Wt/zea/water

Middelnederlands

Etymologie

Over Oudnederlands watar van Oergermaons *watōr, uutendelienge van Oer-Indogermaons *wódr̥.

Omschrievienge

water o, ʼn ienkelde keêr v

1. waeter as zuvere stof (in dien tied: eên van de vier of vuuf elementen)
2. waeter as natuurlijke vloeistof
3. waeterloôp
4. ielke van de vier lichaemssappen volgens d' ouwe leêr
5. waeterzucht

Uutspraek

/waː₂tər/

Verbugienge

nv.	ienkelvoud	meêrvoud
nom.	twater	die watere
gen.	des waters	der watere
dat.	den wat(e)re	den wateren
acc.	twater	die watere

verkleinwoord waterkijn, weterkijn (oôstelijk)

Spelliengs- en dialectvarianten

waeter, watere, wetere

Saemenstelliengen

waterachtich waterachticheit wateracker waterbalch waterbaniere waterbeeste waterbeke waterbecken waterblader waterbloeme waterboom waterbreidel waterbrief waterbroke watercalf watercanker watercanne watercnecht watercolc waterconduut waterconinc watercruke watercule watercupe waterdicht waterdief waterdier waterdijc waterdopinge waterdragher waterdrencken waterdrencker waterdrincker

waterdrop waterdwale watereghel wateren watereppe waterevel waterfonteyne waterganc watergancgelt watergat watergeleide watergelt watergerechte watergeschot watergier watergote watergrave watergravie watergrebbe watergront waterhaler waterhere waterhoen waterhuus waterich watericheit wateringe Wateringher wateringgrave waterjoffrouwe waterkele waterkere

waterkeringe waterkerse waterlade waterladinge waterlaet waterlant waterlaten waterleyde waterlijc waterlijste waterlinc waterloop waterloos waterlosinge waterlossinge watermael waterman watermate watermeester watermeet watermere watermole watermuer watermuus waternoot waterordeel waterpaert waterpas waterpassen waterpenninc waterporte waterpot

waterput waterputter waterratte waterrecht waterrechter waterribbe waterrinc watersalm waterschap waterschepene waterschip waterschutte waterschuttinge waterschuum watersiec watersiecte waterslange waterslepe waterslont watersloot watersluse watersnippe watersnoot watersomp waterspeye waterspinne waterspier waterspoye watersoppe waterspronc waterstat watersteen

watersteger waterstoop waterstrate watersucht watersuchtich watersuchticheit waterteken watertelch watertiende watertocht watertolne watertonne watertouwe watertroch watertrechter watervar watervaruwe watervast watervat watervenne waterverlaet watervliet watervloet watervlocke watervoghel watervuur waterwaerts waterwal waterwerf waterwijf waterwolf waterwolle

Afstammeliengen

• waeter, waoter Zeêuws
  • watǝr, watu, watǝ, water, waeter, wolter Neger'ollands
  • water Berbice-Nederlands
  • water Sranantongo (nie zeker, kan ok uut 't Iengels komme)
    • wáta Saramaccaons
• water Nederlands
  • water Afrikaons
  • wataa Aucaons
  • vater Deens
  • water Javindo
• water, waoter Limburgs
• wati Middelfrans

Bronnen

• Vroegmiddelnederlands Woordenboek
• Middelnederlands Woordenboek
• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'water'

Nederlands

Etymologie

Over Vroegnieuwnederlands waeter, Middelnederlands water en Oudnederlands watar van Oergermaons *watōr, uutendelienge van Oer-Indogermaons *wódr̥.

Omschrievienge

water o

1. waeter (in aolle betêkenissen)
2. tieje (zòwè d'n opkommende vloed as de wisselienge van 'oôg en laeg waeter) Surinaoms-Nederlands
3. 'n tied van zes ure, d'n tied tussen tweê kêriengen van 't tieje Surinaoms-Nederlands

Uutspraek

• [ʋaːtər], [ʋaːtəɻ], [ʋaːtəʀ] (in Nederland)
• [β̞aːtər] (in Belgen)
• [waːtər] (in Surinaome)
• [β̞aːtəʁ] (Limburgs-Nederlands)
• [vãːtər] (Fries-Nederlands)

Verbugienge

meêrvoud wateren of waters, verkleinwoord watertje

Uutdruksels

• In het water vallen, nie deugae
• Dat kan al het water van de zee niet afwassen, die schande is nie zòmae uutgewist
• Er moet nog veel water door de Rijn stromen, 't zal nog wè 'n stuitje diere
• Het water loopt hem langs de rug, 'ie werk z'n eigen in 't zweêt
• Het water loopt mij in de mond
• Het water staat hem tot de lippen, 'ie ei 't vreêd moeilijk
• Het water stroomt altijd naar zee, rieke lui kriege makkelijk nog meêr
• Hij kijkt of hij water ziet branden, 'ie kiek glad verbaesd
• Hoog water hebben, 'n stik bloôt beên tussen schoeë en broek over'ouwe
• Ik voel het aan mijn water
• Iets boven water halen
• Hij is in alle wateren gewassen, 'ie is vreêd ervaere, ei vee gezieë
• In troebel water vissen, vòdeêl prebêre t'aelen uut 'n warrige kwestie
• Onder water kijken, onder waeter kieke, de code achter tekst op je computerscherm inzieë
• Op water en brood zitten, gevange weze mee 'n streng beleid
• Stille wateren hebben diepe gronden, mensen die-a nie vee praote, kunne nog vee te vertellen è
• van het zuiverste water, 'n echte(n)
• Water bij de wijn doen
• Water en vuur zijn, 't tegendeêl van mekaore weze
• Water naar de zee dragen, zinloôs werk doeë
• Zo vlug als water

Synoniemen

• tij (bet. 2, in Surinaome ok bet. 3)

Aore spelliengen

• waeter (Vroegnieuwnederlands)
• waater (Achttienden-eêuws Nederlands, nie aolgemeên)

Afstammeliengen

Ziet ok bove bie Middelnederlands

• wataa Aucaons
• vater Deens
• water Afrikaons
• water Javindo

Bronnen

• J. van Donselaar, Woordenboek van het Surinaams-Nederlands, Muiderberg, 1989, en J. van Donselaar, N. van der Sijs (red.), Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876, Amsterdam, 2013; 'ier saemen in 'n pdf

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'water'

• Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 962-5