Wp/kip/सप्तरी जिल्ला

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kip
Wp > kip > सप्तरी जिल्ला

सप्तरी जिल्ला नेपालला सगरमाथा अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा । आओ जिल्ला नेपालला पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रला, सगरमाथा अञ्चलल परिने जिल्ला सा। जिल्लाला सदरमुकाम राजविराज महेन्द्र राजमार्ग भन्दा १० कि मी दक्षिण ल परिइ जो अञ्चलए सदरमुकाम पनी सा । आव जिल्लाए पूर्वडे सुनसरी, पश्चिमडे सिराहा उत्तरडे उदयपुर जिल्ला तथा दक्षिणडे भारतला बिहार प्रदेश परिइ।

इतिहास[edit | edit source]

१०९७ ई. डे तिरहुत राज्यए राजधानी सिमरौनगढल लेव। झिन्डे आव राज्य दक्षिण भारतङाइ हुव कर्नाटबशीं राजा नान्यदेवए नियन्त्रणल हुव पाङ इतिहासकारराई मानिडे नैर [1]। तिरहुत पाङ सन संस्कृतिए विकास सन प्रभावलाई रङकाई पूर्वडे कमसेकम वर्तमान सप्तरी जिल्लासम्म तिरहुत राज्य फैलिसिउ टाव ढुव। कर्नाटवंशी राजाराई तिरहुत राज्यल १३२४ ई. सम्म नियन्त्रण रहिउ रङसि। सोही वंशए अन्तीम राजा हरिसिंह देव सिमरौनगढ राडे काठमाडौं उपत्यका ढोङने बाध्य टाके [2]

मुसलमानराइ हकल झिन्डे आव क्षेत्र कुनै शासकएमि मापरिउ होकाई जिमु जिमु स्वतन्त्र रजौटाराई नियन्त्रणल रहिउ रङसि। पाल्पाला राजा मुकुन्द सेनए पूर्वि तराइ विजय जैने अभियान अन्तर्गत होए कान्छा जा लोहाङ्ग सेनए वर्तमान सप्तरी जिल्ला ऐडे होडेङ हमला जैडे कव्जा डोडे अनव। तर आव विजयए निश्चित मिति भने पत्ता लागिउ ढिडे मानव। तर आव अवधिल मुकुन्दसेन जिउँदो ज रहिउ टाकाइ आव । विजय ई. १५१८-१५५३ ए अवधिल टाव गार्ने अनुमान ले [3]

राजा मुकुन्द सेनए अ बुढेसकालल अमी विशाल राज्यलाई अजा नाति सन भतिजारलाई भाग लाइकाई आे कान्छा जा लोहाङ्क सेनए अधिनल होए झेङो भू-भाग परिके। लोहाङ्ग सेन झिन्डे आवए सन्तान मजबुत राजा टाव माढुकु। आपसि कलहए आव राज्य जिमु जिमु राज्यल टुक्रिके होकाई तखेब आव राज्यए तोबो घेव भू-भाग पूर्णियाला नवावए अधिनल परिडे लेव। पृथ्वीनारायण शाहए नेपालला एकीकरण प्रारम्भ जैने भन्दा ङाडेसम्म कोशीङाई पश्चिमला पर्सा जिल्लासम्म मकवानपुर राज्य शुभ सेनए जा नासिक सेन राजा लेव। छुट्टो डे कोशीङाइ टिस्टासम्मला विजयपुरल राजा शुभ सेनए जा महिपति सेन लेव

विजयपुर राज्यला राजा महिपति सेन असिकाई होए जा कामदत्त सेन राजा टाके। तर कामदत्त सेन सफल राजा टाव माढुकु। मन्त्री विचित्र राईए मानिक सेनए माहिला जा जगत सेनलाई विजयपुरला पनि राजा जैकु। जगत सेन निःसन्तान टाकाई आव झिन्टाइ चौदण्डी सिरहा सन सप्तरी इलाकाला राज्यल आवए भाइ बिक्रम सेन सन नो झिन्टाइ होए जा कर्ण सेन राजा टाके [4]

आव समयल गोरखाली फौज काठमाडौंला विजय झिन्टाइ कोशी क्षेत्रल विजय जैने पूर्वतर्पु लागिडे खेम्डे यानैव। पृथ्वीनारायण शाहए वक्सी अभियान सिंह वस्न्यातलाई चौदण्डील अधिकार डोने खटैकु। तर किराँत प्रदेश विजय माटाकाइसम्म दक्षिणडे बढिने उपयुक्त माठानिडे नोलाई मकवानपुरल तयार टाडे चुसिने आदेश याैकु। सरदार रामकृष्ण कुवंरए नेतृत्वल बाव फौज फेब्रुअरी १७७३ ल अरुणए किनारसम्म केडे १७ मे. १७७३ ल पृथ्वीनारायण शाहए भारतला गभर्नर जनरल वारेन हेस्टिगलाई कामदत्त सेनलाई षडयन्त्र डोडे हत्या जैसिउ विजयपुर सन अम्बरपुर वर्तमान सिरहा सन सप्तरी तर्त अबैध रूपल अधिकार जमैडे नैसिउ टाकाई बृद्ध कर्ण राईस बदला लाङने परिङडे ङानैइ उक्त प्रदेश आफूमी कव्जाल लाङो ढुकन साविक बमोजिम नजराना परिङने ङाले गार्ने व्यहोराए पत्र अमी वकीलराई कुई याडे परिङकु [5]। तर उक्त पत्रए उत्तर प्राप्त टाने ङाडे ज अभियान सिंह बस्न्यातए नेतृत्वल गोरखाली फौज चौदण्डी विजयए लागि ङाडे बढिके। चौदण्डी सन नोए तराइभाग जोल सप्तरी सन सिरहा परिर १६ जुलाई १७७३ ल गोरखाली फौजए कुई परिके होकाई नोला राजा कर्ण सेन ढोङडे मोरङ्ग हुके।

उपर्युक्त २७ मे. १७७३ ला पत्रए नकारात्मक उत्तर प्राप्त माटाव होकाई ३० अक्टोबर १७७३ ला पत्रल गभर्नर जनरलए जे परिङो पत्रए विषयल आवश्यक कार्यवाही डोने ङाले [6] गार्ने सर्सिउङई पृथ्वीनारायण शाहए आदेशल अभिमान सिंह वस्न्यातए शत्रु पक्षल चाव तयारी माटाव सन मध्य वर्षादए यामपारी १७ जुलाई १७७४ ल विजयपुर उपर हमला डोडे नो राज्य पनि अमी कुइट पारिकु। आव विजय झिन्डे अङ्ग्रेजराई मित्रता कायम नैने गार्डे विजयपुर सन अम्बरपुर इलाकाङाई फौज हटैने आग्रह डोकु। तर गोर्खालिराइ मकवानपुर आदिए विजयए बुझैडे हुव माल आव इलाकाला विषयल पनि मालगुजारी बुझैने तयार टाकाई आव इलाकाल गार्खालीराई अधिकारल हुडे इष्ट इन्डिया कम्पनीलाई कुनै किसिमला हानी माले गार्ने जवाफ याैकु [7]। आव किसिमला विवाद अचलिडे पनि चौदण्डी राज्यला मातहतल रहिउ सप्तरी इलाका सन् १७७३ ल नेपाल अधिराज्यला तोबो भागए रूपल गाभिसिके।

झिन्डे १८१४ ई. ल इष्ट इन्डिया कम्पनीस लडाइला कतिपय कारणर मध्ये आव इलाकार उपर सुएमी नियन्त्रण रहिने गार्ने पाङ पनि रङसिने हुडे ले। २८ नोभेम्वर १८१५ ल अङ्ग्रेजराई यानैव सन्धी प्रस्तावए शर्तल आव तराइला प्रदेश उपर कम्पनिए अधिकार मानिउ परिने आव बापत नेपाललाई बार्षिक रु. २ लाख फोने सन अर्आैलए ग्रस्त आव क्षेत्र अमी नियन्त्रणल लाङडे झिन्डेसम्म किचंगल नैडे बुद्धिमानी मारङकु [8]। आव किसिमल सन् १८१६ झिन्डे याज वर्तमान सप्तरी जिल्ला सन ऐडे होडेङा तराई जिल्लार नेपालला पूर्ण अधिकारल हुव सा।

भौगोलिक अवस्था[edit | edit source]

  • अक्षांशः-२६.२५"उत्तरङाई २६.४७" उत्तरसम्म
  • देशान्तरः-८६.२८" पूर्वङाइ ८७.७" पूर्वसम्म।
  • सिमाना:-पूर्व-सुनसरी जिल्ला तथा भारतला विहार राज्य, पश्चिम-सिरहा जिल्ला, उत्तर-उदयपुर जिल्ला होकाई दक्षिण-भारतला विहार राज्य।
  • क्षेत्रफल:-१,३६३ वर्ग किलोमिटर
  • औषत खेव:- ४३ किलोमिटर (पूर्वला कोशी नदी ङाइ पश्चिमला बलान खोला सम्म)।
  • औषत घ्यान्टे:- ३२ किलोमिटर (उत्तरला चुरे पर्वतला पानीढलो ङाई दक्षिणला भारतए विहार राज्यला सुपौल तथा मधुबनी जिल्ला सम्म)।

भौगोलिक विभाजन[edit | edit source]

आव जिल्ला महाभारत पर्वत श्रृफ्लाचारकोसे जंगल सन उर्वरा तराईला भागर मिलिडे बनिडे ले। आवए भौगोलिक वनावटलाई मुख्य सोँ भागल विभाजन डोव ढुसि :- १.उत्तरला पहाडडे चुरे डुडा २. मध्यभागल भावर प्रदेश सन ३. दक्षिणडेरा समथर भूमि।

प्रशासनिक विभाजन[edit | edit source]

आव जिल्लाल ९१ वटा गा.वि.स. ५ वटा न. पा. १७ वटा इलाका तथा ६ वटा संसदीय निर्वाचन क्षेत्र परिर। क्षेत्र :- १

सन्दर्भ[edit | edit source]

  1. Hasrat १९७० P,xxxiv
  2. मेची देखी महाकाली पृ.८१६
  3. Ibid
  4. Ibid पृ.८१७०
  5. बालचन्द्र शर्मा पृ. २०७-२०८
  6. वावुराम आचार्य पृ.६०९
  7. Ibid पृ.६१४०
  8. बालचन्द्र शर्मा पृ. २७३-२७४


आआे पनि रङच्योके[edit | edit source]

  1. मेची
    1. झापा
    2. इलाम
    3. पाँचथर
    4. ताप्लेजुङ
  2. कोशी
    1. मोरङ
    2. सुनसरी
    3. भोजपुर
    4. धनकुटा
    5. तेह्रथुम
    6. संखुवासभा
  3. सगरमाथा
    1. सप्तरी
    2. सिराहा
    3. उदयपुर
    4. खोटाङ
    5. ओखलढुङ्गा
    6. सोलुखुम्बु
  4. जनकपुर
    1. धनुषा
    2. महोत्तरी
    3. सर्लाही
    4. सिन्धुली
    5. रामेछाप
    6. दोलखा
  5. बाग्मती
    1. काठमाडौं
    2. भक्तपुर
    3. ललितपुर
    4. धादिङ
    5. काभ्रेपलान्चोक
    6. नुवाकोट
    7. रसुवा
    8. सिन्धुपाल्चोक
  6. नारायणी
    1. बारा
    2. पर्सा
    3. रौतहट
    4. चितवन
    5. मकवानपुर
  7. गण्डकी
    1. गोरखा
    2. कास्की
    3. लमजुङ
    4. स्याङ्जा
    5. तनहुँ
    6. मनाङ
  8. लुम्बिनी
    1. कपिलवस्तु
    2. नवलपरासी
    3. रुपन्देही
    4. अर्घाखाँची
    5. गुल्मी
    6. पाल्पा
  9. धवलागिरी
    1. बागलुङ
    2. म्याग्दी
    3. पर्वत
    4. मुस्ताङ
  10. राप्ती
    1. दाङ
    2. प्युठान
    3. रोल्पा
    4. रुकुम
    5. सल्यान
  11. भेरी
    1. बाँके
    2. बर्दिया
    3. सुर्खेत
    4. दैलेख
    5. जाजरकोट
  12. कर्णाली
    1. डोल्पा
    2. हुम्ला
    3. जुम्ला
    4. कालीकोट
    5. मुगु
  13. सेती
    1. कैलाली
    2. अछाम
    3. डोटी
    4. बझाङ
    5. बाजुरा
  14. महाकाली
    1. कन्चनपुर
    2. डडेलधुरा
    3. बैतडी
    4. दार्चुला