Wt/zea/'Ulpe:Middelnederlands
Dit is 'n 'ulpblad, bedoeld vo korte achtergrondinformatie over 'n taele. Deze informatie is bedoeld vo de gebruker t'elpen bie vraegen die 'n drôge vertaelienge nie zòmae beantwoorde kan.
|
't Middelnederlands is de fase van 't Nederlands in breje zin tussen zò'n bitje 1150 en 1500. 't Kom nae 't Oudnederlands en oor opgevolgd deu 't Vroegnieuwnederlands en ok deu Nieuw-Zeêuws. De groôste verschillen tussen 't Zeêuws en 't eigenlijke Nederlands bin in d'n tied nae 't Middelnederlands ontstae. Meêstentieds is 't Zeêuws daerbie conservatiever; 't is dus in vee diengen korter bie 't Middelnederlands gebleve as 't 'Ollands/Standaerdnederlands.
Zòdoende is kennisse van 't Middelnederlands van groôt belank vò begrip van 't Zeêuws. Op Wiktionary vinde je verwieziengen nae 't Middelnederlands dikkels in etymologie-paragraofen.
Wat-a je wete moete
[edit | edit source]Middelnederlands verdeêl z'n eige in Vroegmiddelnederlands (toet 1300) en Laetmiddelnederlands (nae 1300). De meêste teksten, zekers uut de noordelijke Nederlanden (dus ok uut Zeêland), bin uut die laeten tied. As 'n woord in 't Vroegmiddelnederlands 'n wezenlijk aore vurm ei (of 'ebbe kan), vermelde me dat.
In 't Middelnederlands was t'r gin standaerdtaele. D'r bestonden alleêne dialecten. 'n Schriever schreef meêstentieds z'n eigen dialect op. Dat ei zò z'n gevolgen: 'n woord kan soms in vreêd vee vurmen vòkommen. Wè laege de dialecten toen nog minder ver uut mekaore as noe (ziet bove). Soms kopieerden 'n schriever 'n tekst uut 'n ander gebied. In zò'n geval bin de dialecten op schrift dikkels deumekaore gerocht.
't Middelnederlands ao vee meer vurmen as modern Nederlands of Zeêuws. Zò ao 't nog vier naemvaollen. In 't Zeêuws bin d'r vee staende uutdruksels mee naemvaollen; dat eit de taele an 't Middelnederlands overg'ouwe.
Uutspraek
[edit | edit source]As doôie taele kan de uutspraek van 't Middelnederlands, en van z'n verschillende dialecten, nie toet in aolle kleinig'eden vastgesteld ore. Daerom oor de uutspraek in lemma's tussen schune streken (/.../) en nie tussen biebel'aeken ([...]) gezet. Bie 't woord melc 'oor dan de fonemische transcriptie /mɛlk/, awast kan 't best *[ˈmelek] of *[ˈmælɨk] gewist weze. Belangriek om te weten is:
| Regel | Vòbeeld |
|---|---|
| 'n ij oor uutgesproke as 'n langen /iː/. Ok de uu is nog naedrukkelijk lank. | tijt /tiːt/, huus /hyːs/ (oôstelijk /huːs/) |
| Ok dubbel geschreve medeklienkers waere in 't Vroegmiddelnederlands dienkelijk nog lank. | wille /ˈwɪl(ː)ə/, acker /ɑk(ː)ər/ |
| De ie en oe bin tweêklanken. Oe wier waerschienlijk as /uə/ uutgesproke. | dier /diər/, goet /ɣuət/ |
| D'r waeren drie aes. De oudlangen ae en de verlengde ae viele in 'n andjevol dialecten a saemen, en a wè ze uut mekaore g'ouwe wiere, gebeurde dat nie overal eênder; butendien wete me dikkels nie of en 'oe dat gebeurde. Daerom geve me d'n oudlangen ae as /aː₁/, en de verlengden as /aː₂/. | maen /maː₁n/, wa(e)ter /ˈwaː₂tər/ |
| D'n derden ae, die kom van 'n ouwe korte e, schrieve me as /æː/. | paert /pæːrt/ |
| De zacht- en scherplangen ee en oo wiere waerschienlijk overal uut mekaore g'ouwe, awast was 't verschil soms vreêd klein. De zachtlange varianten schrieve me as /eː₁/ en /oː₁/, de scherplange as /eː₂/ en /oː₂/. | neghen /ˈneː₁ɣən/, eenich /ˈeː₂nɪx/ comen /ˈkoː₁mən/, scone /ˈskoː₂nə/ |
| Op plekken daer-a noe 'n z staet, wier in 't Middelnederlands meêstentieds 'n s geschreven mae waerschienlijk wè 'n /z/ gezeid. | saet /zaː₁t/, lesen /leː₁zən/ |
Vedders bin d'n dialectverschillen daervò me nie zò makkelijk regels geve kunne:
- In woorden als groen en soete is in de middelste en oôstelijke dialecten dikkels umlaut. Bie zukke schrievers moe je groen eêder as /ɣrøən/ leze.
- D'n /ø/-klank kon as oe of ue geschreven ore; eu kom pas op 't ende in gebruuk.
- Nèt zò kan de ue ok vò de /yː/ stae.
Spellienge
[edit | edit source]'t Middelnederlands ao gin officiële spellienge, en de schriefwiezen kunne vreêd verschille. Me noeme nie altoos aolle meugelijke schriefwiezen op die 'n woord 'ebbe kon.
In 't middeleêuwse schrift wiere i en j neffens u en v nie uutmekaore g'ouwe. Dat doeë me 'ier wè. Ok voege me somtied 'oôdletters toe. Vedders aodde middeleêuwse schrievers de neigienge ulder teksten aof te korten. Zukke abbreviaturen schrieve me 'ier uut. 'n Tilde (~) boven 'n letter is op Wiktionary gewoon 'n -n nae diezelfde letter.