Wp/rki/မြောက်ဦးမြို့
မြောက်ဦးမြို့ရေ မြန်မာနိုင်ငံ အနောက်ဘက်တွင် တည်ဟိရေ ရခိုင်ပြည်နယ်ဧ့ မြောက်အရပ်တွင် တည်ဟိရေ ရှေးဟောင်းမြို့တော် တည်ဟိရာ မြို့တစ်မြို့ ဖြစ်ပြီး ကုလားတန်မြစ်ဧ့ အရှေ့ဘက်အရပ်တွင် ဟိကာ မြောက်ဘက်နန့် တောင်ဘက်ရို့တွင် တောင်စွယ်၊ တောင်တန်းတိဖြင့် ကာရံလျက် ဟိရေ မြို့တစ်မြို့ဖြစ်ရေ။
သမိုင်းကြောင်း
[edit | edit source]သက္ကရာဇ် ၁၄၃၁ တွင် ရခိုင်ဘုရင် မင်းစောမွန်မှ ရခိုင်နိုင်ငံတော် (အာရကန်နိုင်ငံတော်)ဧ့ မြို့တော်အဖြစ် တည်ထောင်ခပြီး ၁၇ ရာစုအလယ်တွင် မြို့တော်ဧ့ အရွယ်အစားမှာ ၁၂၀၀၀၀ ဧက အထိဟိလာရေ။ ၎င်းမြို့တော်မှ ပေါ်တူဂီ၊ နယ်သာလန်၊ အင်းဝ၊ ပဲခူး၊ အာရေဗီးယား၊ ပါရှား နန့် အိန္ဒိယနိုင်ငံရို့နန့် ကူးသန်းရောင်းဝယ် ဖောက်ကားမှုတိ ဟိခရေ။ ဆန်စပါး၊ ချည်မျှင်၊ ပတ္တမြား၊ ဆင်၊ ကျေးကျွန်၊ မြင်း၊ ဆင်စွယ်၊ ဟင်းခတ် အမွှေးအကြိုင်တိ ကူးသန်းရောင်းဝယ်မှုတိ ပြုခရေ။
မြောက်ဦးခေတ် အထွတ်အထိပ် ရောက်ချိန်တွင် ၎င်း မြို့တော်မှ ဒါကာနန့် စစ်တကောင်း အပါအဝင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ နယ်နိမိတ် တစ်ဝက်၊ ယခု လက်ဟိ ရခိုင်ပြည်နယ် တဝှမ်းနန့် မြန်မာပြည် အောက်ပိုင်းတခွင်အထိ အာဏာစက် သက်ရောက်ခရေ။ ၎င်းခေတ်အတွင်း ရခိုင်ဘုရင်တိမှ ရခိုင်စကားလုံးနန့် ဒင်္ဂါးတိ ရိုက်နှိပ် သုံးစွဲခရေ။ မြောက်ဦးခေတ် စည်ပင်ဝပြောရေ ခေတ်ကာလတွင် ဘုရားပုထိုးတိစွာ တည်ဆောက်ခကတ်ပြီး ၎င်းထဲမှ အတိစုမှာ ယခုတိုင် တွိမြင်နိုင်ဆဲ ဖြစ်ရေ။ ထင်ရှားရေ စေတီ ပုထိုးတိမှာ သျှစ်သောင်းပုထိုးတော်ကြီး (ရခိုင်အခေါ် သျှိုက်သောင်းဘုရား၊ ဆင်းတုတော် ၈၀၀၀၀ ထည့်သွင်း တည်ထားရေ။) ထုက္ကံသိမ် ပုထိုးတော်ကြီး နန့် ကိုးသောင်းပုထိုးတော်ကြီး (ဆင်းတုတော် ၉၀၀၀၀ ထည့်သွင်း တည်ထားရေ။) နန့် မာရ်ငါးပါး စေတီပုထိုးတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။
မြောက်ဦးပတ်ဝန်းကျင် ဒေသရေ ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ဒေသပြီးကေ ဆန်ထုတ်လုပ်မှု ဒုတိယ အတိဆုံး ဒေသ ဖြစ်ရေ။
ဂနိခေတ်တွင် မြောက်ဦးရေ ရှေးဟောင်း သုတေသန နန့် စပ်ဆိုင်၍ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားတိ ဆွဲဆောင်ရာ အဓိက နယ်မြေတစ်ခု ဖြစ်၍ ရန်ကုန်မြို့မှ ၂ ရက် ခရီး (သို့မဟုတ်) စစ်တွေမြို့မှ ၃ နာရီမှ ၅ နာရီကြာ စက်လှေခရီးဖြင့် လားရောက်နိုင်ရေ။
မြောက်ဦးမြို့ဟိ စေတီပုထိုးတိ
[edit | edit source]ခရစ်နှစ် ၁၃၄၁ ခု၊ ရခိုင်ဘုရင် မင်းစောမွန် စိုးစံချိန်မှ စတင်၍ တည်ထားခရေ စေတီ၊ ပုထိုးတိ အမြောက်အမြား တည်ဟိရေ။ အောက်ပါစေတီ၊ ပုထိုးတိမှာ ၎င်းရို့ အနက်မှ ထင်ရှားလူသိတိရေ စေတီ၊ ပုထိုးတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။
- သျှစ်သောင်းပုထိုးတော်ကြီး
- ထုက္ကံသိမ် ပုထိုးတော်ကြီး
- ကိုးသောင်းပုထိုးတော်ကြီး
- အံတော်သိမ်
- လေးမျက်နှာ ပုထိုးတော်ကြီး
- လောင်ဗန်းပြောက်စေတီ
- ဗောဓိရွှေဂူစေတီ
- မင်္ဂလာမာရ်အောင်စေတီ
- ရတနာ့မာရ်အောင်စေတီ
- သကျမာရ်အောင်စေတီ
- လောကမာရ်အောင်စေတီ
- ဇိနမာရ်အောင်စေတီ
- ဘုရားပေါ်စေတီ
- ရတနာပုံစေတီ
- ရွှေကြာသိမ်စေတီ
- စန္ဒမုနိဆင်းတုတော်
- မြတန်ဆောင်းစေတီ
- မုတ်ဆိတ်တော်ဓာတ်စေတီ
- ထူပါရုံစေတီ
- သာရပဗ္ဗတစေတီ
- ပြည်စိုးကြီးစေတီ
- အနော်မာဘုရား
မြောက်ဦးရေ အဓိက အားဖြင့် ဗုဒ္ဓသာသနိက အဆောက်အဦးတိ စုစည်းတည်ဟိရာ နီရာ ဖြစ်ငြားလည်း၊ အခြားရေ ယုံကြည်သက်ဝင်မှု ဆိုင်ရာ အဆောက်အဦးတိလည်း တွိဟိနိုင်ရေ။ ၎င်းရို့ အနက်မှ ထင်ရှားရေ အဆောက်အဦး တစ်ခုမှ မင်းစောမွန်လက်ထက်တွင် တည်ဆောက်ထားခရေ ရှေးဟောင်း ဗလီတစ်ခု ဖြစ်ပြီး မြို့ဧ့ အရှေ့တောင် အရပ်တွင် တည်ဟိရေ။
မြို့ဟောင်းမြို့
[edit | edit source]မြို့ဟောင်းမြို့ရေ မြန်မာနိုင်ငံ ရခိုင်တိုင်း စစ်တွေခရိုင်ဟိ မြို့ဟောင်းမြို့နယ်ဧ့ ရုံးစိုက်မြို့ဖြစ်ရေ။ ရှေးအခါက ဓညဝတီရခိုင်မြို့ဆိုပနာလည်းကောင်း၊ မြောက်ဦးမြို့ဆိုပနာ လည်းကောင်း တွင်ခ၍ ရခိုင်မင်း အဆက်ဆက်ရို့ နန်းစိုက်ခရာ မြို့တော်ဖြစ်ခရေ။ ထိုကြောင့်ပင် နီရာအတိအပြားတွင် ရှေးရခိုင်မင်းရို့ တည်ထားကိုးကွယ်ခရေ ရှစ်သောင်းဘုရား၊ ထုက္ကံသိမ်ဘုရား၊ လေးမျက်နှာဘုရား၊ အံတော်ဘုရားစရေ စေတီကူဘုရားရို့အပြင်၊ နန်းတော်ရာ၊ တံတိုင်းမြို့ပျက်တိကို ယခုတိုင် တွိမြင်နိုင်သေးရာ ရှေးအတိတ်က ကောင်းစားခပုံကို သက်သေဆောင်လျက် ဟိရေ။
ရှေးအခါကမူကား မြောက်ဦး နီပြည်တော် (မြို့ဟောင်း)ရေ အဆန်းတကြယ်ပင် ဖြစ်ဧ့။ မြို့မျက်နှာပြင်ရေ မြေညီမြေပြန့်မဟုတ်၊ တောင်ကုန်း တောင်ပူစာရို့ဖြင့် သာယာရေ။ ရွှေမြို့တော်နန်းတော်ရေ ကုန်းမြင့်(တောင်ညိုကုန်းထိပ်) တွင် ရှုမောဖွယ်ရာ ဖြစ်ရေ။ မြို့မြောက်ဘက်တစ်လွှားတွင် ရှစ်သောင်းဘုရား၊ ဒုက္ခံသိမ်ဘုရားစရေ ဘုရားရို့ရေလည်းကောင်း၊ တောင်ဘက်တခိုတွင် ရွှေတောင် စေတီတော်ရေလည်းကောင်း တင့်တယ်လှပေ ရေ။ သိင်္ဃဒီမြစ်(ရွှေနတ်ပြင်ချောင်း) ရေလည်း ရေကစားရာအရပ်ဖြစ်ရေ။ ထိုကြောင့်ပင် ဟံသာဝတီ နီပြည်တော်တွင် ရောက်ဟိနီခရေ ရခိုင်စာဆိုတော် ဦကာဗျန်(ဥက္ကာပျံ) ရေ မိမိဧ့ဇာတိဌာနီကိုသာ လွမ်းဆွတ်၍ မြောက်ဦး ရွှေမြို့တော်ဧ့ သာယာပုံရို့ကို တစ်ဆယ့်နှစ်ရာသီ ရတုတွင် ဖွဲ့ဆိုထားခပေရေ။(ဥက္ကာ ပျံ) ရေ မိမိဧ့ဇာတိဌာနီကိုသာ လွမ်းဆွတ်၍ မြောက်ဦး ရွှေမြို့တော်ဧ့ သာယာပုံရို့ကို မြို့ဟောင်းမြို့ရေ စစ်တွေမြို့ဧ့အထက်မိုင်၅ဝ ခန့်အကွာ ကုလားတန်မြစ်ဧ့ လက်တက်ဖြစ်ရေ ရွှေနတ်ပြင် ချောင်းကမ်းပါးတွင် တည်ဟိရေ။ မြို့ဟောင်းမြို့သို့ သင်္ဘောဆိုက်ကပ်ရေအခါ သင်္ဘောဆိပ်မှာ မြို့နန့် အတန်ငယ်ကွာသဖြင့် သင်္ဘောဆိပ်မှတစ်ဆင့် မြို့ဟောင်းမြို့တွင်းသို့ ကူးရို့ဖြင့်တတန်ထပ်၍ ကူးရရေ။ ထိုမှတစ်ဖန် မိုင်ဝက်ခန့်မျှ ကုန်းကြောင်းအားဖြင့် လားသော် မြို့ဟောင်းမြို့တွင်းသို့ ရောက်ဟိပေရေ။ မြို့အနီအထားမှာ သဘာဝအားဖြင့် ချောင်းမြောင်းတိဖြင့် ရစ်သန်းနီသဖြင့် လုံခြုံလှပေရေ။ မြို့တစ်ဖက်တွင် လွင်ပြင်ကြီးဟိ၍ လွင်ပြင်ကြီးကို ကျော်လွန်ရေအခါ တောင်တန်းတောင်ရိုးတိ ပိတ်ဆီးကာရံ လျက်ဟိရေ။
မြေပြန့် လွင်ပြင်တွင် စပါးစိုက်ပျိုးရေ။ ၁၉၅၃ ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းအရ မြို့ဟောင်းမြို့ဧ့ လူဦးရေမှာ၆၅၅၅ ယောက်ဖြစ်ဧ့။ မြို့ဟောင်းမြို့နယ်ဧ့ အကျယ်အဝန်းမှာ ၆၄၂ စတုရန်းမိုင်ဖြစ်၍၊ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် လူဦးရေ ၆၇, ဝဝ၄ ယောက်ဟိရေ။ မြို့နယ်ဧ့ မြောက်ပိုင်းနန့် အရှေ့ပိုင်းရို့မှာ သစ်တောတိဖြင့် ဖုံးလွှမ်းနီရေ တောင်ကုန်းတိဖြစ်၍၊ တောင်ပိုင်းနန့် အနောက်ပိုင်းရို့မှာ မြေဩသ္ဇာကောင်းမွန်ရေ။ မင်းပြားမြို့မှ ပေါက်လာရေ ကားလမ်းရေ မြို့ဟောင်းမြို့ကိုဖြတ်၍ သရက်တပင်မှ တစ်ဆင့် ကျောက်တော်သို့ ရောက်ရေ။ မြို့ဟောင်းမြို့နယ်တွင် ဆန်စပါးကို အဓိကစိုက်ပျိုးရေ။
မြို့ဟောင်း(မြောက်ဦးမြို့) ကို မင်းနီပြည်တော်အဖြစ် ဦးစွာတည်ထောင်သူမှာ ပဲဖြူမင်းဖြစ်ရေ။ ပဲဖြူမင်းရေ ဝေသာလီကို စွန့်၍ မြောက်ဦးမြို့ကို တည်ထောင်ကာ သက္ကရာဇ် ၃၃၈ ခုနှစ်မှ ၃၅၆ ခုနှစ်အထိ စိုးစံရေ။ ထိုနောက် မင်းစောမွန်ရေ သက္ကရာဇ် ၇၆၆ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ထီးနန်းကို ဆက်ခံစိုးစံခ၍ ၇၆၈ ခုနှစ်တွင် လောင်းချက်မြို့ကို မြန်မာရို့ သိမ်းယူရေ။ ထို့နောက် မွန်ရို့တိုက်ခိုက်ကတ်ပြန်ရာ ရခိုင်ပြည်တွင် မင်းမဲ့ကာ ဖရိုဖရဲဖြစ်ပြီးကေ မင်းစောမွန်ရေ အနောက်ဘက်သို့ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ရာမှ သူရတန်မင်းအကူအညီဖြင့် ထီးနန်းပြန်ရရေအခါ၊ သက္ကရာဇ် ၇၉၂ ခုနှစ် နတ်တော် လဆန်း ၁ ရက် တနင်္ဓနွေနိ့တွင် မြောက်ဦးမြို့ကိုတည်ဧ့။ ရာဇဝင်တွင် ပဲဖြူမင်း ပထမမြောက်ဦးမြို့ တည်ရေကို မရေတွက်ဘဲ၊ မင်းစောမွန်ကိုသာ ပထမမြောက်ဦးမြို့တည်မင်းဟု ရေတွက်လေရေ။ ထိုမင်းမှစ၍ မင်းပေါင်း ၁၂ ပါး ဆက်လက် စိုးစံခရာ၊ မင်းခေါင်ရာဇာ လာက်ထက်အထိ စည်ပင်လာခလေရေ။ မင်းခေါင်ရာဇာဧ့ သားတော် သံတွဲစားမင်းပါကြီးရေ သက္ကရာဇ် ၈၉၃ ခုနှစ်တွင် နန်းတက်လေရာ၊ မြောက်ဦးမြို့တော်ကို ထပ်မံ အကြီးအကျယ် တည်ဆောက်ပြုစုရေ။ မင်းပါကြီးမှစ၍ မင်းပေါင်း ၉ ဆက်၊ ဆက်လက် အုပ်စိုးလေရာ၊ မင်းစနေလက်ထက် တိုင်လေရေ။ မင်းစနေ လွန်သော် မင်းပါကြီးဧ့ မြစ်ဖြစ်ရေ နရပတိမင်းမှစ၍ မင်းပေါင်း ၂၈ ဆက်လက် အုပ်စိုးပြန်ရာ ၁၁၄၆ ခုနှစ် ပြာသိုလဆုတ် ၇ ရက် စနေနိ့တွင် မြန်မာမင်း ဘိုးတော်ဘုရားက သိမ်းယူလေရေ။ ထိုနှစ်မှစ၍ မြောက်ဦးတွင် မြို့ဝန်တိ ခန့်၍ အုပ်စိုးစေခရာ၊ ပထမဆုံးမြို့ဝန်အဖြစ် ခန့်အပ်ခြင်းခံရသူမှာ နန္ဒပကြန် ဖြစ်ဧ့။ နန္ဒပကြန်ဧ့ နောက်မြို့ဝန် ၈ ဦး ဆက်လက်အုပ်ချုပ်ခလေရေ။
ခရစ် ၁၈၂၄ ခုနှစ် ပထမ အင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ အတွင်းက အင်္ဂလိပ်စစ်ဗိုလ်ကြီး မော်ရစ်ဆန်ဧ့ စစ်တပ်တိ ရေ မြို့ဟောင်း၌ စခန်းချရာ၊ အဖျားရောဂါဖြင့် စစ်သားတိစွာ သေဆုံးရုံမက စစ်ဗိုလ်ချုပ် ကိုယ်တိုင်လည်း မကျန်းမမာဖြစ်၍ ပြန်ရသဖြင့် လမ်းခရီးတွင် ကွယ်လွန်ရေ။ ထိုစစ်အပြီးတွင် စစ်တွေမြို့ကို တည်၍ မြို့တော်ကို ပြောင်းရွှေ့ လိုက်လေရေ။[1]
ကိုးကား
[edit | edit source]
မြို့တော်: စစ်တွေမြို့ မြို့နယ်ပေါင်း : (၁၇) မြို့နယ် | ||
| ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့များ |  | |
| စစ်တွေခရိုင် (၄) မြို့နယ် | ||
| မောင်တောခရိုင် (၂) မြို့နယ် | ||
| ကျောက်ဖြူခရိုင် (၂) မြို့နယ် | ||
| သံတွဲခရိုင် (၂) မြို့နယ် | ||
| အမ်းခရိုင် (၁) မြို့နယ် | ||
| တောင်ကုတ်ခရိုင် (၂) မြို့နယ် | ||
| မြောက်ဦးခရိုင် (၄) မြို့နယ် | ||
| မြို့များ |
| |
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၉)