Wt/zea/mond

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands mont en Oudnederlands munt van Oergermaons *munþaz. Uutendelienge van Oer-Indo-Europees *mn-tos, afgeleide van wortel *men- 'uutsteke'. De *-þ- in 't Germaons is vreêmd: 'n Indo-Europese *t oor wè meêsta 'n Germaonse *þ, mae noe net nie in dit achtervoegsel.

Van mūth, d'n Oudvriese vurm van dit woôrd, komt 't pleknaem-achtervoegsel -mu(je) in Sint Anna ter Mu en Erremu.

Omschrievienge

mond m

• Openienge in 't 'oôd om mee te praoten, te aesemen, te eten en te drienken, veraol van mensen en soms van paeren gezeid.

Uutspraek

[mɔnt]

Verbugienge

monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd

Saemenstelliengen

mondebakkes mondeliengs mond-en-klauwzeêr mond-en-klauwzweêr

mond'arpe mondjevol mondmeziekje mondsmaeke

mondspoelienge mondstik mondurgel mondviole

Uutdruksels

• ʼn zoete mond, 'n babbelaertje of zoetig'eid in 't algemeên
• ʼn Mondje drienke, 'n mondjevol, 'n bewiesje, eên slokje uut 'n ander z'n glas
• ʼn Mond as 'n 'oôischure, as 'n ovengat
• ʼIe steek (slae) z'n mond overal in, 'ie moei z'n eige mee aolles
• Je mond ergest mee spoele, wat deuvertelle, klesse over iemand/iets
• Je mond 'ang vee te lank, je praot te vee (soms ok: je zeit diengen die je vò je 'ouwe moet)
• Z'n mond bie 'm 'ebbe, nie te verlege weze om wat te zeien
• Z'n mond stae dwas, 'ie durft 't wè te zeien (op Goeree en Flakkee dikkels ontkennend, in juust dezelfde beteikenisse!)
• Iemand z'n mond opebreke, toet praoten dwienge
  • Breek mien de mond nie ope, praot me d'r nie van, je wil vast nie 'ôre wat-a'k 'iervan vinde
• ʼn Mond geve, onstrant weze
• ʼk Ao 't in m'n mond, ʼt Lag in m'n mond, 'k wou 't zeie (mae iemand was mien vò of 'k 'ieuw 't vò m'n)
• ʼt Staet in z'n mond beschreve, 'ie zeit 't vreêd dikkels
• Eêntje op z'n mond praote, zeie wat 'n 'ôre wil
• Wat uut je mond laete vaolle, j'n eige laete kenne deu wat te zeien

Varianten

• moend, moengd Menheêrse en omgevienge

Ontlêniengen in aore taelen

• mond, mon, mun, mont Neger'ollands
  • mon Maegdeneiland-Creooliengels
• mont Skepi

Vertaeliengen

Vertaeliengen

• Nie-taelgebonde: 👄
• Afrikaons: mond
• Araobisch: فَم‎‎ (fam) m, خَشْم‎ (ẖašm) m, فُو‎ (fū) m
• Chinees (Mandarijn): 嘴 (zuǐ), 口 (kǒu), 嘴巴 (zuǐbā)
• Duuts: Mund m
• Esperanto: buŝo
• Frans: bouche v
• Westerlauwers Vries: mûle g
  • Hindeloopers: mûnd g
  • Terschelliengs: mule
  • Schiermonnikoôgs: mule v
• 'Ebreêuws: פֶּה‎ (pe) m
• Hindi: मुँह (mũh) m, मुख (mukh) m
• 'Ollands: mond, mongd (o.m. Katwieks), môend (Volendams) g
• Iengels: mouth

• Italiaons: bocca v
• Japans: 口 (くち, kuchi)
• Latijn: ōs o
• Limburgs: móndj (Midden-Limburgs), mónd (Noôrd- en West-Limburgs), mónk (Zuudoôst-Limburgs en Tegels), moond (Mestrichts) m
• Nederlands: mond m
• Nedersaksisch/Platduuts: mond, moond, Mund m
• Oudgrieks: στόμα (stoma) o, μάσταξ (mastax) m
• Portugees: boca v
• Russisch: рот (rot) m
• Skepi: mont
• Spaons: boca v
• Stasvries en verwanten: mon, môn, mônd, mond g
• Swahili: kinywa kl. 7,8
• West-Vlaems: mond m

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 600-1

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 169

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'

Nederlands

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

mond m

1. mond
2. plekke daer-at 'n riviere uutkomt in 'n ander waeter

Uutspraek

• [mɔnt] Nederlands in Nederland, Belgs-Nederlands
• [mont] Surinaoms-Nederlands

Verbugienge

monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd

Afleiiengen

• mondeling

Opmerkienge: de woôrden mondig en onmondig komme van 't Middelnederlandse mont, wat-a 'bezit', 'voogdieë' beteikende (en homoniem was mee mont in de zin van 'eetorgaon'). Dit woôrd is uut 't moderne Nederlands (en Zeêuws) verdwene.

Saemenstelliengen

monddoek monddood mondharmonica mondhygiëne

mondkapje mondmasker mondorgel mondwater

paardenmond riviermond spuitmond zuigmond

Uutdruksels

Ziet ok bie blad, brood, eten, hart, lepel, morgenstond, oog, smaak, stroop en water.

• alles zeggen wat je voor de mond komt, alles zeie wat-a je dienkt
• als uit één mond, allemaele 'tzelfde zeiende
• Beter hard geblazen dan de mond gebrand, beter te verzichtig as te onverzichtig gedae
• bij monde van, gezeid deu
• dat is een hele mond vol, dat bin vee woôrden
• dat ligt hem in de mond bestorven, dat zeit 'n noga gauw
• de mond vol hebben van iets, vee erges van praote
• een aardig mondje Frans praten, goed Frans kunne (awast nie overdreve goed)
• een grote mond hebben, astrant weze
• ga je mond spoelen (met zeep), schaem je da je zukke diengen zeit
• geen mond opendoen, zwiege
• het gaat van mond tot mond, d'r oor vee van gepraot
• hij heeft een grote mond, maar een klein hartje, 'ie meent 't nie zò bruut as t'n 't zeit
• iemand de mond snoeren, iemand 't zwiegen opleie
• iemand een grote mond geven, astrant tegen iemand weze
• iemand iets in de mond leggen, iemand diengen toeschrieven die-at 'n nie gezeid eit
• iemand naar de mond praten, zeie wat-at 'n ander gaerne 'oôrt
• iets met de mond belijden, zeie da je wat gloôft, mae d'r nie nae doeë
• iets uit iemands mond optekenen, 'n opmerkienge opschrieve
• ik heb het uit zijn mond, 'k è 't 'm zelf 'ôre zeie
• met de mond vol tanden staan, niks te zeien è
• met open mond, stom van verbaezienge
• met twee monden spreken, tegen d'n êne wat anders zeie as tegen d'n aoren
• niet op zijn mondje gevallen zijn, goed vò z'n eige kunne opkomme en opspreke
• veel monden te voeden hebben, vee mensen (dikkels guus) verzurge moete
• zijn grote mond niet kunnen houden, astrant weze (in 'n situatie daerat dat glad nie uutkomt)
• zijn mondje roeren, praote
• zijn mond staat geen ogenblik stil, ie doe niks as praote
• zijn mond valt open van verbazing
• zijn mond voorbijpraten, diengen zeie die-a je glad nie zeie meugde, of nie tegen d'n dieën

Ontlêniengen en afstammeliengen

• mond Afrikaons
• mon Javindo

Bronnen

• Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 558-62

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'