Wt/zea/mond
Zeêuws
[edit | edit source]Etymologie
[edit | edit source]Over Middelnederlands mont en Oudnederlands munt van Oergermaons *munþaz. Uutendelienge van Oer-Indo-Europees *mn-tos, afgeleide van wortel *men- 'uutsteke'. De *-þ- in 't Germaons is vreêmd: 'n Indo-Europese *t oor wè meêsta 'n Germaonse *þ, mae noe net nie in dit achtervoegsel.
Van mūth, d'n Oudvriese vurm van dit woôrd, komt 't pleknaem-achtervoegsel -mu(je) in Sint Anna ter Mu en Erremu.
Omschrievienge
[edit | edit source]mond m
- Openienge in 't 'oôd om mee te praoten, te aesemen, te eten en te drienken, veraol van mensen en soms van paeren gezeid.
Uutspraek
[edit | edit source][mɔnt]
Verbugienge
[edit | edit source]monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd
Saemenstelliengen
[edit | edit source]Uutdruksels
[edit | edit source]- ʼn zoete mond, 'n babbelaertje of zoetig'eid in 't algemeên
- ʼn Mondje drienke, 'n mondjevol, 'n bewiesje, eên slokje uut 'n ander z'n glas
- ʼn Mond as 'n 'oôischure, as 'n ovengat
- ʼIe steek (slae) z'n mond overal in, 'ie moei z'n eige mee aolles
- Je mond ergest mee spoele, wat deuvertelle, klesse over iemand/iets
- Je mond 'ang vee te lank, je praot te vee (soms ok: je zeit diengen die je vò je 'ouwe moet)
- Z'n mond bie 'm 'ebbe, nie te verlege weze om wat te zeien
- Z'n mond stae dwas, 'ie durft 't wè te zeien (op Goeree en Flakkee dikkels ontkennend, in juust dezelfde beteikenisse!)
- Iemand z'n mond opebreke, toet praoten dwienge
- Breek mien de mond nie ope, praot me d'r nie van, je wil vast nie 'ôre wat-a'k 'iervan vinde
- ʼn Mond geve, onstrant weze
- ʼk Ao 't in m'n mond, ʼt Lag in m'n mond, 'k wou 't zeie (mae iemand was mien vò of 'k 'ieuw 't vò m'n)
- ʼt Staet in z'n mond beschreve, 'ie zeit 't vreêd dikkels
- Eêntje op z'n mond praote, zeie wat 'n 'ôre wil
- Wat uut je mond laete vaolle, j'n eige laete kenne deu wat te zeien
Varianten
[edit | edit source]Ontlêniengen in aore taelen
[edit | edit source]Vertaeliengen
[edit | edit source]Vertaeliengen
|
|
Bronnen
[edit | edit source]- Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 600-1
- K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 169
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'
Etymologie
[edit | edit source]Ziet bie Zeêuws.
Omschrievienge
[edit | edit source]mond m
Uutspraek
[edit | edit source]- [mɔnt] Nederlands in Nederland, Belgs-Nederlands
- [mont] Surinaoms-Nederlands
Verbugienge
[edit | edit source]monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd
- Afleiiengen
Opmerkienge: de woôrden mondig en onmondig komme van 't Middelnederlandse mont, wat-a 'bezit', 'voogdieë' beteikende (en homoniem was mee mont in de zin van 'eetorgaon'). Dit woôrd is uut 't moderne Nederlands (en Zeêuws) verdwene.
Saemenstelliengen
[edit | edit source]Uutdruksels
[edit | edit source]Ziet ok bie blad, brood, eten, hart, lepel, morgenstond, oog, smaak, stroop en water.
- alles zeggen wat je voor de mond komt, alles zeie wat-a je dienkt
- als uit één mond, allemaele 'tzelfde zeiende
- Beter hard geblazen dan de mond gebrand, beter te verzichtig as te onverzichtig gedae
- bij monde van, gezeid deu
- dat is een hele mond vol, dat bin vee woôrden
- dat ligt hem in de mond bestorven, dat zeit 'n noga gauw
- de mond vol hebben van iets, vee erges van praote
- een aardig mondje Frans praten, goed Frans kunne (awast nie overdreve goed)
- een grote mond hebben, astrant weze
- ga je mond spoelen (met zeep), schaem je da je zukke diengen zeit
- geen mond opendoen, zwiege
- het gaat van mond tot mond, d'r oor vee van gepraot
- hij heeft een grote mond, maar een klein hartje, 'ie meent 't nie zò bruut as t'n 't zeit
- iemand de mond snoeren, iemand 't zwiegen opleie
- iemand een grote mond geven, astrant tegen iemand weze
- iemand iets in de mond leggen, iemand diengen toeschrieven die-at 'n nie gezeid eit
- iemand naar de mond praten, zeie wat-at 'n ander gaerne 'oôrt
- iets met de mond belijden, zeie da je wat gloôft, mae d'r nie nae doeë
- iets uit iemands mond optekenen, 'n opmerkienge opschrieve
- ik heb het uit zijn mond, 'k è 't 'm zelf 'ôre zeie
- met de mond vol tanden staan, niks te zeien è
- met open mond, stom van verbaezienge
- met twee monden spreken, tegen d'n êne wat anders zeie as tegen d'n aoren
- niet op zijn mondje gevallen zijn, goed vò z'n eige kunne opkomme en opspreke
- veel monden te voeden hebben, vee mensen (dikkels guus) verzurge moete
- zijn grote mond niet kunnen houden, astrant weze (in 'n situatie daerat dat glad nie uutkomt)
- zijn mondje roeren, praote
- zijn mond staat geen ogenblik stil, ie doe niks as praote
- zijn mond valt open van verbazing
- zijn mond voorbijpraten, diengen zeie die-a je glad nie zeie meugde, of nie tegen d'n dieën
Ontlêniengen en afstammeliengen
[edit | edit source]Bronnen
[edit | edit source]- Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 558-62
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'