Wt/zea/aeseme

Zeêuws

Etymologie

Afgeleid van aesem, dienkelijk onder 'oôg-'Ollandsen invloed. Dit kom van 't Middelnederlandse asem, 'n bievurm van adem. Adem is de regelmaetige naekommelienk van 't Oudnederlandse athom, mae de vurmen mee -s- bin in 'n groôt deêl van Nederland en Vlaenderen t'ôren. Van 't Oergermaonse *ēþmaz; uutendelienge van 't Indo-Europese *h₁ē(h₁)t-men- 'ziele': ze meênde vroeger at de ziele 'n gas was die d'r bie d'n doôd deu de neusgaeten uutgoeng.

Omschrievienge

aeseme

aesem 'aele, j'n eige in leven 'ouwe deu op reflex lucht in en uut de loengen te blaezen

Opmerkienge: aesem 'aele is (mutatis mutandis) overa gewôner.

Uutspraek

[ɛːsəmə]

Vervoegienge

infinitief	aeseme(n)
gerundium	te aesemen(e)
tegewoordigen tied	ik aesem	oôns aeseme(n)
	jie aesem(t) (aeseme)	julder aeseme(n)
	'ie aesem(t)	'ulder aeseme(n)
flejen tied	ik, jie, 'ie aesemde, aeseme(n)de	oôns, julder, 'ulder aesemde(n), aeseme(n)de
gebieënde wieze	aesem(t)
onvoltoôid deêlwoôrd	aesemende
voltoôid deêlwoôrd	ei (g)aesemd
Ziet vò details en verschillen tussen de Zeêuwse dialecten 't artikel Zeêuwse grammaotica op Wikipedia.

Varianten

Vertaeliengen

Afrikaons: asem, asemhaal
Araobisch: تَنَفَّسَ‎ (tanaffasa)
Chinees (Mandarijn): 呼吸 (hūxī), 吸 (xī)
Duuts: atmen
Esperanto: spiri
Frans: respirer
Westerlauwers Vries: sykhelje
- Hindeloopers: aezemje, sykhelje
- Terschelliengs: sykhalje
- Schiermonnikoôgs: siikhelje
'Ebreêuws: נָשַׁם‎ (nasjám)
Hindi: सांस लेना (sāns lenā)
'Ollands: aseme, aeseme, aoseme; asem hale enz.

Iengels: breathe
Japans: 呼吸する (こきゅうする, kokyū suru), 吐く (はく, haku)
Latijn: spirāre, respirāre, hālāre
Limburgs: aoseme, aome
Nederlands: ademen, ademhalen
Nedersaksisch/Platduuts: aosemen, ohmen enz.
Oudgrieks: πνέω (pneoo)
Portugees: respirar
Russisch: дыша́ть (dysát') (imperfectief)
Spaons: respirar
Stasvries en verwanten: azeme, ademe, aseme
Swahili: -pumua
West-Vlaems: oasemen

Bronnen

Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank