Wp/rki/ဘဒူမင်းညို
| ဘဒူမင်းညို | |
| ကိုယ်ရီးအကျဉ်း | |
| မွီးသက္ကရာဇ် | |
| နာမည်ရင်း | |
| မိဘနာမည် | |
| လူမျိုး | ရခိုင် |
| ကိုးကွယ်ရေဘာသာ | ဗုဒ္ဓဘာသာ |
| ခေတ် | မြောက်ဦး |
| အိမ်ထောင်ဖက် | |
| သားသမီး | |
| ထင်ပေါ်ကျော်ကြားမှု | စာဆိုတော် |
| ထင်ယှားရေလက်ရာတိ | ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်း |
| ရဟိခရေဘွဲ့တံဆိပ်တိ | |
| လက်မှတ် | |
သက္ကရာဇ် (၈၂၀) ပြည့်နှစ်တွင် မြောက်ဦးမြို့ ရွှေနန်းကို သိမ်းမြန်းစိုးစံတော်မူရေ ရခိုင်ဘုရင် ဘစောဖြူ မင်း လက်ထက်တွင် စာဆိုသျှင် ဘဒူမင်းညိုရေ ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်းခေါ် မှောက်တော်ဧချင်းကို ဖွဲ့နွဲ့ရီးစပ်ခလီရေ။ ဒေဧချင်းမှာ တွိ့ ဟိရသမျှရေ ဧချင်းတိတွင် ရှေးအကျဆုံးအဟောင်းဆုံးအဖြစ် ဗမာစာ ပညာသျှင်တိက တညီတညွှတ်တည်း ဆိုကတ်လီရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် စာဆိုသျှင်အား ဧချင်းအဖွဲ့ မျိုးစေ့ချသူဟု ဆိုနိုင်လီရေ။ ခေတ်ပြိုင် မြန်မာပြည်ဘက်တွင် အကောင်းဆုံးဖြစ်ရေ “သခင်ထွေး ဧချင်း” ကိုရခိုင်မင်းသမီးဧချင်းရီးစပ်ပြီး နှစ် (၂၀)ခန်. ကြာပြီးနောက်မှ “ရှင်သူရဲ” က ရီးစပ်ခလီရေ။ ယင့် ဧချင်းနှစ်စောင်ဧ့ အဖွဲ့ အနွဲ့ တိကိုကြည့်ပနာ ရခိုင်မင်းသဧချင်းနန့် သခင်ထွေး ဧချင်းရို့ ရေ ခေတ်ပြိုင်အနီအထားမျိုး ဖြစ်ရေ။
ဒေဧချင်းနန့် သတ်သက်ပြီးကေ “မှောက်တော် ဧချင်း၊ ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်း၊ ဘဒူမင်းညိုဧချင်း၊ စောရွှေကြာဧချင်း” ဆိုပနာ အမျိုးမျိုးခေါ်ဆိုကတ်လီရေ။ ဗမာစာပီလောကတွင် သမိုင်းတွင်ရစ်ရေ ရခိုင်မင်းသမီးဧချင်းပေါ် ပေါက်လာပုံမှာ ဒေပိုင်ဖြစ်ရေ။
သက္ကရာဇ် (၇၉၂) ခုတွင် မြောက် ဦးမြို့ ထီးနန်းကို မင်းစောမွန်နန့် မိဖုရား စောစစ်ရို့ စိုးစံတော်မူလီရေ။ ၃- နှစ်အကြာ သက္ကရာဇ် (၇၉၅) ခုနှစ်မှာ မင်းစောမွန် နတ်ရွာစံခရာ ညီတော်နရနုမင်းခရီ နန်းတက်ရေ။ ထိုမင်း တွင် သားတော်နှစ်ပါး ထွန်းကားခရာ ဘစောဖြူမင်းနန့် ဘစောညိုရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။ နောင်တော်ကြီး ဘစောဖြူရေ သက္ကရာဇ် (၈၂၁) ခုတွင် ထီးနန်းကိုဆက်ခံရေ။ မိဖုရားမှာ မျောက်သားတော် စောနန္ဒီဖြစ်ရေ။ အိမ်နိမ့်စံဘဝတွင် မိဖု ရား စောနန္ဒီ (စောနန္ဒာ) နန့် မြောက်ဦးမြို့ ဧ့ အနောက်ဘက် မှောက်တော် တံခါးအနီး ရွှေကြာသိမ်ဘုရား မြေ နီရာတွင် ဦးစွာနီခကတ်လီရေ။ ဂုတိုင် တွိ့ နိုင်သိမ်းရေ အလျားပေ (၁၅၀) အနံပေ (၁၅၀) ခန့် ဟိရေ ကုန်း မြေဖြစ်ရေ။ အိမ်နိမ့်စံဘဝတွင် ထိုမြေကွက်ပေါ်တွင် နီထိုင်စဉ်ကာလ သမီးတော်တစ်ပါး ထွန်းကားခရာ ချစ်စဖွယ် အရွယ်လူမမယ်ခန့်ကပင် ကွယ်လွန်ခရေ။ ထိုသမီးတော်အမည်မှာ စောဥမ္မာဖြစ်ရေ။ သမီးတော်ကို ချစ်လွန်းအတွက်နန့် ပူဆွေးသောက ပြေစီရန်အတွက် ဒိုင်းကျီအရပ်တွင် အလှူကြီးပီးခလီရေ။
ဘုရင်ဖြစ်လာပြီးနောက် သက္ကရာဇ် (၈၃၂) ခုနှစ်တွင် သမီးတာ်တစ်ပါး ဖွားမြင်ပြန်ရာ ယခင်တစ်ကြိမ် သမီးတော်ဆုံးစဉ်က မပြုစုလက်ရရေကို အကြောင်းပြု၍ သမီးတော်အား အထိန်းတော်တိဖြင့် ကယုကယင် ရွှေပုခက်ဆင်ကာ သာယာငြိမ့်ညောင်းရေ သီးချင်းတိ ဖွဲ့ဆိုရန်ကြံရွယ်ခပေရေ။ မှောက်တော်တံခါး စံအိမ်တော်၌ ဖွားမြင်ရေကြောင့် အဆိုပါသမီးတော်အား ချစ်လွန်းလှ၍ လောကမင်္ဂလာ (၁၂) ရပ်တွင် နာမသညာဏမင်္ဂလာကို ပြုခြင်း စရေရို့ကို တပြိုင်နက် ပြုလုပ်မည်ဖြစ်သဖြင့် ဘိသိက်တော်မင်္ဂလာ ပုဏ္ဏားအပေါင်းတို့အား ခေါ်စေလျက် အမည်သမုတ်စေလီရေ။ ဗေဒင်ကိန်းခန်း ဇာတာစန်းလဂ်စုံလင်စွာ ဖွဲ့ စည်းလျက် ရခိုင်တို့ ဧ့ရိုးရာ ညွှန် ပေါ်နာမ် ပေါ်အမည်ဖြစ်သာ “စောရွှေကြာ” ဟူသော အည်ကို မှည့်ခေါ်တော်မူရေ။
၎င်းနောက် ပခက်တင်မင်္ဂလာကျူးရင့်တော်မူရန် ရခိုင်ဘာသာအားဖြင့် ယိုင်းချင်း၊ ယိုးချင်း (ချင်း)ကို စီကုံး ဆက်သွင်းရန် ပြည်တွင်း၌ ဟိသမျှသော ကဝိကျော် စာပေကဗျာသျှင်တို့အား မိန် ကြားတော်မူရေ။ ယင်းပိုင် ပုခက် တော်မင်္ဂလာ၊ ဇယဉ်တော်ကျူးမင်္ဂလာအခါ သီဆိုရာတွင် ငါဧ့ ဘိုးလောင်းတော် ဘေးလောင်းတော်ရို့ဧ့ ကျေးဇူး ဂုဏ်၊ မြို့ တည်နန်းတည် သမိုင်းအဆက်ဆက်ကို စုံလင်စွာ ဖော်ပြရမည်ဟု မိန့် ကြားတော်မူရေ။
ထိုသောခါ ဖရုံကာအရှေ့ကျွန်းယခု ဘဒူကျွန်းဇာတိ ဆင်းရဲသားစာဆို မောင်မင်းညိုရေ ဆန်း၊ ဂိုဏ်း၊ အလင်္ကာရို့နန့် တန်ဆာဆင်ရေပုခက်တင် မင်္ဂလာ၊ ဇယဉ်တော်ကျူး ချမ်းကို စပ်ဆိုတင်သွင်းခလီရေ ။ ဒေ နီရာတွင် သတိပြုရန်အချက်မှာ နှောင်းပိုင်းတွိ့ဟိရရေ ပေမူတိနန့် စာရီး သူထံတွင် ယခုဟိနီရေ ရမ်းဗြဲ ကျွန်းပေမူတွင် “အမတ်ပဒူမင်းညိုဝ်စတ်ရေ” ဟု ပါဟိရာ နောင်တွင် အမတ်အဖြစ် ချီးမြှောက်စားခံရခြင်း ဖြစ်ဟန်တူ ပေရေ။ ၎င်းအပြင် ၎င်းပေမူတွင်ပင် “ပုခက်လွှဲကိုင်အမတ်” ဟုဆိုလီရေကြောင့် သမီးတော်အား ပုခက် လွှဲဖယဉ် ကျူးရင့်သည့် အမတ်ပင်ဖြစ်မည်။
ဧချင်းတွင် ဘေးလောင်းတော်၊ ဘိုးလောင်းတော်မျိုး နွယ်စဉ်ဆက်ကို ဖော်ကျူးရီးစပ်ထား၍ ရဟန်ပညာဟိ၊ လူပညာဟိတိက တညီတညွတ်တည်း ကောင်းချီးဩဘာ ပီးကတ်ရေ။ ဧချမ်းဧ့အဆုံးအပိုဒ်တွင် မှောက်တော် ဟူသော ဝေါဟာရကို အမြဲသုံးထားရေ။ “မှောက်တော်’ ဟူသော စကားလုံးမှာ ရခိုင်ရို့တွင် “မင်းသမီး” ဟု အဓိပ္ပါယ် ဟိပါရေ။ မြောက်ဦးနန်းမြို့ ရိုးဧ့ အနောက်ဘက်တံခါးကိုဦးစွာ ပထမတည်ထောင်ခရေ မင်းစော မွန်းဧ့ သမီးတပါးအမည်ဖြင့် တည်ထောင်ခရာ မှောက်တော်တံခါးဝဟု ယခုတိုင်ခေါ်ဆိုကတ်ရေ။ မင်းစောမွန်ဧ့ မြစ်တော်ဖြစ်ရေ ဘစောဖြူဧ့ သမီးစောရွှေကြာရေ မှောက်တော်တံခါးစံအိမ်တွင် ဖွားမြင်ရေကြောင့် မှောက်တော်မင်းသမီးဟု တွင်ရေ။
ဒေဖချင်းကို သမီးတော်စောရွှေကြာအား မြပုခက်တော်တွင် တင်ကာ တစ်ဖက်မှ အပျိုတော် ခြေက်ကျိပ်စီ ကသံညှင်း၊ သံမြတို့ဖြင့် ယုယစွာ ဆွဲငင်သီဆိုရရေ။ မင်္ဂလာပြုရေ နိ့၌ပင် မှောက်တော်တံခါးအနီးဟိ သမီးတော် ဖွားမြင်ခရာ စံနန်းတော်ကို ပြိုပျက်ပြီး သိမ်တော်တစ်ဆောင်သမုတ်ကာ ကျောက်ဆင်းတုတော်တစ်ဆူ တည်ထားကိုးကွယ်ခပေရေ။ ၎င်းဘုရားမှာ မင်းသမီးဧ့ အမည်ကို အစွဲပြု၍ စောရွှေကြာဘုရားဟုတွင်ရေ။ စာဆိုရေ ဇချင်းကိုလွယ်ကူရှင်းလင်းစွာပွဲ့ဆိုနိုင်စွမ်းဟိရေ။ ဧချင်းအဖွဲ့ခံမင်းသမီး အပေါ်တွင်လည်း ကောင်း၊ ကြားရသူအပေါ်တွင်းလည်းကောင်း ဇာတိသွေး ဇာတိမာန် တက်ကြွစေလိုဟန်ဟိရေ။ ရှေးဘေးလောင်း တော် ဘိုးလောင်းတော်ရို့အား သကျသာကီဝင်ဖြစ်ကြောင်း၊ “ဘေးစောသကျ၊ အနလျှင်၊ ကပိလဟု၊ ပြည်မှခွာ ရှောင်၊ အပိုဒ် (၆)” ဆိုပနာလည်းကောင်း၊ ဝေသာလီခေတ် အကြောင်းကို အပိုဒ် (၁၀) တွင် “ညွှန်ပြလဘိ၊ ဝေသာလီ ဝယ်၊ ဇာတိဆဒ္ဒန်၊ မျိုးမှန်ဖြူလဲ့” ဆိုပနာလည်းကောင်း ရာဇဝင်ကြောင်းကို အကျယ်တဝင်” ဆိုထားပေရေ။
စာဆိုရေ ရှေးမင်းစဉ်ဆက် ထီးမွေးနန်းလျာ သမီးတော် သားတော်တို့အား ပုခက်ဇယာဉ်ကို မည်သို့ ဆင်ယင်ကျင်းပပုံ၊ အထိန်းတော်တိဖြင့်ဇယာဉ် ကျူးရင့်ပုံကို အပုဒ် (၄) တွင် “သိန်းထိဘိုးခက်၊ ညံ့စက်ပင်ချည်၊ လျားနံရှည်နန့်၊ နောက်ပြည်မင်းတို ၊ ခွန်ဆက်ပို သား၊ နှစ်လိုချင်စွာ၊ ခါသာသလင်း၊ အောက်နှိးခင်းလျက်၊ ကိုးပါးရတ နာ၊ စီမြွှာခြယ်ရှက်၊ ရွှေပုခက်တွင်၊ ရွှေရွက်လူလူ၊ ရွှေခြူသွင်သွင်” စရေဖြင့် ဗဟုသုတဖြစ်ဖွယ် ဖွဲ့ နွဲ့ ရီးစပ်ထား ရေ။
စာဆိုဧ့ခေတ်ကာလကို ခန်းမှန်းနိုင်ရန်လည်း ဧချင်းတွင် ရှာဖွေတွိ့ ဟိနိုင်ပေရေ။ ဧချင်းဧ့နောက်ဆုံးအ ပုဒ် (၃၄) တွင် “ဒလျက်ရင့်ရူ၊ ဘစောဖြူဧ့၊ လွန်မူတေဇာ၊ ဘုန်းပညာ” ဆိုပနာလည်းကောင်း၊ “ရဲစွန်းလွန်းလှ၊ ကျွန်းဒီ ပဝယ်၊ မရနှစ်ဆူ၊ ဘစောဖြူရေ၊ လွန်မူသတင်း ထူးတည့်လေ” ဆိုပနာလည်းကောင်း တွိ့ ရရေ။ ၎င်းအပြင် အပိုဒ် (၃၃) တွင် “ရင်ခွင်ပိုက်နှော၊ ဘစောမင်းဖြူ၊ သားရေမူလည်း၊ သူတော်ဇာတိ၊ မဟိလီအောင်၊ ဆင်ပြောင်တနှံး၊ တက်ပြုံးအားအန်၊ စွမ်းသန်ရဲရက်၊ မောင်းလက်ကျန်းတော၊ ကြိမ်းကြိမ်းမောလည်း၊ ကြောလည်းကမန်၊ ကျင်လီဟန် လည်း၊ ပစ်မှန်လီရာ၊ တစ်ထွာသံတု၊ နှစ်ခုဗိုလ်ဝက်၊ ဝက်ထွက်သမျှ၊ ခန့် တိုင်းကျဧ့၊ ရှင့်ဘပျော်ပါး၊ ကစားခလို” ဟူ ၍လည်းကောင်း မင်းသမီးဧ့ မခမည်းတော်လေးအတတ် ကျွမ်းကျင်မူကို ဖော်ပြထားပေရေ။
ဒေအချက်တိရေ သက္ကရာဇ် (၈၂၁) ခုနှစ်တွင် ထီးနန်းစိုက်ခရေ ဘစောဖြူလက်ထက်တွင် အဆိုပါ မင်းမသိးတော်အား ဧချင်းအဖွဲ့ ခံ မင်းသမီးအဖြစ် ဖွဲ့ ဆိုခကြောင်း သိသာထင်းရှားစေပါရေ။ ၎င်းအပြင်ဒချင်းဖွဲ့ရေမြောက်ဦးခေတ်ဦးပိုင်ဧ့ နိုင်ငံရီးအခြေအနီကိုပါ လိ့လာအကဲခတ်နိုင်ပေရေ။ မြောက်ဦးခေတ် မင်းအချို့ရေ ၎င်းတို့ဧ့ပိုင်နက်ဖြစ်ရေဘင်္ဂလားနယ်ဟိ ကုလားတိအား စည်းရုံးနိုင်စေ ရီးအတွက် ကုလားနာမည်တိကို ပူးတွဲ၍ ခံယူခကတ်ပေရေ။
“ ဘစောဖြူဧ့ တခြားဘွဲ့ မှာ ကာလိမာသျှား ဖြစ်ရေ။ ဘစောဖြူရေ ဧချင်းအပိုဒ်(၃၃) တွင် ဖော်ပြထားသကဲ့သို့ ဘစောဖြူရေ လေးကမန်*အရာ၌ တစ်ဖက်ကမ်းမြောက် တတ်ကျွမ်းပေရေ။ သိုဖြစ်ရာ အိန္ဒိယတိုင်းသားရို့က (ကာလိမာသျှား) ဟုခေါ်တွင် ကတ် ရေ။ လေးကို ၎င်း တို့ ဘာသာဖြင့်ကာလိမ် (ဝါ) ကမန်ဟုခေါ်ကတ်ရေ။ အသျှင်ကို “သျှား” ဟုခေါ် ဆိုလီ ရာအဓိပ္ပာယ်မှာ လေးအတတ်ဧ့ အသျှင်သခင်ဟု ဆိုရေ။ အပိုဒ် (၄) တွင် “နောက်ပြည်မင်းတို့၊ ခွန် ဆက်ပို့သား” ဟု ဖော်ပြထားရာ ထိုအချိန်ဧ့နိုင်ငံရီး အခြေအနီကို ကောင်းစွာ သဘောပေါက်နိုင် ပေ ရေ။
ဒေဧချင်းဧ့ ခေတ်ကာလကို ပို၍ သိသာထင်ရှားရေ သာဓကတိ ဟိပေသိမ်းရေ။ ရခိုင်မင်းသမီးဒချင်းရေ အလွန်ရိုးသားလွယ်ကူစွာ ဖွဲ့နွဲ့ထားရေ ကဗျာ ဖြစ်စေကာမူ ရှေးကျရေ အရိပ်အငွေ့တိကို တွိ့ရ ရေ။ အင်းဝခေတ်ခေါ် ပျို့ကဗျာတိတွင် ကြိယာကို “လ” ဖြင့်ယှဉ်၍သုံးရေ ထူးခြားသည့် အသုံးအနှုန်းတစ်ခုဟိ ပေရေ။ သျှင်မဟာသီလဝံသ၊စာတွင် “ဂါထာဤသို့ “လ” ရွတ်တည်းဆိုပနာလည်းကောင်း၊ သျှင်ဥတ္တမကျော်ဧ့ ရွှေ စက်တော် သွားတော်လားတွင်” “မိုးမှာရွှေကြည့် “လ”ခုတည်း၊ တောကြက်တောင်ပန်း “လ” ပြုံးတည်း” ဟုစပ်ဆို ထားပေရေ။ ၎င်းပြင် ပြာဋိဟာခန်း၊ ပျို့ - ၇၉ တွင် “ ငှက်ကြက်ရှဉ့်ပေါင်း၊ ချောင်းသို့ “လ” စီး၊ အလှူကြီးကို” ဒေပိုင် “လ” ကြိယာကိုနန့်တွဲ၍ သုံးနှုန်းစပ်ဆိုခြင်းကို ရခိုင်မင်းသမီး ဧချင်းတွင်လည်း တွိ့ရရေ။
- ကမန်လေးရေတော် ဟာစန်း၊ ပျို-၇၉ တွင် ငှက်ကြက်ရှည့်ပေါင်း၊ ချောင်းသို့ “လ” စီး၊ အလှူကြီးကို ဆိုပနာ စပ် ဆိုကတ်ရေ။ “လ” ကို ကြိယာနန့်တွဲ၍ သုံးနှုန်းစပ်ဆိုခြင်းကို ရခိုင်မင်းသမီး ချောင်းတွင်လည်း တွိ့ရရေ။
အပိုဒ် (၉) တွင် “ထိုအခါခိုးခိုက်၊ သျှင်တော်ကြိုက်၍၊ ရိုက်ရိုက် “လ” ဖိမ့်၊ အူသိမ့်ထက်ဝှန့်။”
အပိုဒ် (၁၀) တွင် “နှောင်းကားခါချိန်၊ ကျိန်တတ်နတ်မွန်၊ ညွှန်ပြ “လ” ဘိ၊ ဝေသာလိဝယ်း။ ”
အပိုဒ် (၁၁) တွင် “ဘကိုတောင်းသော်၊ အလောင်းပြန်လာ၊ လင့်ရှာ “လ” ဟူ ချစ်နှစ်ယူရေ။”
ထို့အပြင် ရှေးကျရေ ကျောက်စာအရီးအသားတွင် တရုပ်ကို တရုတ် ဟု ရီးလိ့ဟိကတ်ရေ။ ရခိုင်မင်းသမီး ဇချမ်း အပိုဒ် (၁၁) တွင် ပင်လယ်ဝဲဝုတ်၊ မြစ်သမုဒ်ဖြင့် “တရုတ်” ဦးတည်၊ ပြည်သို့ကြွခါ ဆိုပနာ “ရုတ်” အရီးအ သားကို တွိ့ရရေ။ ဒေအရီးအသား အသုံးအနှုန်းရို့ကား ရှေးကျရေ အရီးအသားတိ ဖြစ်ကတ်ပေရေ။ ရခိုင်မင်းသမီး ဧချင်းတွင် ဖွဲ့နွဲ့ရီးစပ်ထားရေ အကြောင်းအရာအဖြစ်အပျက်၊ ဝေါဟာရ၊ အမည်နာမ စရေရို့ မှာ ရခိုင်ရာဇဝင်တိနန့် ဆက်စပ်နီ၍ လိ့လာလိုက်စားသူတိအဖို့ သမိုင်းနောက်ခံတိကိုပါ တစ်ပါတည်း သိ ထားသင့်ပေရေ။
ဒေဒချင်းနန့် ပတ်သက်၍ ရခိုင်ဒေသတွင် ပေမူဟောင်းတိ အချို့တွိ့ဟိရပေရေ။ ရခိုင် ဝေါဟာရတိ တော်တော်ပါ ဝင်နီကြောင်း တွိ့ရရေ။ မူကွဲတိ ပါဟိရေ။ အပိုဒ်တိလည်း မူတူညီကတ်ပေ၊ နောင်တွင် အလျဉ်းသင့်သလို သီး သန့်ရီးသားပါမည်။ ဦးပေမောင်တင် ပြုစုရေ မြန်မာစာပေ သမိုင်းတွင် (၂) ပိုဒ်၊ နိုင်ငံတော် အစိုးရထုတ် မြန်မာစာပေညွန့်ပေါင်းကျမ်းတွင် (၁ဝ) ပိုဒ်၊အညွှန်းမျှ ဖော်ပြကတ်၍ ပါမောက္ခ ဦးကျော်ရင်၊ ဟံသာဝတီက မူရို့တွင် (၃၃) ပိုဒ် ဖော်ကတ်ပေရေ။ လမ်းစဉ်ပါတီ ထုတ် ရခိုင်စာအုပ်တွင် (၃၄) ပိုဒ်သာ ပြဆိုပေရေ။ ဦးအောင်သာဦး ပြုစုရေ ဘစောဖြူမင်းသမီးတော် ဧချမ်းတွင် (၃၅) ပိုဒ် ဟိရေ။ နောက်ဆုံးတွိ့ဟိရရေ အချို့ပေမူတိတွင် (၃၆) ပိုဒ် ဟိ ရေကို တွိ့ရပေရေ။
ကိုးကား
[edit | edit source]ရခိုင်စာဆိုတော်များ (ထွန်းရွှေခိုင်-မဟာဝိဇ္ဇာ)