी
२९ मिजोरम् राज्य IN-MZ MZ 20 फरवरी 1987 आइजोल आइजोल गुवाहाटी 1972 आइजोल 10,97,206 21,081 अङ्ग्रेजी, हिन्दी, मिजो
३० मेघालय राज्य IN-ML ML 21 जनवरी 1972 शिलाङ्ग शिलाङ्ग शिलाङ्ग १९७० शिलाङ्ग 29,66,889 22,720 अङ्ग्रेजी खासी[lower-alpha 14]
३१ राजस्थान राज्य IN-RJ RJ 1 नवम्बर 1956 जयपुर जयपुर जोधपुर 1950 जयपुर 6,85,48,437 3,42,239 हिन्दी अङ्ग्रेजी
३२ लद्दाख केन्द्रशासितप्रदेश IN-LH LH 31 अक्टूबर 2019 लेह ,कारगिल लेह लेह २०१९ लेह 2,90,492 59,146 Note 4 लद्दाखी
३३ लक्षद्वीप केन्द्रशासितप्रदेश IN-LD LD 1 नवम्बर 1956 कवरत्ती कवरती कोच्चि 1956 कवरत्ती 64,473 32 अङ्ग्रेजी हिन्दी
३४ सिक्किम् राज्य IN-SK SK 16 मई 1975 गङ्गटोक [lower-alpha 15] गङ्गटोक गङ्गटोक 1890 गङ्गटोक 6,10,577 7,096 अङ्ग्रेजी भूटिया, गुरूङ्ग, लेप्चा, लिम्बू, मगर, मुखिया, नेपालभाषा, राई, शेर्पा, तामाङ्ग
३५ हरियाणा राज्य IN-HR HR 1 नवम्बर 1966 चण्डीगढ़ चण्डीगढ़ चण्डीगढ़ 1966 फरीदाबाद 2,53,51,462 44,212 हिन्दी पञ्जाबी[19][20]
३६ हिमाचलप्रदेश राज्य IN-HP HP 25 जनवरी 1971 शिमला शिमला शिमला 1971 बिलासपुर (1950–1956) शिमला 68,64,602 55,673 हिन्दी संस्कृत

एकरो देखथिन

[edit | edit source]

टिप्पणी

[edit | edit source]
  1. १९७१ तक शिलाङ्ग असम आउ मेघालयके सञ्जुक्त राजधानी हल ।[4]
  2. तेलङ्गानाके गठनके बाद आन्ध्रप्रदेश पुनर्गठन अधिनियम, २०१४ के अनुसार दुनो राज्य दस वर्षला हैदराबादके अपन साझा राजधानीके रूपमे साझा करत । नया आन्ध्रप्रदेश राजधानी नगर अमरावती होत, जेकर निर्णय आन्ध्रप्रदेश सरकार अप्रैल, २०१५ मे कैलक हल ।
  3. देहरादून उत्तराखण्डके अस्थायी राजधानी हे । गैरसैँण नगरके राज्यके नव राजधानीके रूपमे परिकल्पित कैल गेल हे ।[5]
  4. पणजी १८४३ से गोआके राजधानी हल जखनि एकरा पर पुर्तगालीके शासन हल ऎ।[7]
  5. चण्डीगढ़ पञ्जाब आउ हरियाणा राज्यके राजधानी हे आउ दुनो राज्यसे अलगे एगो केन्द्रशासितप्रदेश हे ।[8]
  6. रायपुर छत्तीसगढ़के अस्थायी राजधानी हे । नया रायपुर नगरके राज्यके नव राजधानीके रूपमे परिकल्पित कैल गेल हे ।
  7. चेन्नै (मद्रास) १८३९ से मद्रास प्रेसीडेन्सीके राजधानी हल, जेकरा १९५६ मे मद्रास राज्यके रूपमे पुनः परिभाषित कैल गेल । १९६८ मे मद्रास राज्यके नाम बदलके तमिल्नाडु कर देल गेल ।
  8. लाहौर ब्रिटिश भारतके पञ्जाब प्रान्तके राजधानी हल ।[12] अखनि ई पाकिस्तानके भाग हे ।
  9. दार्जिलिङ्ग मण्डलके दार्जिलिङ्ग आउ कुर्सियाङ्ग उपमण्डलमे बङ्गला आउ नेपाली आधिकारिक भाषा हे ।
  10. नागपुर मध्यप्रान्त आउ बरारके राजधानी हल, जे १८६१ से १९५० तक एक प्रान्त हल ।[13] २९५० मे एकर गठनके बाद मध्यप्रान्त मध्यप्रदेशके प्रमुख घटक बन गेल ।[13] नागपुर नया राज्यके राजधानी बनल रहल ।[14] १९५६ मे बरार (विदर्भ) के मध्यप्रदेशसे अलगे कर देल गेल आउ बाम्बे राज्यमे मिला देल गेल । ई प्रकार नागपुर राजधानीके दर्जा छोड़ देलक । १९६० मे नागपुर समझौताके अन्तर्गत नागपुर महाराष्ट्रके दोसर राजधानी बनल ।[15]
  11. मुम्बई/बाम्बे बाम्बे प्रेसीडेन्सीके राजधानी हल, जे १९५० तक एक प्रान्त हल । ओकरा बाद बाम्बे बाम्बे राज्यके राजधानी बन गेल । एकरा बाद १९६० मे बाम्बे राज्यके विभाजन गुजरात आउ महाराष्ट्रमे हो गेल ।
  12. १९६० मे नागपुर समझौताके अन्तर्गत नागपुर महाराष्ट्रके दोसर राजधानी बन गेल ।[16] हालाँकि ई आशयके आधिकारिक अधिसूचना खाली १९८८ मे देल गेल हल । भारत सरकारके भारत वर्ष पुस्तिकामे अखनियो नागपुरके उल्लेख नै हे, जे महाराष्ट्रके दोसर वा शीतकालीन राजधानी हे ।
  13. नागपुर समझौताके अन्तर्गत विदर्भके महाराष्ट्र राज्यमे सम्मिलित होवेके एक पूर्व शर्त ई हल कि प्रत्येक बरिस कमसे कम एक विधानमण्डल सत्र नागपुरमे आयोजित कैल जायेके चाही । शीतकालीन सत्र नागपुरमे आयोजित होवहे ।[17]
  14. मेघालयके खासी-जयन्तिया पर्वत मण्डले स्थित राज्य सरकारके मण्डल, उपमण्डल आउ प्रखण्ड स्तरके कार्यालयमे सब प्रयोजनला खासीभाषाके अतिरिक्त राजभाषा घोषित कैल गेल हे ।
  15. गङ्गटोक १८९० से सिक्किमके राजधानी रहल हे । सिक्किम १९७५ मे भारतीय सङ्घमे सम्मिलित भेल ।[18]

सन्दर्भ

[edit | edit source]
  1. ई स्थिति ५ अगस्त २०१९ तकके हे ।
  2. "List of states with Population, Sex Ratio and Literacy Census 2011". मूल से 14 फ़रवरी 2014 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017. |archive-date= में तिथि प्राचल का मान जाँची (सहायता)
  3. 1 2 "Report of the Commissioner for linguistic minorities: 50th report (July 2012 to June 2013)" (PDF). भाषायी अल्पसङ्ख्यक आयुक्त, अल्पसङ्ख्यक कार्यमन्त्रालय, भारत सरकार. मूल (PDF) से 8 जुलाई 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 12 जुलाई 2017.
  4. Baruah 1999, पृ॰ xiii.
  5. Sati & Kumar 2004, पृ॰प॰ 9–10.
  6. "Sanskrit: Reviving the language in todays India – Livemint". मूलसे 18 जून 2017 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
  7. Ring 1996, पृ॰ 288.
  8. मेनन & बनर्जी 2002, पृ॰ 5.
  9. 1 2 "Telangana State Profile" (PDF). तेलङ्गाना सरकारी पोर्टल. प॰ 34. मूलसे 14 फरवरी 2015 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 11 जून 2014.
  10. "Urdu Gets First Language Status". मूलसे 22 अक्तूबर 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
  11. "Official Language Act 2000" (PDF). दिल्ली सरकार. 2 जुलाई 2003. मूल (PDF) से 4 मार्च 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 17 जुलाई 2015.
  12. Kippen 2006, पृ॰ 26.
  13. 1 2 बोलैण्ड-क्रीव & लिआ 2002.
  14. कुमार 1998.
  15. Kini 1974, पृ॰प॰ 34–35.
  16. किनि 1974, पृ॰प॰ 34–35.
  17. खण्डेवाले 1989, पृ॰ 21.
  18. स्पैट 1953, पृ॰ 200.
  19. "Haryana grants second language status to Punjabi". हिन्दुस्तान टाइम्स. 28 जनवरी 2010. मूलसे 3 सितम्बर 2015 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.
  20. "Punjabi gets second language status in Haryana". जी न्यूज. 28 जनवरी 2010. मूलसे 12 जुलाई 2017 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2017.

बाहरी कड़ी

[edit | edit source]