Wp/kip/तेह्रथुम जिल्ला
तेह्रथुम जिल्ला नेपालला कोशी अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालए पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रल परिने तोबो पहाडी जिल्ला सा। पुरानो जिल्ला विभाजनए "पूर्व ४ नम्बर" भन्दा पनि पूर्वला १७ वटा ऐडे होडेङा थुम्कार मध्यला १३ वटा थुम्कारलाई डुब्डे आव जिल्लाए नामाकरण जैसिउ टाडे पनि अजेल निकै कम "थुम्का"र आव जिल्लाल परिर। आव भौगोलिक हिसाबल जामाजा विकट ज टाडे पनि पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रला पहाडी जिल्लारमध्यला जामा ङाडे ज सडकए जोडिसिउ जिल्ला सा। नेपालला "चिया क्षेत्र"ल पनि परिन आव जिल्लाल अजेल मुख्य रूपलबेमौसमी चीप, अदुवा, चिया, हाइनुन, अकवरे खुरासन, सुन्तला, कागती तथा औषधीजन्य बहुमुल्य जडीबुटी, अम्लिसो(अम्रिसो), अलैंची लगायतला नगदे वालीर दैसिर।[1]
जिल्लाए नामाकरण
[edit | edit source]इतिहासल उल्लेखित लिम्बुवान क्षेत्रल परिने आव जिल्ला लिम्बु जातिराइए बाहुल्यता टाव जिल्लाल परिइ। आव नामाकरणल पनि लिम्बु जातिल प्रचलित पाङए भूमिए रहिउ स्वतः अड्कल डोव ढुसिइ। आव जिल्लाए मीन तेह्रथुम रहिउए झिन्टा निम्न कारणर टाव ढुने रङसि:
- अरुण नदी भन्दा उत्तरला भूमिलाई लिम्बुवान गार्सिउ पाङ इतिहासल चर्चा डोसिउ प्रसङ्ग ज सा। आव लिम्बुवान क्षेत्रल जम्मा १७ वटा थुमर यालेव होकाई नो १७ थुमर मध्ये पनि लिम्बुवान राजाराई ४ वटा थुमर गुमैडे बाँकी रहिउ १३ वटा थुमर आव जिल्लाल परिने टाकाई आवए मीन तेह्रथुम रहिने अबाव सा।
- नेपाली पाङल थुम गार्सिउ डाँडो ढिस्को वा थुम्को गार्ने बुझिसि आव जिल्लाल सोँमोलो जुरेका सोमोलो डाँडाङाई गनिडे बाकाई थला डाँडासम्म १३ वटा थुम्कार टाव कारण आवए मीन तेह्रथुम रहिउ टाव ढुने रङसी।
- "ङाडे आब पोल १७ वटा थुम रहिउ प्रशासकीय सुविधाए लागि नोलाई विसं १९५२ ल १३ वटा थुम अलग जैडे मालपोत उठैने प्रशासकीय एकाइ स्थापना डोसिउ टाकाई आवलाई तेह्रथुम गार्सिव।" [2]
लिम्बुवान राज्यए रूपल जति बेला आव तोबो सशक्त राज्य लेव। नो राज्यला कर असुल जैने पोर वा किपट प्रथा अनुशार आवलाई १३ वटा थुमरल विभाजन जैडे तिरो उठैने ह्यनलाई सहज तुलैसिउ टाव ढुव। सो १३ वटा तिरो बुझिने पोर विशेङाइ बाडे आव जिल्लाए नामाकरण ज तेह्रथुम जिल्ला टाव तर्क मस्त युक्ति सङ्गत रङसि।
भौगोलिक अवस्थिति
[edit | edit source]- अक्षांश - २६ डिग्री १३ मिनेट ङाई २६ डिग्री ५८ मिनेट सम्म
- देशान्तर- ८७ डिग्री २७ मिनेट ङाइ ८७ डिग्री ४५ मिनेट
- सिमाना:- पूर्व पाँचथर जिल्ला, पश्चिम धनकुटा जिल्ला, उत्तर ताप्लेजुङ जिल्ला सन सङ्खुवासभा जिल्ला दक्षिण [[धनकुटा जिल्ला]होकाई पाँचथर जिल्ला।
- पारेभन्दा धेमो पो - ३५४ मिटर
- पारेभन्दा झेनो पो- २,९६३ मिटर
- क्षेत्रफल- ६७९ वर्ग किलोमिटर
जिल्लाला इतिहास
[edit | edit source]तेह्रथुम जिल्लाए नामाकरण पृथ्वीनारायण शाहए नेपाल एकिकरण जैडे झिन्टाइ जग्गाए तिरोभरो उठैने व्यवस्थास सम्बन्धित रहिउ दैसिसु। पृथ्वीनारायण शाहए एकिकरण अभियानए लागि पूर्व क्षेत्रल खटिडे हुव अभिमान सिंह बस्नेत नेतृत्वला गोर्खाली सेनाए खुम्बुवान क्षेत्रल विजय जैकाई वि.सं.१८३१ ल गोर्खाली सैन्यला रामकृष्ण कुंँवरलाई लिम्बुराई चैनपुरल बोलैडै मेलमिलाप डोडे आफूर नेपाल सरकारला आश्रयल चुसिने स्वीकार डोडे यानैव। ऐजैडे लिम्बुवान क्षेत्र नेपाल अधिराज्यल समावेश टाव झिन्टाई गोर्खालीराई लिम्बुराइ रितिथिति तथा अन्य सामाजिक व्यवस्थाल खलल माजैने वचन याडे यानैव। लिम्बुवानल प्रचलित थिति अनुसार किपटए अमालप्रथा यथावत थामिसिके। किपटए राजीनामा माटाने टाके। आला सुब्बारलाई पञ्चखत वाहेक अन्य मुद्दा मामिलार हारिने सन "ठ्रि्रे मुग्रे" जैडे दण्ड जरिवाना समेत जैव दैसिने अधिकार टाने जैडे पृथ्वीनारायण शाहङाइ लालमोहर बक्स टाडे लेव। अव सत्रथुमल रहिउ लिम्बुवान क्षेत्रला धनकुटा गौडा अन्तरगत रहिडे तिरो भरैने धनकुटा गौडाल बुझैने परिने टाके। झिन्डे ब्रि्रम संबत १९५२ सालल सत्रथुम मध्ये मित्लुङ्ग पहाड, जलहरा, बेलहरा, सन छथर थुम धनकुटाल रहीडे बाँकी आठर्राई, फेदाप, याङ्गरूप, पाँचथर, ताप्लेजुङ्ग, मेवाखोला, माईखोला, तमोर खोला, पाँचखप्पन, दशमझिया, चैनपुर, सभाउत्तर सन संखुवा उत्तर जैेडे तेह्र (१३) थुमला तिरो उठैने जैडे तेह्रथुम मालला स्थापना टाके।
बि.सं.२०१८ सालल नेपाल अधिराज्यलाई ७५ जिल्लारल विभाजन जैसिकाई तेह्रथुम माल अन्तरगत परिने क्षेत्रलाई ताप्लेजुङ्ग, पाँचथर, संखुवासभा सन तेह्रथुम जैडे चारवटा जिल्लाल छुटैसिके। १३ वटा थुमर मध्ये आव जिल्लाल आठर्राई,फेदाप, माईखोला सन साविक धनकुटा जिल्लाल रहिउ छथर थुमए पूर्वी भाग याज क्षेत्रफल कायम अरहिडे पनि साविक तिरो उठैने माल अड्डा आव जिल्लाला क्षेत्रल परिउ टाकाई आव जिल्लाए मीन पनि तेह्रथुम रहिने अबाव पाङ ऐतिहासिक तथ्यङाइ पुष्टी टाए। बि.सं. २०१८ साल झिन्डे आव जिल्लाल कायम टाव ४२ नांखार पञ्चायतर मध्येङाई तांखुवा सन परेवादिन न्हेबोलो नांकार पञ्चायतर धनकुटा जिल्लाल गाभिसिडे ले भने निगुरादिन, फूलवारी, हाङ्गपाङ्ग, चांगे जैडे ४ वटा नांखार पञ्चायतर (आठराई थुम अन्तरगत क्षेत्रङाइ) सन ढुंगेसाँघु, साँघु, फाकुम्वा, थिंलावु ४ वटा नांखार पञ्चायतर (माईखोला थुम क्षेत्रङाइ) ताप्लेजुङ जिल्लाल गाभिसिडे ले। ऐजेडे अजेलका तेह्रथुम जिल्लाल आठर्राई,फेदाप सन छथर थुम क्षेत्र अन्तरगत परिने बाँकी क्षेत्रर याज रहिडे ले। तत्कालिन १३ वटा थुमराइ प्रशासकीय केन्द्रए रूपल रहिउ तेह्रथुम जिल्लालाई अजेल राजनैतिक रूपल १ निर्वाचन क्षेत्र, ३२ गाविस सन ११ वटा इलाकाल भासिउ ले। [3]
पर्यटकीय तथा धार्मिक महत्वला पोर
[edit | edit source]मुख्य पर्यटकिय आकर्षणरल तीनजुरे हिमाल, नेपालला पारे भन्दा झेनो "हृयातुङ झरना", पट्टेक डाँडा, सोल्माला चिया बगान, बसन्तपुर (पोम वाव बेलाल) आदि परिर। नेपालला सरावए राजधानीए रूपल परिचित तेह्रथुमल नेपालल दैसिने ३२ प्रजातिला सरावएमध्ये तिनजुरे, मिल्के सन जलजले (टिएमजे) क्षेत्रल २८ प्रजातिला दैसिसिर। मुख्य पर्यटकिय गतिबिधिरल पदयात्रा, कन्चनजङघा सन मकालु हिमालए रमणीय दृश्यावलोकन, तीनजुरे डाँडाङाइ प्याराग्लाईडिङए उडान, तीनजुरे सन मेन्छ्यायाम डाँडाङाइ सूर्योदय सन सूर्यास्तए दृश्यावलोकन डोव ढुसि [1] नो बाहेक धार्मिक दृष्टिए महत्व नैने पोर पनि मस्त लेर:
- सिंहवाहिनी मन्दिर - म्याङ्लुङ
- सि मिना क्षीं - जिरीखिम्ती
- पाथीभरा मन्दिर - म्याङ्लुङ छातेढुङ्गा
- गौखुरी माता - मोराहाङ
- सिद्धदेवी - सोल्मा
- जलकन्यादेवी - सोल्मा
- रातपोखरी - तीनजुरे
- शिव मन्दिर - दांगपा
- पाचकन्या देवी - फाक्चामारा
- भगवती मन्दिर - सक्रान्ति बजार
- शिवालय मन्दिर - जलजले
- तमु बौध गुम्बा इवा-हवाकु-२
- शिवालय मन्दिर-सक्रान्ति बजार
- गडीडाडा-सक्रान्ति बजार
जलसम्पदा
[edit | edit source]हृयातुङ झरना नेपालला पारेभन्दा खेव सन विश्वला ज झेनो ३० झरनार मध्ये तोबो झरना सा। तेह्रथुम जिल्लाला पारे भन्दा घेव नदी तमोर सा। जिल्लाला पूर्वी सिमानए रूपल तमोर नदी बगिडे ले। आवए पाँचथर जिल्लाङाई आव जिल्लालाई छुटैडे नैव। आव जिल्लाल बगिने अन्य नदीनाला तथा खोलारल खोरङ्गा खोला, पिगुवा खोला, लम्बु(लिम्बु)खोला, कोया खोला, तेलिया खोला, फाकचुवा खोला सन हिउँदिया खोला प्रमुख लेर । नैजैडे ज मुख्य पोखरीरल मार्गा पोखरी, चिचिलिङ पोखरी, छातेढुङ्गा, इवा, सक्रान्ति परिर।
सन्दर्भ सामग्रीर
[edit | edit source]- ↑ 1.0 1.1 http://nepaldainik.com/2011040216970.html
- ↑ (ज्ञानेश्वर भट्टराई, वृहत् ज्ञान कोश, चौधौं संस्करण ०५५/०५६)
- ↑ जिविस तेह्रथुम
बाह्य लिङ्कर
[edit | edit source]