Wt/zea/'oôd

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands hovet en Oudnederlands hōvit, hōwot van Oergermaons *haubudą. Verwant mee 't Latijnse caput en ok wè te reconstrueren uut 'n stam *káput-/*kapit-, mae omdat die stam d'r vreêd on-Indo-Europees uutziet, gae vee geleêrden (zeker van de Nederlandse schole) d'rvan uut dat 't 'n substraotwoôrd is - noe is in tweê groepen bekend in plekke van maer eên.

Omschrievienge

ʼoôd o

1. bovenste liefsdeêl van 'n mens, daerin of -an 'essens, ôgen, ôren, mond en neuze zitte en daerop 'aer groeit.
2. (bie paerdachtige mensen) kop van 'n paerd
3. rieë 'outere paelen van 't strand af in zeê, om de golven te breken
4. baos van 'n organisaotie, in 't biezonder van 'n gezin of 'n schole (meêsta 'oôfd)
   • Vroeger was de vaoder 't 'oôd van 't gezin, mae in 1970 wier die bepaelienge uut 't wetboek geschrapt.
5. 't belangriekste lid,; dikkels as vòvoegsel: 'oôd-

Uutspraek

[oət]

Verbugienge

'oôn, 'oôien meêrvoud; 'oôdje verkleinwoôrd

Afleiienge

• 'oôfdig

Saemenstelliengen

'oôdakker 'oôdbrekienge 'oôdbussel 'oôddoek 'oôd-en-gat 'oôdgeld hoôdgewalg

hoôdiezder 'oôd-in-pint hoôdknecht 'oôd-over-gat 'oôd-overs-kop 'oôdpeule hoôdpleister

hoôdschip 'oôfdag 'oôfdgewend 'oôfflakke 'oôfpeule 'oôfveugel kwaed'oôd

Uutdruksels

• Z'n 'oôd stae nie goed, z'n musse stae scheef, 'ie is uut z'n goeie doeën
• M'n 'oôd op 't blok as 't nie waer is, 'k wete 't 'elemaele zeker
• A je 't nie lust, dan lei je j'n 'oôd d'r mae bie neêr, je moet 't gewoôn opete
• Z'n 'oôd achterover 'ouwe, 'n glaesje drienke
• Z'n 'oôd nie oplichte, zwaer ziek weze
• Wat 'n in z'n 'oôd eit, eit 'n nie in z'n gat, as 't 'n wat bedienkt, dan doet 'n 't ok
• Mie z'n 'oôd deu d'n tuun gae, z'n doel achteran gae, koste wat kost
• Nae z'n 'oôd leve, koppig weze, aolles doeë wat 'n zelf wil
• D'rmee in j'n 'oôd lôpe, ergest vreêd blieë mee weze
• ʼt Netje over j'n 'oôd laete, je vò iemand laete inneme
• Ielk vò z'n 'oôd, iederêne vò z'n eige (bie 't betaelen)
• Wat ei jie vò j'n 'oôd, wat ei jie georve
• Ergest 'n 'ard/kwaed 'oôd in è, grôte twuvels è of 't goed afloôpt
• ʼn Kwaed 'oôd è
  1. 'oôdpiene è
  2. 'n 'oôd vol zwêren è
• Lucht in 't 'oôd weze, onder invloed van drank, kemp of aore verdovende middels weze
• Mee z'n 'oôd overal uutsteke, vee kunne of wete
• In j'n 'oôd weze, zot weze, ok ergest zot op weze: Ik bin in m'n 'oôd op beuterbabbelaers!
• Je moe j'n 'oôd nie zòmae nae benee doeë, je moe nie zòmae opgeve

Dialectvarianten

• hoôd Goerees, Flakkees
• 'oôfd Burgerzeêuws, Zeêuws-Vlaonderen

Aore spelliengen

• 'ôôd Woordenboek der Zeeuwse Dialecten
• oôd, ôôd gin standaerdspellienge

Ontlêniengen in aore taelen

Opmerkienge: as bron eit d'n Burgerse variant gediend.

• hoofd Neger'ollands

Vertaeliengen

Vertaeliengen

• Afrikaons: kop
• Araobisch: رَأْس‎ (raʾs) m
• Berbice-Nederlands: tibi
• Chinees (Mandarijn): 頭, 头 (tóu), 頭腦, 头脑 (tóunǎo)
• Duuts: Kopf m
• Esperanto: kapo
• Frans: tête v
• 'Ebreêuws: רֹאשׁ‎ (rosj) m
• Hindi: सिर (sir) m
• 'Ollands: meêsta hoôfd/hòòfd o
• Iengels: head
• Italiaons: testa v
• Japans: 頭 (あたま, atama), 頭 (かしら, kashira)
• Latijn: caput o
• Limburgs: kop m, huid (zeldzaem) o
• Nederlands: hoofd o

• Nedersaksisch/Platduuts: heufd, Hövet enz. o
• Neger'ollands: kop, hoofd
• Oôst-Vlaems: uëfd, 'oôfd ('Ulsters) o
• Oudgrieks: κεφαλή (kephalè) v, κάρα (kara) (poëtisch) o
• Portugees: cabeça v
• Russisch: голова́ (golová) v
• Skepi: kup
• Spaons: cabeza v, testa v
• Stasvries en verwanten: hoofd, kop
• Swahili: kichwa kl. 7,8
• Westerlauwers Vries: holle g
  • Hindeloopers: haad o
  • Terschelliengs: hole
  • Schiermonnikoôgs: hôle v, heufd o
• West-Vlaems: ôofd o

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 349

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 125

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hoofd'