Wt/zea/'Ulpe:'Ollands

Dit is 'n 'ulpblad, bedoeld vo korte achtergrondinformatie over 'n taele. Deze informatie is bedoeld vo de gebruker t'elpen bie vraegen die 'n drôge vertaelienge nie zòmae beantwoorde kan.

Vee Zeêuwen noeme 't Algemeên Nederlands "'Ollands". 'Ier op de Zeêuwse Wiktionary doeë me dat nie. Nederlands staet 'ier vò 't AN, 'Ollands vò 't Nederlandse dialect van 'Olland (en Utrecht).

Wat-a je wete moete

Laeme 't 'Ollands in drie groepen verdeêle. Eêstens ei je 't Noord-'Ollands. Dit begin noordelijk van Amsterdam en 'Aerlem en loôp deu toet en mee Vlieland. Dit gebied was toet 1300 Fries, en dat ei z'n sporen naegelaete in de taele. Daeneffens leit 't gebied buten de Randstad. Zòdoende ao de standaerdtaele tot vò kort nie zò'n groôten invloed op 't Noord-'Ollands. 'n Verwant begrip is West-Fries. Dit oor gesproke in de streek West-Friesland (de nae 't oôsten uutstekende punt van de provincie) en in de Noordkop. Op Texel, op Wieriengen, in Enk'uzen, in Egmond, in Volendam en op Marken ore biezondere dialecten gesproke. 't Oud-Vlielands is noe uutgestorve mae was zò biezonder dat 't oônzen andacht nog altoos verdient. (Modern Vlielands trek meer op Texels).

Dan 't Zuud-'Ollands. Dit oor in Zuud-'Olland gesproke, mae natuurlijk nie op Goeree-Overflakkee, daer-an ze zò-as bekènd Zeêuws praote. Wè oort 't gesproke in 't zujen van Noord-'Olland (Amsterdam en 'Aerlem). De meêste Zuud-'Ollandse dialecten wieke nie vreêd vee van 't AN af en bin voraol accenten, mae 'ier en dae vinde je dialecten die-an d'r meer van verschillen: in de vissersplekken Zandvoort, Noordwiek, Katwiek en Scheveniengen en in 't waerdengebied in 't zujen. 't Aalsmeers is sind 'n antal jaeren uutgesturven, mae biezonder genoeg en goed genoeg bekènd om 'ier te b'andelen.

Te lèste 't Utrechts. Dit verschil aollemaele wat minder van 't AN. Zelfs de plattelandsdialecten in bevobbeeld de Lopikerwaerd bin groôtendeels toet accenten vromme te briengen. De ouwe dialecten van 't zuudoôsten verschille d'r iets meer van. In 't noordoôsten van de provincie oor 'n ander dialect gesproke; dit oor b'andeld onder Nedersaksisch.

'n Vierde meugelijke groep bin 't Stadsfries en anverwanten. Awast moe me die dialecten historisch gezieë bie 't 'Ollands indeêlen, ze ore 'ier op Wiktionary apart b'andeld.

Spellienge

D'r is gin woordenboek vò aolle 'Ollandse dialecten saemen en de meêste 'Ollandse dialecten è ok gin eige woordenboek. De spellienge 'ier is gebaseerd op 'n combinaotie van de Nederlandse spellienge, lokaole tradities en 't Zeêuws.

Dialectverschillen

Me kunne 'ier nie ingae op de subtiele verschillen die-an d'r tussen de 'Ollandse relictdialecten bestae. 'n Groffe schets kan 'ulpe bieë vò de gevallen dat 'n woord meêr as eên 'Ollandse vertaelienge ei.

• Op plekken daerat 't AN en 't Zeêuws sch- 'ebbe, è de Noord-Hollandse dialecten sk-: skool, skelp, skuif. Dit loôpt an de kuste nog deu toet in Katwijk.
• De ouwerwèsse dialecten ouwe 't verschil tussen ee en eê, en tussen oo en oô, nog in eêre. Vee ouwe 'Ollanders maeke dus verschil tussen kole en koôle.
• De Zeêuwse korte ie en uu, in 't AN ij en ui, bin in 't Ollands ok meêstentieds ij en ui of iets wat t'rop trekt. IJ is dikkels ai (Zuud-'Olland-Zuud, Waeterland), è (D'n 'Aegt) of oi (West-Friesland). De ui is soms au (Zuud-Zuud-'Olland, o.m. Rotterdam), ùì (D'n 'Aegt) of oi (Waeterland, Egmond). Ie en uu bin gebleve op Texel, op Wieriengen en in Enk'uzen.
  • In sommige dialecten is verschil t'oren tussen ij en ei, daerbie de lèste meêr as ai klienkt. Dit 'ore je onder meêr in Katwiek.
  • Goed om te weten: de ui endigt in modern 'Ollands meêstentied op 'n u-klank, maer in ouwerwesse dialecten as 't Katwijks is 't leste deêl 'n i-klank. De spellienge bluuf gliek.
  • In Enk'uzen is ok de ui₂ die-a nie op 'n uu vromme gaet, 'n uu ge'ore: fluut 'fluit'.
• In vee ouwerwesse Zuud-'Ollandse dialecten is de korte e vò 'n -r 'n o g'ore: Korsemis 'Kessemis', dorde 'derde'. In modern Zuud-'Ollands is dat wee vrommegedraoid. In Noord-'Olland klienk daer 'n a (Karsttoid), in Utrecht is 't altoos 'n e gebleve.
• Egmonds ei gin ronde vòklienkers, zòdan uu, u en eu verandere in ie, i en ee. (De ui is eêrder al 'n oi ge 'ore en oor daerom nie ontrond.) 't Oud-Vlielands ao 'tzelfde, mee dien verstande dat de oorsproenkelijke ie juust weer 'n bitje gerond wier.
• De h- verdwient in 't Egmonds, Noordwieks, Scheveniengs en Vlaerdiengs. Vroeger was dat ok in 't Vlielands zò.