Jump to content

Wp/mag/भारतमे नगरीय रेल परिवहन व्यवस्था

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mag
Wp > mag > भारतमे नगरीय रेल परिवहन व्यवस्था
द्रुतपारगमन प्रणाली (मेट्रो), उपनगरीय रेलयान, मोनोरेल, बस् द्रुतपारगमन, ट्राम् आदि सङ्गे भारतके नगरके मानचित्र
दिल्ली मेट्रोके मेजेण्टारेखा
मुम्बई उपनगरीयरेलके ईएमयू
मुम्बई मोनोरेल

भारतमे नगरीय रेलपरिवहन व्यवस्था ऊसभ प्रमुख नगरमें अन्तर्नगरीयपरिवहनमे महत्वपूर्ण भूमिका निभावेहे जे अत्यधिक भीड़भाड़वाला हे । एकरामे द्रुतपारगमन (रेपिड् ट्राञ्जिट्) (मेट्रो), उपनगरीयरेल, एकपटलरेल (मोनोरेल) आउ ट्राम हे । २०२१ के रिपोर्टके अनुसार भारतके तेरह प्रमुख नगरमे मेट्रो प्रणाली पर बार्षिक कुल २६३.६ करोड़ लोग जतरा करहथ । भारतमे ७३१.२५ किलोमीटरके लम्बाई वाला मेट्रोप्रणालीके साथे ई बिश्वमे पचमा सबसे लम्बा परिचालन प्रणाली हे ।[1]

नगरी बिकास मन्त्रालयके नगरी परिवहन प्रकोष्ठ केन्द्रीय स्तर पर मेट्रोरेल परियोजना सहित नगरीपरिवहन बिषयके समन्वय, मूल्याङ्कन आउ अनुमोदनला सङ्गम बिभाग हे । नगरी बिकास मन्त्रालय नगरी परिवहनमे सभ हस्तक्षेप राष्ट्रिय नगरी परिवहन नीति (२००६) के अनुसार करहे ।[2]

शब्दावली[edit | edit source]

भारतीयनगरमे विभिन्नप्रकारकसभ नगरीयरेलपरिवहनप्रणाली सन्ति - परिचालनात्मक, निर्माणाधीन, योजनाबद्ध च । एतसभ प्रणाल्यः नगरस्य जनसङ्ख्यायसभ, आर्थिकसाध्यतसभ, माङ्गल्यसभ च आधारेण कार्यान्वितानि सन्ति । भारतीयनगरमे बिभिन्न प्रकारके ननगरीय रेलपरिवहन प्रणाली हे - परिचालन, निर्माणाधीन आउ योजनाबद्ध । ईसभ प्रणालीके नगरके जनसङ्ख्या, आर्थिक साध्यता आउ माङ्गके आधार पर कार्यान्वित कैल गेलहे ।

नगरीय पारगमन प्रकार क्षमता गति स्थानक मार्गाधिकार रेल-आधारित निर्माण आउ सञ्चालनके लागत
द्रुतपारगमन (मेट्रो) उच्च मध्यम उच्च हँ हँ उच्च
उपनगरीय रेल अतीव उच्च मध्यम मध्यम हँ हँ मध्यम
मध्यमक्षमता रेल मध्यम मध्यम उच्च हँ हँ उच्च
लघुरेल मध्यम मध्यम उच्च आन्शिक हँ मध्यम
एकपटलरेल (मोनोरेल) मध्यम मध्यम उच्च हँ हँ उच्च
क्षेत्रीय रेलप्रणाली उच्च उच्च निम्न हँ हँ उच्च
ट्राम निम्न मन्द उच्च हँ निम्न
बस् द्रुतपारगमन निम्न मध्यम उच्च हँ निम्न
मेट्रो निओ निम्न मध्यम उच्च हँ मध्यम
जलमेट्रो निम्न मन्द मध्यम हँ निम्न

इतिहास[edit | edit source]

भारतमे नगरीय रेलपरिवहन व्यवस्थाके पहिल मार्ग यात्रीरेल वा उपनगरीयरेल हल, जेकरा १६ अप्रैल १८५३ के मुम्बईमे बनावल गेलहल ।

महत्वाकाङ्क्षी मेट्रोप्रणालीके निर्माण आरम्भ करेला १९७२ मे कलकतामे आधारशिला रखल गेलहल । २४ अक्टूबर १९८४ के भारतके कलकतामे पहिल मेट्रोप्रणाली कार्यान्वित कैल गेल । अनेक सङ्घर्ष आउ अधिकारितन्त्रिकबन्धके बाद रेखा पाँच स्थानक साथे ३.४ किमी खोलल गेल ।

दिल्ली मेट्रोके निर्माण १ अक्टूबर १९९८ के आरम्भ भेल, पहिल रेखा २४ दिसम्बर २००२ के चालू भेल । ३४८.१२ किमीके लम्बाई साथे दिल्ली मेट्रोप्रणाली भारतके सबसे लम्बा आउ अखन तकके सबसे व्यस्त मेट्रोप्रणाली बन गेलहे ।

दिल्ली मेट्रोके भव्य सफलताके बाद भारत शीघ्र बेङ्गलूरमे नम्मामेट्रोके रूपमे दक्खिनभारतमे पहिल मेट्रोप्रणालीके सञ्चालन कैलक, जेकर उद्देश्य नगरमे भारी यातायात समस्याके हल कैल हलै । बादमे अगिला दशकमे प्रमुख नगरमे ढेर सबवे प्रणाली उभरने लगल, जेकरासे देसमे ऐसन प्रणालीके सङ्ख्या बढ़के सोलह हो गेल ।

भारत २०२० के आरम्भमे कानपुर मेट्रोके रूपमे सबसे तेज मेट्रोप्रणालीक निर्माणके एगो नया बिश्व रिकॉर्ड् बनैलक, जेकर उद्घाटन निर्माण आरम्भ होवेके ठीक दू बरिस बाद २८ दिसम्बर २०२१ के कैल गेलहल । पुणे मेट्रो जल्दिये मार्च २०२२ मे आरम्भिक दू रेखाके हरियर झण्डा देखाके कानपुरके अनुसरण कैलकै, जेकरासे महाराष्ट्र राज्जमे मेट्रो ट्रेनके कुल सङ्ख्या तीन हो गेल ।

द्रुतपारगमन प्रणाली (मेट्रो)[edit | edit source]

दिल्ली मेट्रोके लीलरेखा, भारतके बड़का मेट्रोप्रणाली
साल्ट् लेक् क्रीडाङ्गणे (पूरुब-पच्छिम हरितरेखा) स्थित स्थानक । कलकता मेट्रोके उत्तर-दक्खिन (लील) रेखा भारतमे प्राचीनतम हे ।
चेन्नै मेट्रोके भूमिगतस्थानक

बर्तमानमे भारतके १६ नगरमे द्रुतपारगमन प्रणाली (लोकप्रिय रूपसे 'मेट्रो' के रूपमे जानल जाहे) हे । दिल्ली मेट्रो सबसे बड़ मेट्रो प्रणाली हे, जे राष्ट्रिय राजधानीक्षेत्रके अन्य भिरु नगरसे जोड़हे । दिसम्बर २०२१ तक भारतमे १६ प्रणालीमे 731.25 किलोमीटर् परिचालन मेट्रो रेखा आउ 551 स्थानक हे ।[3] दिसम्बर 2021 पर्यन्त, भारतके 15 प्रणालमे [convert: invalid number] पर्यन्त परिचालन मेट्रोरेखा आउ 551 स्थानक हे ।[4] अन्य 568.15 किमी तकके रेखा निर्माणाधीन हे ।

प्रणालीके सूची[edit | edit source]

प्रणाली स्थानीय नाम स्थान राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता सञ्चालक(सभ) उद्घाटन अद्यतन बिस्तार बार्षिक सवारी (मिलियन् मे)
परिचालनात्मक निर्माणाधीन योजनाकृत
अहमदाबाद् मेट्रो અમદાવાદ મેટ્રો


गुजरात [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] गुजरात मेट्रोरेल निगम (GMRC) ४ मार्च २०१९[5] ०.४[1]
कानपुर मेट्रो कानपुर मेट्रो


कानपुर उत्तरप्रदेस [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] उत्तरप्रदेस मेट्रोरेल निगम (UPMRC) २८ दिसम्बर २०२१
कोच्चि मेट्रो കൊച്ചി മെട്രോ


कोच्चि केरल २२ [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] कोच्ची मेट्रोरेल लिमिटेड् (KMRL) १७ जून २०१७[6] ७ सितम्बर २०२० १७[1]
कलकता मेट्रो কলকাতা মেট্রো


पच्छिमबङ्गाल [7] ३३[8] [convert: invalid number][7] [convert: invalid number] [convert: invalid number] २४ अक्टूबर् १९८४[9] २२ फरवरी २०२१ २५६[1]
चेन्नै मेट्रो சென்னை மெட்ரோ


चेन्नै तमिल्नाडु ४२[10] [convert: invalid number][11] [convert: invalid number] [convert: invalid number] चेन्नै मेट्रोरेल लिमिटेड् (CMRL) २९ जून २०१५[12] १४ फरवरी २०२१ ४२[1]
जयपुर मेट्रो जयपुर मेट्रो


जयपुर राजस्थान [13] ११[13] [convert: invalid number] [convert: invalid number] जयपुर मेट्रोरेल निगम (JMRC) ३ जून २०१५[13] २३ सितम्बर २०२० [1]
दिल्ली मेट्रो दिल्ली मेट्रो


१०[14] २५५[Nb 1] [convert: invalid number][15] [convert: invalid number] [convert: invalid number] दिल्ली मेट्रोरेल निगम (DMRC) २४ दिसम्बर २००२[16] १८ सितम्बर २०२१ १७९०[17]
नम्मा मेट्रो ನಮ್ಮ ಮೆಟ್ರೊ


बेङ्गलूरु कर्नाटक ५२[18] [convert: invalid number][19] [convert: invalid number] [convert: invalid number] बेङ्गलूरु मेट्रोरेल निगम लिमिटेड् (BMRCL) २० अक्टूबर २०११[20] २९ अगस्त २०२१ १७४.२२[21]
नागपुर मेट्रो नागपूर मेट्रो


नागपुर महाराष्ट्र २४ [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] महामेट्रो ८ मार्च २०१९[22] २१ अगस्त २०२१ [1]
नोएडा मेट्रो नोएडा मेट्रो


उत्तरप्रदेस २१ [convert: invalid number] [convert: invalid number] नोएडा मेट्रोरेल निगम (NMRC) २५ जनवरी २०१९[23] [1]
पुणे मेट्रो पुणे मेट्रो


महाराष्ट्र १० [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] महामेट्रो ६ मार्च २०२२[24]
मुम्बई मेट्रो मुंबई मेट्रो


मुम्बई महाराष्ट्र ३१[25] [convert: invalid number][25] [convert: invalid number][26] [convert: invalid number][26] मुम्बई मेट्रोवन् (MMO) ८ जुन २०१४[25] २ अप्रैल २०२२ १२६[27]
गुरुग्राम द्रुतमेट्रो रैपिड मेट्रो गुरुग्राम


गुरुग्राम हरियाणा ११ [convert: invalid number][28] [convert: invalid number] दिल्ली मेट्रोरेल निगम (DMRC) १४ नवम्बर २०१३[29] ३१ मार्च २०१७ १८[1]
लखनऊ मेट्रो लखनऊ मेट्रो


लखनऊ उत्तरप्रदेस २१ [convert: invalid number] [convert: invalid number] उत्तरप्रदेस मेट्रोरेल निगम (UPMRC) ५ सितम्बर २०१७[30] ८ मार्च २०१९ २२[1]
हैदराबाद् मेट्रो హైదరాబాదు మెట్రో


तेलङ्गाणा ५७ [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] हैदराबाद् मेट्रोरेल लिमिटेड् (HMRL) २९ नवम्बर २०१७[31] ७ फरवरी २०२० १७३[1]
कुल १५ ११ ३१ ५८५ [convert: invalid number] [convert: invalid number] [convert: invalid number] १५ २६३४.७२

बिकासशील प्रणाली[edit | edit source]

██ निर्माणाधीन ██ अनुमोदित ██ प्रस्तावित

प्रणाली स्थान राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता (निर्माणाधीन) लम्बता (योजनाकृत) निर्माण आरम्भ योजनाकृत उद्घाटन
नवमुम्बई मेट्रो नवमुम्बई महाराष्ट्र २० [convert: invalid number] [convert: invalid number] २०११ २०२२[32]
भोज मेट्रो भोपाल मध्यप्रदेस २८ [convert: invalid number]

[convert: invalid number]

२०१८ २०२३[33]
इन्दौर मेट्रो इन्दौर मध्यप्रदेस ८९ [convert: invalid number]

[convert: invalid number]

२०१८ २०२३[34]
पटना मेट्रो पटना बिहार २६ [convert: invalid number] २०२० २०२४[35]
आगरा मेट्रो आगरा उत्तरप्रदेस २७ [convert: invalid number] २०२० २०२४[36]
सुरत मेट्रो सुरत गुजरात २८ [convert: invalid number] २०२१ २०२४[37]
ठाणे मेट्रो ठाणे महाराष्ट्र २२ [convert: invalid number] निर्णायक निर्णायक[38]
मेरठ मेट्रो मेरठ उत्तरप्रदेस २४ [convert: invalid number] निर्णायक निर्णायक[39]
गुवाहाटी मेट्रो गुवाहाटी असम ५४ [convert: invalid number] निर्णायक निर्णायक[40]
बरेली मेट्रो बरेली उत्तरप्रदेस ८० [convert: invalid number] निर्णायक निर्णायक[41]

परित्यक्त प्रणाली[edit | edit source]

██ निष्क्रिय ██ समाप्ति

प्रणाली स्थानीय राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस लम्बाई टिप्पणी
आकाश बस् मेट्रो मड़गाँओ गोवा [convert: invalid number] सञ्चालनके बाद ई निष्क्रिय आउ बिसर्जित । केआरसी एकरा असुरक्षित मानकै ।[42]
चण्डीगढ़ मेट्रो चण्डीगढ़ राजधानीक्षेत्र चण्डीगढ़ [convert: invalid number] वाणिज्यिक साध्यतायाके चलते तिरस्कृत ।

[43]

कटक मेट्रो कटक आउ भुबनेश्वर ओड़िसा असाध्यताके चलते तिरस्कृत । २०४० के बाद बिचार होतै ।[44]
पच्छिम रेलमार्ग उन्नत परिसर मुम्बई महाराष्ट्र [convert: invalid number] असाध्यताके चलते तिरस्कृत ।[45]
लुधियाना मेट्रो लुधियाना पञ्जाब [convert: invalid number] अस्वीकार कैल देल गेल आउ ओकर जगह लुधियाना बस् द्रुतपारगमन आ गेल ।[46]

उपनगरीय रेल[edit | edit source]

मुम्बई उपनगरीयरेलके एगो ईएमयू, भारतमे प्राचीनतम उपनगरीयरेलयानमार्गजाल १८५३ मे निर्मित ।
चेन्नै एमआरटीएस के एगो उन्नतखण्ड ।

उपनगरीय रेल ढेर प्रमुख भारतीयनगरके सार्वजनिक परिवहन प्रणालीमे प्रमुख भूमिका निभावहे । ईसभ भारतीय रेल द्वारा सञ्चालित कैल जाहे । उपनगरीय रेल केन्द्रीय व्यापारमण्डल आउ उपनगरके बीचे एगो रेलमार्ग ट्रेन सेवा हे । रेलपथके उपनगरीय रेल कहल जाहे । ईसभ रेलयानके "लोकल् ट्रेन्" वा "लोकल्"-ओ कहल जाहे ।

परिचालन १८५३ मे आरम्भ भैल मुम्बई उपनगरीय रेल भारतमे पहिल उपनगरीय रेलप्रणाली हे । कलकता उपनगरीय रेलके जाल पूरा देसमे सबसे बड़ हे । चेन्नै उपनगरीय रेल १९३१ मे रेल अपन परिचालन आरम्भ कैलक ।

यात्री यातायात सञ्चालित करेवाला उपनगरीय रेलगाड़ी सभ बिद्युत्बहुएकक (ईएमयू) हे । व्यस्त बेरके यातायातके सम्भारेला ओकरा जूगुन आमतौर पर नौ वा बारह कक्ष्य होवहे, कखनियो-कखनियो १५ओ होवहे । ईएमयू रेलयान इकाईमे एगो शक्तियान आउ दू सामान्य डिब्बा होवहे । ई प्रकार, नौ प्रशिक्षकः ईएमयू तीन इकाईसभसे बनल हे, जेकरामे प्रत्येक छोर पर एगो शक्तियान आउ बीचवोमे एगो होवहे । उपनगरीय रेलमे बिद्यमान यान २५ केभी एसी होवहे ।[47] भारतीय उपनगरीय रेलमार्ग पर सवारीके सङ्ख्या १९७०-७१ मे १२ लाखसे बढ़के २०१२–१३ मे ४४ लाख हो गेल । मुम्बई, कलकता आउ चेन्नै जैसन उपनगरीयरेलमार्ग भारतीयरेलमार्गके २०८१९.३ किलोमीटरके जालके ७.१% से अधिक नै हे किन्तु सभ रेलयात्रीके ५३.२% भाग हे ।[48] भारतके कुछ नगरमे द्रुतपारगमन व्यवस्थाना खुलेसे उपनगरीय रेलप्रणालीके उपयोग कम हो गेलहे ।[49]

प्रणाली स्थानीय नाम स्थान राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता उद्घाटन बार्षिक सवारी (बिलियन् मे)
कलकता उपनगरीय रेलमार्ग কলকাতা উপনগরীয রেল


पच्छिमबङ्गाल २४ ४५८ [convert: invalid number] १५ अगस्त १८५४[50] १.२
चेन्नै उपनगरीय रेलमार्ग சென்னை புறநகர் இருப்புவழி


तमिल्नाडु, आन्ध्रप्रदेस ३००+ [convert: invalid number] १९३१[51] २.५
चेन्नै व्यापकद्रुतपारगमन प्रणाली சென்னை பறக்கும் தொடருந்துத் திட்டம்


चेन्नै तमिल्नाडु १८ [convert: invalid number] १ नवम्बर १९९५[52] ०.१
दिल्ली उपनगरीय रेलमार्ग दिल्ली उपनगरीय रेल


राष्ट्रिय राजधानीक्षेत्र दिल्ली, उत्तरप्रदेस, हरियाणा ४६ [convert: invalid number] १ अक्टुबर १९७५[53]
पुणे उपनगरीय रेलमार्ग पुणे उपनगरीय रेल्वे


महाराष्ट्र १७ [convert: invalid number] ११ मार्च १८७८[54] ०.३
मुम्बई उपनगरीय रेलमार्ग मुम्बई उपनगरीय रेल्वे


महाराष्ट्र १५० [convert: invalid number] १६ अप्रिल १८५३[55] २.२
हैदराबाद् बहुबिधा परिवहनप्रणाली హైదరాబాదు బహుళ పద్దతి పరివహన వ్యవస్థ


तेलङ्गाणा २८ [convert: invalid number] ९ अगस्त २००३[56] ०.८
कुल ४७ १०१७ [convert: invalid number] ५.५

बिकासशील प्रणाली[edit | edit source]

██ निर्माणाधीन ██ प्रस्तावित

प्रणाली स्थान राज्ज / केन्द्रशासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता योजनाकृत उद्घाटन
बेङ्गलूरु उपनगरीय रेलमार्ग बेङ्गलूरु कर्नाटक निर्णायक [convert: invalid number] २०२६[57][58]
अहमदाबाद् उपनगरीय रेलमार्ग अहमदाबाद् गुजरात ४१ [convert: invalid number] निर्णायक[59]
नागपुर बिस्तृत लोहपथ मेट्रो नागपुर महाराष्ट्र [60] निर्णायक [convert: invalid number] निर्णायक[61][62]
कोयम्बत्तूरु उपनगरीय रेलमार्ग कोयम्बत्तूरु तमिल्नाडु निर्णायक निर्णायक निर्णायक[63]

क्षेत्रीय रेलयान[edit | edit source]

भारतमे नगरीयक्षेत्रके यात्री रेलासेवा जेकरा द्रुतपारगमन प्रणाली कहल जाहे, नगरीक्षेत्रके सीमासे परे सञ्चालित होवहे, साथहे बाहरी उपनगरीय बेल्टके बाहिरे किनारे समान आकारके नगर वा महानगरीयक्षेत्रके आसपासके नगरसे जोड़हे । निम्नलिखित सूचीमे भारतीयरेल द्वारा प्रदान कैल जाएवाला यात्री रेलसेवा शामिल नै हे ।

सेवा राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस स्थानक लम्बता उद्घाटन
बाराबङ्की–लखनऊ उपनगरीय रेलमार्ग उत्तरप्रदेस १० [convert: invalid number] ३० जुन २०१३[64]
लखनऊ–कानपुर उपनगरीय रेलमार्ग उत्तरप्रदेस १६ [convert: invalid number] १८६७
पेडणें–कारवार उपनगरीय रेलमार्ग गोवा आउ कर्नाटक १२ [convert: invalid number] २०१५[65]

बिकासशील प्रणाली[edit | edit source]

██ निर्माणाधीन ██ अनुमोदित ██ प्रस्तावित

प्रणाली राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस स्थानक लम्बता योजनाकृत उद्घाटन
दिल्ली–मेरठ क्षेत्रीय द्रुतपारगमन प्रणाली दिल्ली आउ उत्तरप्रदेस २२ [convert: invalid number] २०२३[66]
दिल्ली–अलवर क्षेत्रीय द्रुतपारगमन प्रणाली दिल्ली, हरियाणा आउ राजस्थान २२ [convert: invalid number] २०२५[67]
दिल्ली–सोनीपत–पानीपत क्षेत्रीय द्रुतपारगमन प्रणाली दिल्ली आउ हरियाणा १५ [convert: invalid number] २०२८[68]
दिल्लीरोहतक आरआरटीएस दिल्ली आउ हरियाणा निर्णायक [convert: invalid number] २०३२[69]
दिल्लीपलवल आरआरटीएस दिल्ली आउ हरियाणा निर्णायक [convert: invalid number] २०३२[69]
दिल्ली-बडौत आरआरटीएस दिल्ली आउ उत्तरप्रदेस निर्णायक [convert: invalid number] २०३२[69]
गाजियाबाद्खुर्जा आरआरटीएस उत्तरप्रदेस निर्णायक [convert: invalid number] २०३२[69]
गाजियाबाद्हापुर आरआरटीएस उत्तरप्रदेस निर्णायक [convert: invalid number] २०३२[69]
दिल्लीजेवर आरआरटीएस दिल्ली आउ उत्तरप्रदेस निर्णायक [convert: invalid number] निर्णायक
हैदराबाद्बरङ्गल् आरआरटीएस तेलङ्गाणा निर्णायक निर्णायक निर्णायक[70]
हैदराबाद्बिजयवाड़ा आरआरटीएस तेलङ्गाणा आन्ध्रप्रदेस निर्णायक निर्णायक निर्णायक[70]
बिजयवाड़ाअमरावतीगुणटूरुतेनाली अर्द्धोच्चवेग वृत्तारेलमार्ग आन्ध्रप्रदेस निर्णायक निर्णायक निर्णायक[71]

एकपटलरेल (मोनोरेल)[edit | edit source]

मुम्बई मोनोरेल भारतमे एकमात्र परिचालनीय मोनोरेल व्यवस्था ।

२ फरवरी २०१४ के खोलल गेल मुम्बई मोनोरेल स्वतन्त्रभारतमे प्रथम परिचालनात्मक एकपटलरेलप्रणाली (अथवा मोनोरेलप्रणाली) हे ।[72] ढेर अन्य भारतीयनगर सहायक प्रणालीके रूपमे मोनोरेल परियोजनाके योजना बनैलक हल, किन्तु मुम्बई मोनोरेलके बिफल होवेके बाद अन्य नगरके योजना ढेर अन्य मुद्द पर बिचार करित हे, जैसे कि लघुरेलपारगमनप्रणाली जैसन बड्डी कुशल बिधि साथे, ऊसभ सही परिवहन बिधि साथहुँ आगे बढ़ सकहथ ।[73][74]

प्रणाली स्थानीय नाम स्थान राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा (लाईन्स्) स्थानक लम्बता उद्घाटन वार्षिक वाहकत्वम् (मिलियने)
मुम्बई एकपटलरेलयानः मुम्बई मोनोरेल


मुम्बई महाराष्ट्र १७ [convert: invalid number] २ फरवरी २०१४[75] १.२

बिकासशील प्रणाली[edit | edit source]

██ अनुमोदित ██ प्रस्तावित

प्रणाली स्थानीय राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखाृ स्थानक लम्बता टिप्पणी
अहमदाबाद्-ढोलेरा वि॰नि॰क्षे॰ मोनोरेल गुजरात [convert: invalid number] जनवरी २०२१ मे स्वीकृत । निर्माण आरम्भ होवेके तीन या चार बरिस बाद एकरा खोलेके तैयारी हे ।[76][77]
बरङ्गल् मोनोरेल बरङ्गल तेलङ्गाणा निर्णायक [convert: invalid number] प्रस्तावित ।[78]
ऐजोल् मोनोरेल ऐजोल् मिजोरम् निर्णायक [convert: invalid number] २०१२ से कागज पर ।[79]
तिरुचिरापल्लि मोनोरेल तिरुचिरापल्लि तमिल्नाडु २७ निर्णायक २०१४ से कागज पर ।[80]
मदुरै मोनोरेल मदुरै तमिल्नाडु निर्णायक निर्णायक २०१४ से कागज पर ।[80]

परित्यक्त प्रणाली[edit | edit source]

██ अन्य प्रणालीसे प्रतिस्थापित ██ स्रस्तः

प्रणाली स्थानीय राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस लम्बाई टिप्पणी
चेन्नै मोनोरेल चेन्नै तमिल्नाडु [convert: invalid number] मेट्रोसे प्रतिस्थापित ।[81]
कोयम्बत्तूरु मोनोरेल कोयम्बत्तूरु तमिल्नाडु [convert: invalid number] मेट्रो परियोजनासे प्रतिस्थापित ।[82]
कलकता मोनोरेल कलकता पच्छिमबङ्गाल [convert: invalid number] नवनगरमार्गः रज्जुमार्ग परियोजनासे परिवर्तित ।[83]
कानपुर मोनोरेल कानपुर उत्तरप्रदेस [convert: invalid number] २०१० के बादसे अनसुना, मेट्रो निर्माण आरम्भ होवेके बादसे सम्भवतः एकरा समाप्त कर देल गेलै ।[84]

लघुरेलयान[edit | edit source]

लघुरेलपारगमन (LRT) अथवा जेकरा भारतमे लोकप्रियतया मेट्रोलाइट् (Metrolite

) के नामसे जानल जाहे, ननगरीय रेलपारगमनका एगो प्रकार हे जे द्रुतपारगमन आउ ट्राम प्रणालीके संयोजनके बिशेषता हे । ई प्रायः ट्रामके तुलनामे अधिक क्षमता पर सञ्चालित होवहे, प्रायः द्रुतपारगमन नियन एगो अनन्य-मार्ग-अधिकार-प्रणाली हे । भारतके ढेर द्वितीय श्रेणी नगर एकरा चुनल हे काहेकि ई एगो कम लागत वाला आउ कुशल नगरी पारगमन मार्ग हे जे कम रोजगार प्रदान करहे । ई सूचीमे ट्रॉलीबस् या मेट्रो नियो सिस्टम शामिल नै हे जे पटरीके प्रयोग नै करहे ।
██ अनुमोदित ██ प्रस्तावित

प्रणाली स्थानीय राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता प्रकारः योजनाकृत उद्घाटन
जम्मू मेट्रो जम्मू जम्मू आउ कश्मीर ४० [convert: invalid number][85] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण २०२४[86]
श्रीनगर मेट्रो श्रीनगर जम्मू आउ कश्मीर २४ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण २०२४[87]
गोरखपुर मेट्रो गोरखपुर उत्तरप्रदेस २७ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण २०२४[88][89]
दिल्ली लघुमेट्रो दिल्ली दिल्ली ३७ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण[90] निर्णायक[91]
तिरुवनन्तपुर मेट्रो तिरुवनन्तपुर केरल १९ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[92]
कोलिकोड् लघुमेट्रो कोलिकोड् केरल १४ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[93]
चेन्नै लघुरेलयान चेन्नै तमिल्नाडु निर्णायक [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[94]
कोयम्बत्तूरु मेट्रो कोयम्बत्तूरु तमिल्नाडु [95] ४०[95] [convert: invalid number][95] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[95]
बनारस मेट्रो बनारस उत्तरप्रदेस २६ [convert: invalid number] २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[96]
उत्तराखण्ड मेट्रो देहरादून उत्तराखण्ड २५ [convert: invalid number] ७५० वोल्ट् दिष्टधारा विद्युत्करणम्[97] निर्णायक[98]
प्रयागराज मेट्रो प्रयागः उत्तरप्रदेस ३९ [convert: invalid number] निर्णायक निर्णायक[99]
रायपुर मेट्रो रायपुर छत्तीसगढ़ निर्णायक निर्णायक निर्णायक २५ किलोभोल्ट प्रत्यावर्तीधारा रेलमार्ग बिद्युत्करण निर्णायक[100]

ट्राम्[edit | edit source]

१८७३ मे निर्मित कलकता ट्राम्, भारतके एकमात्र ट्राम्, अखनियो परिचालनमे हे । अधिकतर एकरा0 बिरासतवाहकके रूपमे प्रयोग कैल जाहे ।

१९मा सदीके अन्ते ढेर नगर धूम्रपान रेलगाड़ीके अतिरिक्त ट्रामके आरम्भ कैलक, हालाङ्कि ई लगभग सभ चरणबद्ध रूपसे निष्कासित कर देल गेलै । कलकता ट्रां बर्तमानमे देसमे एकमात्र ट्रामप्रणाली हे ।

प्रणाली नगर राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता उद्घाटन
कलकता ट्राम् कलकता पच्छिमबङ्गाल उपलब्ध न हे [convert: invalid number] १८७३[101]

बिकासशील प्रणाली[edit | edit source]

██ प्रस्तावित

प्रणाली नगर राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता योजनाकृतोद्घाटनम्
बिसाखपट्न ट्राम् बिसाखपट्नम् आन्ध्रप्रदेस निर्णायक निर्णायक निर्णायक निर्णायक[71]
महाबलिपुर ट्राम् महाबलिपुर तमिल्नाडु निर्णायक निर्णायक निर्णायक निर्णायक[102]

परित्यक्त प्रणाली[edit | edit source]

██ व्याख्या

प्रणाली नगर राज्ज / केन्द्रसासितप्रदेस रेखा स्थानक लम्बता उद्घाटन बन्द
मुम्बई ट्राम् मुम्बई महाराष्ट्र १८७३ १९६४
नासिक ट्राम् नासिक महाराष्ट्र [convert: invalid number] १८८९ १९३१
चेन्नै ट्राम् चेन्नै तमिल्नाडु १८९५ १९५३
पटना ट्राम् पटना बिहार १९०३
कानपुर ट्राम् कानपुर उत्तरप्रदेस [convert: invalid number] १९०७ १६ मई १९३३
कोच्ची ट्राम् कोच्ची केरल १९०७ १९६३
दिल्ली ट्राम् दिल्ली दिल्ली १९०८ १९६३
भावनगर ट्राम् भावनगर गुजरात १९२६ १९६० दशक

उत्पादन[edit | edit source]

भारतमे ढेर मेट्रो शिल्पकार हे । केन्द्रसरकारके "मेक् इन् इण्डिया" कार्यक्रमके अन्तर्गत, भारतीय मेट्रो प्रणालीमे प्रयोगला किनल गेल ७५% गाड़ीके निर्माण भारतमे कैल जाएल आवश्यक हे ।

भारत अर्थ् मूवर्स् लिमिटेड् (BEML)[edit | edit source]

दिल्ली मेट्रो
नम्मा मेट्रो
जयपुर मेट्रो

बम्बार्डीयर् (अल्सटों द्वारा अधिग्रहित)[edit | edit source]

दिल्ली मेट्रो

अल्सटोम् इण्डिया[edit | edit source]

चेन्नै मेट्रो

हयुन्दै रोतेम्[edit | edit source]

दिल्ली मेट्रो
अहमदाबाद् मेट्रो
नम्मा मेट्रो
हैदराबाद् मेट्रो

वाहक शकटयन्त्रशाला (ICF)[edit | edit source]

कलकता मेट्रो

टीटागढ़ फिरेमा[edit | edit source]

पुणे मेट्रो

सीआरआरसी (CRRC)[edit | edit source]

नम्मा मेट्रो
गुरुग्राम द्रुतमेट्रो

सम्बन्धित लेख[edit | edit source]

सन्दर्भ[edit | edit source]

  1. 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 आशिष चन्द्रोकर (१९ फरवरी २०२१). "A comprehensive report on India's metro rail systems" (PDF). स्वराज्यमग्. मूल (PDF) से 2021-08-31 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद); नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  2. "Urban Transport". आवासीय आउ नगरीय कार्यमन्त्रालय. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  3. सूदः, ज्योतिका (२६ जुलाई २०१७). "How metro rail networks are spreading across India". livemint.com. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  4. "Metro lines cover only 3% of Gurugram | Gurgaon News - Times of India". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  5. "Ahmedabad Metro to open for public on Wednesday - Times of India". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि १० मार्च २०१९. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  6. "Kochi Metro a 'futuristic infrastructure that will contribute to India's growth': What PM Modi said at inauguration". दि इण्डियन् एक्सप्रेस्. १७ जुन २०१७. अभिगमन तिथि ३० जुलाई २०१७. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  7. 7.0 7.1 Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  8. "Kolkata: East-West first metro ride turns personal milestone for the passengers". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. १५ फरवरी २०२०. अभिगमन तिथि १६ फरवरी २०२०. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  9. "Kolkata Metro Rail Corporation Ltd". Kmrc.in. मूल से २ जुन २०१७ को पुरालेखित. अभिगमन तिथि २७ जनवरी २०१६. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद); |archive-date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  10. "Stations in Chennai Metro rails Phase I extension will be renamed". द हिन्दु. ५ अक्टुबर २०२०. अभिगमन तिथि ६ अक्टुबर २०२०. |accessdate=, |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  11. "Over 6 Crore people have travelled through Chennai Metro". द हिन्दु. २८ जनवरी २०२०. अभिगमन तिथि २९ जनवरी २०२०.
  12. "Chennai's First Metro rail ride begins". द हिन्दु. २९ जुन २०१५. अभिगमन तिथि ३ अप्रैल २०१६. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  13. 13.0 13.1 13.2 "Jaipur Metro A Brief Note on the Project" (PDF). JMRC. पृ॰ 2. मूल (PDF) से 4 मार्च 2016 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जून 2015. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  14. 14.0 14.1 "Present Network". दिल्ली मेट्रोरेल निगम. ८ मार्च २०१९.
  15. "Delhi metro map". www.delhimetrorail.com. अभिगमन तिथि १३ नवम्बर २०२१. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  16. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  17. Ashish Chandrorkar (१९ फरवरी २०२१). "A comprehensive report on India's metro rail systems" (PDF). स्वराज्यमग्. मूल (PDF) से 2021-08-31 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  18. "Metro Phase I Will be Ready by May, to Miss Deadline". द न्यू इण्डियन् एक्सप्रेस्. २२ अक्टुबर २०१५. मूल से 2016-01-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद); |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  19. "Bengaluru Metro: CM Bommai, Hardeep Puri inaugurate extended stretch on Purple Line". इण्डियन् एक्सप्रेस्. ३० अगस्त २०२१.
  20. "South India's first underground Metro launch on April 29". दि टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि २६ अप्रिल २०१६. |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  21. "BMRCL Annual Report 2019-20" (PDF). मूल (PDF) से 2021-01-15 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  22. एएनआई (७ मार्च २०१९). "Delhi: Prime Minister Narendra Modi flags-off Nagpur Metro via video conferencing.pic.twitter.com/0n6ohgcok3". @ANI (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि ८ मार्च २०१९.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  23. "Aqua Line ready for launch, nod awaited from UP". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि २२ दिसम्बर २०१८.
  24. साराङ्ग दस्तने (४ मार्च २०२२). "Pune: Metro for people on 2 routes after Sunday flag-off by PM Narendra Modi | Pune News - Times of India". The Times of India (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि ५ मार्च २०२२.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  25. 25.0 25.1 25.2 "Mumbai Metro Blue Line 1 starts for public". इण्डिया टूडे. ८ जुन २०१४. अभिगमन तिथि १९ अक्टुबर २०२०. |accessdate=, |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  26. 26.0 26.1 "Mumbai Metro – Information, Route Maps, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  27. "BEST Strike Pushes daily metro ridership over 5 lakh for first time". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया.
  28. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  29. "Rapid MetroRail Gurgaon opens". रेलवे गजेट्. १५ नवम्बर २०१३. मूल से २६ अप्रैल २०१८ को पुरालेखित. अभिगमन तिथि २८ दिसम्बर २०१४. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  30. रावत, बिरेन्द्र सिम्ह (१६ नवम्बर २०१५). "Lucknow Metro Rail fastest and most economical project in India". बिजनेस् स्टेण्डर्ड्. अभिगमन तिथि १३ सितम्बर २०१७.
  31. "Hyderabad Metro rail flagged off today: See fares, timings, routes and other features". द इण्डियन् एक्सप्रेस् (अङ्ग्रेजी में). १८ नवम्बर २०१७. अभिगमन तिथि १८ नवम्बर २०१७.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  32. "Tremble trial of Navi Mumbai Metro Line 1 project will start from 28th August 2021". मेट्रोरेल न्युज्. २६ अगस्त २०२१.
  33. "Bhopal metro project information, tenders, stations, routes and updates". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्युज्. २८ सितम्बर. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  34. "Indore Metro Rail became the first pillar of hope". मेट्रोरेल न्युज्. ३१ अगस्त २०२१.
  35. "Patna Metro – Information, Route Map, Fares, Tenders & Updates". www.themetrorailguy.com. अभिगमन तिथि २७ जुलाई २०२१.
  36. "Agra Metro – Information, Route Map, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल गाई.
  37. "PM launches Ahmedabad and Surat Metro rail". १८ जनवरी २०२१.
  38. "Thane corporation gives nod to proposal for internal metro". इण्डियन् एक्सप्रेस्. १५ सितम्बर २०२१.
  39. "Meerut Metro project information, tenders, stations, routes and updates". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्युज्. १४ सितम्बर २०२०. मूल से 2022-05-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-22. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  40. "Assam Cabinet Approves Rs 18,020 cr 61.4 km Guwahati Metro". themetrorailguy.com. द मेट्रोरेल गाई. अभिगमन तिथि २२ जुन २०१७. |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  41. "तोहफा:लखनऊ के बाद अब बरेली में दौड़ेगी मेट्रो, जाम से मिलेगी मुक्ति". हिन्दुस्तान् (हिन्दी में). अभिगमन तिथि ९ जनवरी २०२२.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  42. "Its final! Konkan Railway Corporation to scrap skybus project - The Times of India". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि ३० मई २०१५.
  43. "After Hanging in For Years, Chandigarh Metro Rail Project Finally Scrapped Off & Here's Why - Chandigarh Metro". chandigarhmetro.com. १३ नवम्बर २०१७. अभिगमन तिथि २६ नवम्बर २०१७.
  44. "Metro train service not feasible in Bhubaneswar and Cuttack till 2041: Minister". दि हिन्दू, ३० मार्च २०२१. अभिगमन तिथि २८ मई २०२१.
  45. Deshpande, Umakant (२० दिसम्बर २०१७). "Piyush Goyal scraps elevated corridor". द एसियन् एज्. अभिगमन तिथि १४ जनवरी २०१९.
  46. "BRTS runs over Ludhiana metro dreams". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. २८ जनवरी २०१४2. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  47. "[IRFCA] Indian Railways FAQ: Electric Traction — I". [IRFCA] The Indian Railways Fan Club. अभिगमन तिथि १४ सितम्बर २०१७.
  48. चतुर्वेदी, सुमित (७ सितम्बर २०१५). "Why India's Metro and suburban railways should merge". न्यूज़लॉण्ड्री. अभिगमन तिथि १४ सितम्बर २०१७.
  49. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  50. Railway, Eastern (३१ मार्च २०२०). "ERSY 2020 FINAL" (PDF).
  51. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  52. "Development of MRTS in Chennai". CMDA. मूल से 2023-07-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-04-23. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  53. "Delhi's mega plan to link capital ring rail metro network". हिन्दुस्तान् टाईम्स्. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  54. उम्ब्रजकर, मनीष (१२ मार्च २०१३). "Pune-Lonavla EMU train service completes 35 years". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि २३ सितम्बर २०१४.
  55. "The History Of Mumbai's Local Trains In 1 Minute". द कल्चर् टिप्. १३ सितम्बर २०१६. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  56. ९ अगस्त २००३. "Advani flags off Hyderabad MMTS" (अङ्ग्रेजी में). द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. अभिगमन तिथि २९ फरवरी २०२०.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  57. "Union Railway Minister reviews the progress of Bengaluru Suburban Rail Project". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्युज्. मूल से 2022-05-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि १५ जनवरी २०२१. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  58. "Bangalore Suburban Railway to be safe, eco-friendly & comfortable! Project to be completed by 2026; details". द फाईनेन्सियल् एक्सप्रेस् (अङ्ग्रेजी में). १२ जनवरी २०२१. अभिगमन तिथि १३ जनवरी २०२१.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  59. अहस्थी, योगेश (२६ फरवरी २०१६). "Rail min breathes life into old suburban train project". अहमदाबाद् मिरर्. अभिगमन तिथि २७ सितम्बर २०१७.
  60. "Nagpur Broad Gauge Metro: Project information, tenders, routes & updates". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्युज् (अङ्ग्रेजी में). मूल से 2020-02-17 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि १४ फरवरी २०२०. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  61. शाह, नरेन्द्र (2019-11-30). "Railway Board Approves DPR of Rs 418 cr Nagpur Broad Gauge Metro". Metro Rail News. अभिगमन तिथि ६ फरवरी २०२०.
  62. Team, T. L. N. "Maharashtra Government Clears Broad Gauge Metro Project". The Live Nagpur. अभिगमन तिथि १५ अक्टुबर् २०२०. |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  63. "coimbatore circular railway". दि हिन्दु. २५ दिसम्बर २०१५.
  64. "Kanpur gets Memu train to Barabanki". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. ३० जुन २०१३. मूल से १ जुलाई २०१३ को पुरालेखित. अभिगमन तिथि १ जुलाई २०१३. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद); नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  65. "Pernem-Margao local train on track | Goa News". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. २३ जुन २०१५. अभिगमन तिथि २१ दिसम्बर २०२०. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  66. "NCRTC sets deadline to open first stretch of Delhi-Meerut RRTS Corridor by 2023". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्युज्. मूल से 2022-05-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि २२ सितम्बर २०२१. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  67. Stateholders' Workshop for Delhi-Gurgaon-Rewar-Alwar RRTS Corridor. (Report). Retrieved २० सितम्बर २०१७.
  68. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  69. 69.0 69.1 69.2 69.3 69.4 "Delhi-NCR RRTS - Information, Route Maps, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि २० दिसम्बर २०२१. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  70. 70.0 70.1 "Telangana to take up Regional Rapid Transit System". द न्यू इण्डियन् एक्सप्रेस्. १८ फरवरी २०२२. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  71. 71.0 71.1 "Metro rail projects in Vijayawada and Vizag make little headway". द हिन्दु. १३ मार्च २०२२. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  72. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  73. "Failure of Mumbai's Monorail Holds Lessons for Urban Planners Everywhere". द वायर्. १० जनवरी २०१९.
  74. "Mumbai: Despite govt taking over operations, Monorail continues to be plagued with problems". टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. २२ अगस्त २०२१.
  75. "First mono runs crowded like the good old local". मुम्बई मिरर्. १ फरवरी २०१४. अभिगमन तिथि २ फरवरी २०१४.
  76. "Ahmedabad-Dholera SIR monorail gets green signal - Times of India". द टाईम्स् ऑफ् इण्डिया (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि १० जनवरी २०२१.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  77. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  78. "Metro rail, airport to Warangal: KTR". द हन्स् इण्डिया. १२ मार्च २०२०.
  79. "Considerable Headway in Mizoram Monorail Project | Northeast Today". Northeasttoday.in. १० फरवरी २०१२. मूल से १२ फरवरी २०१२ को पुरालेखित. अभिगमन तिथि २४ दिसम्बर २०१२. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  80. 80.0 80.1 "Stalin accuses AIADMK of copying DMK's manifesto". टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. १८ मार्च २०२१. अभिगमन तिथि ३ जुलाई २०२१.
  81. "Metro to link route planned under monorail network". टाईम्स् ऑफ् इण्डिया. १७ फरवरी २०१९.
  82. "Coimbatore Metro – Information, Route Maps, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि २ जनवरी २०२२.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  83. "Soon, ropeway services to connect areas in New Town". millenniumpost.in (अङ्ग्रेजी में). ७ फरवरी २०२०. अभिगमन तिथि ५ मई २०२०.सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  84. मेघा सुरी, टीएनएन, २१ फरवरी २००८, ०७:५६ सन्ध्याकालः भा.मा.स. (२१ फरवरी २००८). "Monorail to hit Kanpur streets by 2010 - Kanpur - City - The Times of India". Timesofindia.indiatimes.com. अभिगमन तिथि ११ अगस्त २०१०.सीएस1 रखरखाव: एक से अधिक नाम: authors list (link)
  85. "Jammu Metro – Information, Route Maps, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)
  86. "RITES submits final DPR of ₹10,559 crores for Jammu and Srinagar Metro". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज्. १२ जून २०२१.
  87. "Metro rail project to get union cabinet clearance soon". ग्रेटर् कश्मीर्. २९ अगस्त २०२१.
  88. "Gorakhpur metro rail gets green signal from up cabinet,4672 crores will be spent". दैनिक जागरण. १० मार्च २०२०. अभिगमन तिथि १० मार्च २०२१.
  89. "UP: Gorakhpur Metro on fast track, gets PIB nod, to be ready by 2024". टाइम्स् ऑफ् इण्डिया. २ दिसम्बर २०२१.
  90. "Delhi: Metrolite runs into rough weather before ride starts". टाईम्स् ऑफ् इण्डिया of India. ४ नवम्बर २०२१.
  91. "Delhi Metrolite - Info, Route Map, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि ६ अक्टुबर् २०२१. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  92. "Kerala government approves Kozhikode and Thiruvananthapuram Light Metro rail projects". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज़्. २ फरवरी २०२१. मूल से 2022-05-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-08-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  93. "Expectations run high on big-ticket projects in Kozhikode". द हिन्दु. १० मई २०२१.
  94. "Chennai Metrolite – Information, Route Map, Fares, Tenders & Updates". द मेट्रोरेल् गाई (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि १० जनवरी २०२२. नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  95. 95.0 95.1 95.2 95.3 "Coimbatore city to get its own Metrolite". द हिन्दु. ५ अप्रिल २०२२. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  96. "RITES to prepare a revised DPR of Varanasi Light Metro". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज़्. १२ फरवरी २०२१. मूल से 2022-05-12 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-08-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद)
  97. "Uttarakhand Metro project information, tenders, stations, routes and updates". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज़्. २४ अप्रिल २०२१. मूल से 2022-09-29 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2022-08-02. नामालूम प्राचल |deadurl= की उपेक्षा की गयी (मदद); नामालूम प्राचल |trans_title= की उपेक्षा की गयी (|trans-title= सुझावित है) (मदद); |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  98. "UKMRC Submits DPR of ₹1,663 crore metro neo project for Uttarakhand". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज़्. ८ जुन २०२१. |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  99. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Suggestions' not found.
  100. "Chhatisgarh to launch state's first Light Metro project in Raipur". अर्बन् ट्रान्स्पोर्ट् न्यूज़्. २२ फरवरी २०२१.
  101. "History – CTC" (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि ०६-०७-२०२०. |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
  102. A. Selvaraj (Jan 9, 2020). "Tamil Nadu: If plans go well, a tram may take you around Mahabalipuram | Chennai News - Times of India". द टाइम्स ऑफ् इण्डिया (अङ्ग्रेजी में). अभिगमन तिथि १९-०४-२०२२. |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)सीएस1 रखरखाव: नामालूम भाषा (link)


Cite error: <ref> tags exist for a group named "Nb", but no corresponding <references group="Nb"/> tag was found