Wt/zea/'Ulpe:Chinees
Dit is 'n 'ulpblad, bedoeld vo korte achtergrondinformatie over 'n taele. Deze informatie is bedoeld vo de gebruker t'elpen bie vraegen die 'n drôge vertaelienge nie zòmae beantwoorde kan.
|
Chinees is mee afstand de meêst gesproke taele op de waereld. Van de 1,2 miljard mènsen die d'r in China weune eit de grôte meêrder'eid 't Chinees as moerstaele. As waereldtaele is 't relatief onbelangriek: buten China, Taiwan en Chinese gemeênschappen in 't butenland oor 't nie a te vee gebruukt. Deur 't toegenome economisch belang van China bin d'r wè vee mensen die 'n bitje Chinees lere wille.
Wat-a je wete moete
[edit | edit source]Chinees is feitelijk nie eên taele. 't Is verdeêld in 'n antal dialecten, die zò vee van mekaore verschille dan ze zonder twuvel as aparte taelen gelden zouwe, was 't nie om politieke rejes. Veruut 't groôste dialect is 't Mandarijn, de taele van 'eêl 't noorden en groôte deêlen van 't binneland. Op 't Mandarijn van Peking is 't Standaardchinees gebaseerd. Chinese vertaeliengen zonder meêr bin op de Zeêuwse Wiktionary altoos Standaardmandarijn. Nae 't Mandarijn is 't Kantonees de belangriekste Chinese taele. Vee Chinezen buten China klappe Kantonees, bevobbeeld in Nederland en Amerika. Ok is 't de volkstaele van Hong Kong en Macao. 't Oor a best vee opgeschreve. De aore 'oôddialecten bin Wu, Gan, Xiang, Min (oôst, zuud en noord) en Hakka. Aollemaele ore ze wè noe en dan geschreve, d'eêne a wat meêr as d'andere.
Schrift
[edit | edit source]'t Chinees ei z'n eige schrift, wat-a bestaet uut duzenden karakters, awast kunne je mee 'n paer'onderd van die teikens al aorig wat begriepe. Sommige drukke 'n woord uut, aore bin meer as klankteiken bedoeld, weer aore karakters ore glad nie uutgesproke en diene alleên mae om tweê beteêkenissen uut mekaore t'ouwen. Vanous wier Chinees schrift in kolommen van boven naer beneje geschreve, die dan van rechs nae lienks geleze wiere; modern schrift loôp 'gewoon' van lienks nae rechs. D'r is ok nog 'n verschil tussen traditionele en versimpelde karakters: de leste vinde je vòraol in de Volksrippebliek China, de eêste vòraol in Taiwan en in butenlandse gemeênschappen. Op de Zeêuwse Wiktionary geve me ze dikkels aolle tweê.
As 'ulpe bie d' uutspraek gebruke me 'n systeem om de taele in Latijnse letters om te zetten (romantisaotie). Vroeger wieren d'r verschillende systemen gebruukt; vandaeg d'n dag is 't pinyin de dominante manier om Chinees te romaniseren. Je kunne mee dat systeem ok tonen angeve. 't Chinees ei vier tone, die 'eêl dikkels onmisbaer bin vò de beteêkenisse van 'n woord. In 't pinyin ore de vier tonen van 't Mandarijn mee accentjes angegeve: mā, má, mǎ, mà.
Aore Chinese dialecten 'ebbe d'r eige systeme. Zò is t'r vò 't Kantonees 't Yale-systeem, en vò verschillende Zuud-Chinese dialecten ei je 't Guangdong-systeem. 'Ierin ore de tone nie mee accentjes mae mee ciefertjes angegeve.