Wp/kip/दोलखा जिल्ला

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kip
Wp > kip > दोलखा जिल्ला

दोलखा जिल्ला नेपालला जनकपुर अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालला मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र अन्तर्गत जनकपुर अञ्चलला उत्तरडे अवस्थित तोबो पहाडी जिल्ला सा। आआे जिल्ला नेपालए मान चित्रल २७० २८" उत्तरङाई २८० ००" उत्तरी अक्षांश सन ८५० ५०" पूर्वङाइ ८६० ३२" पूर्वी देशान्तरसम्म फैलिसिडे ले। कूल २१९१ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफल लेआे आआे जिल्लाए पूर्वडे सोलुखुम्बु सन रामेछाप जिल्ला, पश्चिममा सिन्धुपाल्चोक जिल्ला, उत्तरडे चीनला स्वशासित क्षेत्र तिब्बत सन दक्षिणडे रामेछाप जिल्ला परि। नेपालला राजधानी काठमाडौंङाइ १३३ कि. मी. पूर्वडे परिने आआे जिल्लाए सदरमुकाम चरिकोट सा। समुद्र सतहङाइ ७६२ मी. (सितली) झेनोङाई ७१३४ (गौरीशंकर) सम्मला झेनोल रहिउ आआे जिल्ला गौरीशंकर हिमाललाई आधार मानीडे नेपालला प्रमाणिक समय निर्धारण डोसिउ ले।

२००७ साल ङाडे सन नो झिन्टाई २०१८ सालसम्म पनि पूर्व २ नं. गोश्वराला प्रशासनिक इकाइए रूपल रहिउ दोलखालाई २०१८ सालङाई याज अलग जिल्लाए रूपल अस्तित्वल हुडे पनि २०२४ सालङाइ याज अदालत, मालपोत, प्रहरी, हुलाक, स्वास्थ्य मितानो जिल्ला स्तरीय कार्यालयर स्थापना टाने थालिडे यानैआे। ऐतिहासिक स्थल दोलखाए मीनङाई नामाकरण डोसिउ आआे जिल्लाला केइ पोरल किरात वा लिच्छवीकालङाइ ज वस्ती चुसिसिउ अनुमान ले।

जिल्लाए नामाकरण[edit | edit source]

प्राचीन समयल मुगलराइ अत्याचारल परिडे भारतवर्षङाइ ढोङडे हुआे तोबो जोगी गौरीशंकर हिमालए घोन्ल तोबो गुफाभित्र सुएज मारङने जैडे तपस्या डोने थालिकु। होए तपस्याङाइ खुसी टाडे भगवान शिवजीए नो जोगीलाई बरदान याैकेर। शिवजीए वरदान डैडे खुसी टाआे जोगी तखेब पारडे चक्कर लाइडे ङाहु गार्डे बाके। हो जति अघुमिडे पनि नो पोल अकेज्याउ। एवं रीतले न्हे (दुई) लाख खेप चक्कर डोकाई पनि कटाङ ज केआे ङामाढुके गार्डे ङाडे आफूए तपस्या डोसिउ गुफाल हुडे चुसिने थालिकु। ऐजैडे न्हे (दुई) लाख खेप घुमिकाई पनि नो पोल हुआे टाकाई नो पोलाई दो+लाखङाई अपभ्रंस टाडे दोलखा मीन रहिउ जनश्रुति दैसिसि।

वि.सं. सातौं शताब्दील भारतला बिहार लगायत उत्तरी क्षेत्रला तिब्बतस व्यापार दोलखाला यमङाई टाने अडोज्याउ। आआे मार्ग अखुलिकाई दोलखालाई "वनगढ"ए रूपल विकसित डोसिके। उक्त वनगढल काठमाडौं उपत्यकाङाइ ७०० नेवार परिवार झिकैडे नो पोल सुचन्सिआर गार्सि। नो वेला आआे वनगढला कुथरे अधिकरणङाइ वार्षिक न्हे (२) लाख प्राप्त टाने टाकाई आआेए मीन दुइलाखा रहिने बाडे झिन्डे दोलाखा टाडे दोलखा रहिने बाके गार्ने पाङ पनि ले। कुथुरे अड्डा संभवत अजेलका नागदह नजीकला कुर्थेवेसी वा कुथलील रहिडे लेआे। कुथुरे गार्सिउ लिच्छविकालल कर उठैने अड्डाए मीन लेआे।

तिब्बती पाङ अनुसार "दो"ए अर्थ लुङ (ढुङ्गा) सन "ल"ए अर्थ मन्दिर होकाई "खा"ए अर्थ जिम (घर) टाकाई आआे जिल्लाल प्रशस्त मात्राल लुङङाई जैसिसिउ मन्दिर सन जिमर टाकाई दोलखा नामाकरण टाआे सा गार्नेर पनि लेर।

जिल्लाला इतिहास[edit | edit source]

दोलखा करिव ५०० बर्ष स्वतन्त्र राज्यए रूपल रहिउ दैसिसि। लिच्छवी शासन अन्तर्गत हुने ङाडे दोलखा किरांत राज्यला खुम्बुआन क्षेत्र अन्तर्गत परिज्याउ। खुम्बुआन सुनकोशी भेगङाइ दुधकोशी भेगसम्मला क्षेत्रल लेआे होकाई आआेलाई माझकिरात वा राईकिराँत समेत गार्ने अडोसिज्याउ। किराँत अन्तर्गतला प्राचीन दोलखा अजेलका किराँतीछाप इलाका लेआे।

दोलखाला ऐतिहासिक पृष्ठभूमि बारे प्रसिद्ध इतिहासकार बाबुराम आचार्यए उल्लेख डोडे नैआे "दोलखानिर 'किराँती छाप" गार्ने पोराई खण्डरल झिन्टा लिच्छविकालला कुटिल लिपिला शिलालेख ले।आआे कारण साँतौ शताब्दिल तिब्बतङाई हिमालय छिचोलिडे कुतील झरिने यम खुलिउ झिन्टाई तामाकोशीला किनारङाइ सिन्धुली उत्रिडे उत्तर भारतला मैदानल झरिने वाणिज्य मार्ग खुलिकाई काठमाडौं उपत्यकाला मीर बाडे दोलखाल उपनिवेश स्थापना डोसिउ होकाइ किरातछापल रहिउ पुरानो दोलखाला वस्ती सन् चौधौं शताब्दिल समसुद्दिनए आक्रमणङाइ ध्वस्त टाडे अचेलका दोलखा चुसिउ झिन्टाई भीमेश्वरए स्थापना टाआे अनुमान टाए। "दोलटाला इतिहास अमागाँसिडे पनि काठमाडौं उपत्यकाला मल्लकालल इतिहास अंगहीन टाए।"

काठमाडौला यक्ष मल्ल राजा टाकाई दोलखाल कीर्तिसिंह सामन्ती शासकए रूपल लेआे। वि.सं. १५३१ सम्म शासन डोडे कीर्तिसिहए निधन टाआे झिन्टाई होए जा उद्धवदेव १४ वर्षए उमेरल दोलखाला राजा टाके। नोबेला उद्धवदेवए अमीनए ङाडे "दोलखाधिपति" सर्ने डोडे अनैआे जोङाई दोलखा तोबो स्वतन्त्र राज्यए रूपल रहिडे लेआे गार्ने पाङए पुष्टि टाए।

वि.सं.१५६८ ला अभिलेखल उल्लेख टाआे अनुसार उद्धवदेव झिन्टाइ नन्ददेव दोलखाला राजा टाडे अलेआे भने नो झिन्टाइ उध्दवदेव राजा टाआे पाङ वि.सं. १५७७ ला अभिलेखल दैआे ढुसि। उध्दवदेवए दोलखाला राजनैतिक एवं सांस्कृतिक अवस्था मजबुत जैडे नैआे। नो झिन्टाई दोलखाला गोविन्द सिंहए शासन डोकु होकाई १५९१ल होए पनि मृत्यु टाके। इन्द्रिसंह दोलखाला राजा टाकाई काठमाडौं उपत्यकाला राजारस चाआे मैत्री सम्बन्ध स्थापना टाके। दोलखाला पारेभन्दा ङाडे चाँदीए मोहरल आफ्नो मीनए टक छापिडे प्रचलनल रैने राजा इन्द्रिसंह ज सा। होए आफूलाई "राजाधिराज" समेत घोषणा जैडे अनैआे। आआेए शासनकालल दोलखा राज्यए मीन नैसिउ लेआे। वि.सं. १६०५ ला माघ महिनाल होए पनि मृत्यु टाके। तत्पश्चात नारायणिसंह दोलखाला राजगद्दील विराजमान टाके। नारायणिसंह राजा टाडे पनि नो बेला जयनारायणए शासन चलैडे नैआे। नो झिन्टाइ वि.सं. १६४२ ल भीष्मदेव दोलखाला राजा टाके। दोलखा तथा उपत्यकाला राजार खारल चाआे सम्बन्ध टाडेपनि नो समयल कान्तिपुरला राजा शिविसंहए वि.सं. १६५५ ल ललितपुर तर्त आक्रमण डोकु होकाई नोकाई आफ्नो कब्जाल लाङकु। नो झिन्टाइ वि.सं. १६५५ ल ज होए स्वतन्त्र रूपल रहिउ दोलखाल पनि आक्रमण जैडे तत्कालिन राजा भिष्मदेवलाई परास्त जैेडे आफ्नो अधिनल लाङडे दोलखाल ठकुराई राजप्रशासन चलैकु। ठकुराईए ज क्रमल दोलखाला अन्तिम ठाकुर महिन्द्र सिंहए दोलखाला कार्यभार अमी उत्तराधिकारी जा नीलनारायण मल्ललाई सुम्पिउ बेला छुट्टो डे गोरखाला राजा पृथ्वीनारायण शाह नेपालए एकिकरण जैने ह्यनल लागिडे लेआे।

तिब्बतस व्यापार नुवाकोट जिल्लाङाई चलिने टाकाई कान्तिपुरला राजाए सिन्धुपाल्चोक सन दोलखा समेत आफ्नो मातहतल नैसिउ टाकाई तिब्बतला व्यापार आफ्नो कुइट पारिने पृथ्वीनारायण शाहए मुश्किल महशुस डोने नैआे। नैजैडे होए दोलखालाई आफ्नो कब्जाल पारिने योजना अनुरूप ठोसेला झङखानी समेत अधिनस्थ जैने दुधकोशी समेत कब्जाल लाङडे नैआे। होए तुलाराम पाण्डे सन कहरिसंह बस्न्यातए कुइट दोलखाली देशवार प्रधानरलाई "नालदुम पूर्व मेरो अम्बल भयो तिमी प्रजापात्र हौ मेरो हजुर्मा आओ तिम्रो रक्षा गरुला" गार्डे पत्र परिङकाई दोलखालीराई मंजुर टाकेर होकाई गोरखा राज्य दुधकोशीसम्म विस्तार टाके। ऐजैडे वि.सं. १८०३ सम्मल नुवाकोट सिन्धुपाल्चोक सन दोलखा पृथ्वीनारायण शाहए राज्य सञ्चालन भित्र पारिडे नैआे।

वि.सं. २००७ पूर्व सन वि.स.२०१८ सालसम्म पनि पूर्व २ नम्वर गोश्वाराला प्रशासनिक इकाईए रूपल रहिउ दोलखालाई वि.सं. २०१८ सालल देशलाई १४ अञ्चल ७५ जिल्लाल विभाजित जैसिकाई याज अलग जिल्लाए रूपल अस्तित्वल हुआे दैसिसि।

जिल्लाए सिमाना[edit | edit source]

भौगोलिक अवस्थिति[edit | edit source]

  • अक्षांस: २७.२८" ङाइ २८.०" उत्तर
  • देशान्तर ८५.५०" ङाइ ८६.३२" पूर्व
  • झेनो ७३२ ङाइ ७१४८ मिटर
  • क्षेत्रफल २१९१ वर्ग किलो मिटर
  • राजधानीङाइ दुरी १३२ कि.मी.
  • पारेभन्दा झेनो पो: गौरीशंकर ७१४८ मी.
  • पारे भन्दा कम झेनो टाआे पो: सितली ७३२ मी. मेलुङ्ग

धार्मिक तथा पर्यटकीय पोर[edit | edit source]

दोलखा भिमसेन[edit | edit source]

भीमसेन मन्दिर

सदरमुकाम चरिकोटङाइ ४ किमी उत्तरपूर्वडे रहिउ ऐतिहासिक सहर दोलखाल अवस्थित भीमेश्वर मन्दिर नेपालला प्रसिद्ध देवस्थल सा। आआेए स्थापना किरातकालल ज टाआे अनुमान ले। देशल संकट हुने ङाडे भीमेश्वरए मूर्तिल संकेतए रूपल पसिना हुने डोआे।

पौराणिक कालल दोलखा सहरल पाण्डबर गुप्तवास चुसुउ होकाई नो गुप्तावास चुसिकाईका समयल प्रयोग जैसिउ सांकेतिक पाङ ज आर्क दोलखाली नेवारराई पाङने नेवार पाङ सा गार्ने किम्बदन्ती रहिडे ले। नो मन्दिरल नित्य पूजा बाहेक भिम एकादशी, वालाचर्तुदशी, चैतेदशै, बडादशै इत्यादिल मेला लागिने डोआे।

कालिन्चोक भगवती[edit | edit source]

सदरमुकाम चरिकोटङाई करिव १५ कि.मी. उत्तरडे पदयात्राए दृष्टिकोणल रमणीय स्थल कालिञ्चोक गाविसल अवस्थित आआे मन्दिर ३८४२ मी.ए झेनोल ले। कालिञ्चोक भगवती काभ्रेला पलानञ्चोक भगवती, काठमाडौंला शोभा भगवती सन अन्य भगवती समेत ७ भगवती नाना सन बहिनी गार्ने किम्बदन्ती रहिडे ले। कालिन्चोक डांडांङाइ मनोरम रोलवालिङ हिम श्रृङ्खला सन मनोरम प्राकृतिक दृष्यराई अवलोकन डोआे ढुसि।

शैलुङ्गेश्वर महादेव[edit | edit source]

सदरमुकाम चरिकोटङाइ करिव २० कि.मी. दक्षिणल शैलुङ्गेश्वर डाँडाल अवस्थित आआे पो ३५०० मी.ए झेनोल रहिडे ले। जिमु घेआे जैडे १०० वटा थुम्कार रहिउ टाकाई शैलुङ्ग गार्सिउ आआे ङाई प्राकृतिक दृष्यावलोकन डोआे ढुसि।

टसी गुम्बा[edit | edit source]

जिल्ला सदरमुकाम चरिकोटङाइ १३ कोष उत्तरल रहिउ विगु गाविस वडा नं. ८ ल अवस्थित विगु गुम्बा वास्तवल आआे जिल्लाला तोबो महत्वपूर्ण धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल मानिउ ढुसि। विगु गुम्बाए स्थापना विक्रम संम्बत १९९० डे डुम्पा रिम्पोछे (स्योराव दोर्जे)ए अडोआे गार्ने विश्वास डोसि। समथर पोल रहिउ उक्त गुम्बाल आर्क करिव ६० जना आनी (मेमा भिक्षुणी) र रहिडे लेर। जोराई गुम्बाल नियमित रूपल पाठपूजा डोने, परिने सन नयाँ भिक्षुरलाई परैने ह्यन डोर। गुम्बाल खर्क ज मासिने तोबो निमबत्ती नियमित रूपल च्हाँङे। उक्त गुम्बाल दशैए सप्तमीङाइ एकादशीसम्म बत्ती टन्ने परम्परा ले। हिन्दू धर्मावलम्बीराई दशै काटमार जैडे बली चढैने परम्परा टाआे सन नो परम्पराङाइ पल्ने सैने हाँस, बाजार, बोका, राँगा आदिए मिनल बत्ती टन्सिउ सा गार्ने किम्बदन्ती ले।

देउलाङ्गेश्वर महादेव[edit | edit source]

ओराङ सनलामाबगर गाविसए सीमानाल रहिउ देउलाङ्गेश्वर महादेवए मन्दिर उत्तरी क्षेत्रला प्रसिद्ध तिर्थ स्थल सा। स्वस्थानी पूर्णिमाए दिन घेआे मेला लागिने आआे मन्दिरल सत्य यूगल महादेवए सत्यदेवीलाई जोगीए भेषल विहे डोडे रैकाई आआे मन्दिरस रहिउ कुटील नैदिसि होकाई सत्यदेवीए विलौना डोकाई पुसई छाइसिउ नो कुटीए भित्ता चिडे हिमालय पर्वतए दर्शन डोआे परिङसिउ किम्बदन्ती रहिडे ले। उक्त कुटी मन्दिरस अझै पनि रङो ढुसि।

रोलवालिङ्ग उपत्यका[edit | edit source]

पदयात्राए लागि अति नै रमणीय एवं रोमाञ्चकारी स्थलए रूपल रहिउ आआे उपत्यकाल साहसिक पैदल यात्राए लागि विदेशी पर्यटकर आकर्षित टाने डोर।

च्छोरोल्पा हिमताल[edit | edit source]

गौरीशंकर गाविस वडा नं. १ रोलवालिङ्ग उपत्यकाल रहिउ च्छोरोल्पा हिमताल नेपालला पारेभन्दा घेआे हिमताल सा। समुद्र सतहङाइ ४५८० मीटरए झेनोल रहिउ आआे तालए उत्पति ५० वर्षङाडे याज टाआे अनुमान डोसिउ ले । सन् १९६३ ल आआे हिमताल ०.२३ वर्ग कि.मी. क्षेत्रफलल रहिउटाकाई सन् १९९७ ल लाङसिउ भू-उपग्रहीय नक्सा अनुसार १.६५ वर्ग कि.मी. सम्म फैलिडे ले। १३५ मी. गहिरो उक्त हिमतालल १० करोड घ.मी. री रहिउ अनुमान ले।

गौरीशंकर हिमाल[edit | edit source]

७१३४ कि.मी झेनो आआे हिमालङाई नेपालला प्रामाणिक समय निर्धारण डोसिउ ले। हिन्दू धर्मावलम्बीराई अराध्यादेव शिव सन पार्वतीए प्रतिक मानिसिने गौरीशंकर हिमाल धार्मिक आस्थाए कारणए आरोहण डोने प्रतिवन्ध ले।

वेदिङ्ग नांखार[edit | edit source]

गौरीशंकर गाविसला वडा नं. १ल परिने वेदिङ्ग नांखारलाई हिम मजदुरए नांखार गार्ने गार्सि। आआे नांखारला २९ जना भन्दा मस्त व्यक्तिराई सगरमाथाए आरोहण डोडे खेम्डे नैर। आर्कसम्म १८० सगरमाथा आरोहण डोने सफल नेपाली मध्ये वेदिङ्ग वासीए याज ७० पटक भन्दा मस्त सगरमाथा आरोहण डोडे खेम्डे नैआे।

वि.सं. २०४२ साल वैशाख २४ गते गौरीशंकर गाविसए टसीनामाल जन्मिउ तेम्बाछिरी शेर्पा पारेभन्दा कम उमेरल सगरमाथा आरोहण डोने विश्वला ज ङाटा व्यक्ति सा।होए गत २०५८ जेष्ठ ११ गते उक्त विश्व किर्तिमान कायम अडोआे सा।

जिरी उपत्यका[edit | edit source]

सदरमुकाम चरिकोटङाइ ५६ कि.मी पूर्वडे रहिउ जिरी बजार (उपत्यका) सगरमाथा प्रवेशद्वार सा। समुद्र सतहङाइ १९५१ मी.ए झेनोल रहिउ जिरी मनोरम प्राकृतिक सौन्दर्यए भरिडे ले। आआेलाई नेपालला स्वीटजरल्याण्ड पनि गार्ने गार्सि। नेपालला स्वीजरल्याण्ड गार्सिने पहिचान जैआे दोलखाला जिरी केने सदरमुला चरिकोटङाई २ घण्टाए यात्रा तय जैने परि । काठमाण्डौंङाइ त सय ८४ किलोमीटरए यात्रा झिन्टाइ केसिने जिरी सिमान्तकृत जिरेलराई बसोबास रहिडे ले । १९०५ मीटरए झेनोल रहिउ जिरी उपत्यका सन् १९३८ सालल स्वीस सरकारए पक्की सडक केडे नैआे । सगरमाथाए प्रवेशद्धार पनि गार्सिने जिरील जिरेल जातिराई याज बसोबास रहिउ सिक्रिलाई होम स्टे जैने लागि जिरी उच्च माविला प्राचार्य टेकबहादुर जिरेलए संयोजकत्वल बनिउ समितिले होम स्टेए पूर्वाधार तयारी सन छलफल अन्र्तक्रिया छलफलए ह्यनलाई ङाडे बढैडे नैआे । सगरमाथाए प्रवेशमार्गए रुपल सरिसिने जिरील पर्यटकराई आगामण बढिडे अबाकाई जिरी बजारल रहिउ होटलराई पर्यटकए चाप थेगिउ माढुसिने होकाई नांखार बासीलाई पनि व्यवसायी जैने लागि आआे अवधारणा अरैआे सा । सिक्रिल होम स्टेए लागि विभिन्न टोलीराई स्थलगत अध्ययन पनि डोडे खेम्डे नैर। पाहुनालाई घरायसी वातावरणल चुसिने लागि तोबो जिमल चार जनासम्म चुसिने मिलिने जैडे सिक्रिला २५ जिमल होम स्टे जैने योजना बनिउ जिरी उद्योग वाणिज्य संघला अध्यक्ष भूमिराज खड्काए जानकारी याडेनैआे । स्वीट्जरल्याण्डए जुरिच सहरए रुपल जिरीलाई सरिसि । सगरमाथा आरोहणल बानेर सन सगरमाथा क्षेत्रल बाने पैदल यात्रीर जिरि टाडे बाने डोडे नैर। इकाला प्रहरी कार्यालय जिरीए तथ्याङ्क अनुसार सन् २००९ भन्दा सन् २०१० ल १५ प्रतिशतभन्दा मस्त विदेशी पर्यटकराई भ्रमण डोडे नैर । विशेष जैडे विदेशी पर्यटकराई रोल्वालिङ क्षेत्र घुमिने सिंगटी टाडे बाने डोर । जिरी आसपासला चेर्दुङ सन हनुमन्तेङाइ रोल्वालिङ क्षेत्रला हिमालर, सन दोलखा होकाइ रामेछापला अधिकांश नांखारर रङसिने होकाई चेर्दुङ महादेवए दर्शन डोडे मनोकांक्षा पूरा टाडे धार्मिक विश्वास रहिडे ले।

जटापोखरी[edit | edit source]

जिल्लाला श्यामा गाविस वडा नं. १ ल परिने जटापोखरी सदरमुकाम चरिकोटङाइ १६ कोष उत्तरपूर्वडे परि। धार्मिक दृष्टिकोणल अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिसिने उक्त पोखरील जनै पूर्णिमाए दिन घेआे मेला लागि। आआे पोखरी करीव ४५०० मीटरए झेनोल रहिउ ले।

बहुला पोखरी[edit | edit source]

आलम्पु गाविस वडा नं ९ ल रहिउ आमा बाभारे पर्वतए जामाजा मेडेङ ऐेडे होडे साह्रो चट्टानए आडल फैलिउ बहुला पोखरीए लम्बाई ३०० मीटर सन घ्यान्टे २०० मीटर रहिडे ले भने गहिराइ एकीन टाआे ढुडे माले नेपाल अधिराज्यला पारेभन्दा गुणस्तरयुक्त स्लेट खानीए याज प्रसिद्ध आलम्पु गाविस आआे पोखरीए माध्ययमए पनि सरिसिने लागिडे ले। मनकामना माइए इच्छैसिउ ह्यन पुरा डोने किम्बदन्ती मिताउ आआे पोखरीए पनि इच्छैसिउ पाङ पुरा जैआे ढुने विश्वास डोसि। ऋषि तर्पणी पूर्णिमाए ङाटा रील घेआे मेला लागिने उक्त पोखरीए व्यापक प्रचार प्रसार टाआे खण्डल पर्यटकीय आकर्षण बढिउ ढुने पाङ निर्विवाद ले।

दोलखाए तथ्यांकीय परिचय[edit | edit source]

भौगोलिक बनावट[edit | edit source]

आआे जिल्लाला अधिकांश भूभाग उच्च पहाड तथा हिमालए ढाकिडे नैआे। पहाड सन हिमालए खोच, नदी किनार, टार सन बेंसी जैडे जम्मा १० प्रतिशत भूभाग याज समतल टाआे अनुमान ले। भू-धरातलीय स्वरूपए आधारल ३५ प्रतिशत भूभाग उच्च हिमाली भागल , ४० प्रतिशत भूभाग उच्च पहाडी भागल सन २५ प्रतिशत भूभाग मध्य पहाडी भागए ओगटिडे नैआे।

भू धरातलए किसिम क्षेत्रफल (हेक्टरल) प्रतिशत %
उच्च हिमाल ७५००० ३५
उच्च पहाड ८५७१४ ४०
मध्य पहाड ५३५७३ २५

भौगोलिक उपयोगए स्थिति[edit | edit source]

जिल्लाला कूल क्षेत्रफल २,१४,२८७ हेक्टरमध्ये २६.४५ प्रतिशत अर्थात ५६,६८३ हेक्टर जमीन कृषि क्षेत्रए ओगटिडे नैआे। वन क्षेत्र ४७.३७ प्रतिशत सन छी(घाँसे) मैदान (चरण भूमि) १३.७७ प्रतिशत ले।

क्र.सं. विवरण क्षेत्रफल(हेक्टरल) प्रतिशत %
कृषि क्षेत्र ५६,६८३ २६.४५
वन क्षेत्र १,०१,५०० ४७.३७
चरण भूमि-छि (घाँसे) मैदान २९,५०० १३.७७
पोमए कुब्सिउ क्षेत्र ५,६६५ २.६४
पर्ती जग्गा १३,७४० ६.४१
रीए कुब्सिउ ७,०६८ ३.३०
अन्य १३१ ०.०६
- जम्मा २,१४,२८७ १००

राजनैतिक विभाजन[edit | edit source]

दोलखा जिल्लालाई न्हेबोलो संसदीय क्षेत्र, ११ इलाका, ५१ गाविस सन तोबो नगरपालिकाल विभाजन जैसिउ ले। जिल्लाला ५१ वटा गाविसमध्ये तामाकोशी होडेङा २३ वटा सन तामाकोशी ऐडेङा ५ वटा जैडे कूल २८ वटा गाविस क्षेत्र नं. तोबोल नैसिउ ले भने तामाकोशी ऐडेङा २३ वटा गाविस सन तोबो नगरपालिकालाई क्षेत्र नं. न्हेबोलोल नैसिउ ले। नगरपालिका १३ वडाल विभाजित ले। इलाका विभाजन निम्न अनुसार रहिडे ले।

इलाका नं. भौगोलिक क्षेत्र
गौरीशंकर, खारे, मार्वु, चंखु सन सुरी
झ्याँकु, जुँगु, क्षेत्रपा, नाम्दु सन काब्रे
जिरी, माली, श्यामा सन घेआे पातल
गैरीमुदी, मिर्गे, भिरकोट सन झूले
हाँवा, च्यामा, मालु, सन जफे
डाँडाखर्क, मेलुङ, भेडपु, घ्याङसुकाठोकर सन पवटी
फस्कु, मागापौवा, शैलुङ्केश्वर, काटाकुटी, ताम्चेत सन भूषाफेदा
लाँकुरीडाँडा, बोझ सन भिनपाला वडा १ र ५-१३ सम्म
सुष्पाक्षमावती, शुन्द्रावती, सुनखानी सन भीनपाला वडा २, ३ र ४
१० लापीलाङ, लामीडाँडा, वावरे, खोपाचागु, आलम्पु सन कालिञ्चोक
११ विगु, चिलंखा, लादुक, बुलुङ, ओराङ सन लामाबगर

जनसंख्या[edit | edit source]

बि.सं. २०४८ सालला राष्ट्रिय जनगणनाए प्रतिवेदन अनुसार आआे जिल्लाला जनसंख्या १,७३,२३६ लेआे, जोल खेपार ८४,८२५ (४८.९६%) सन मेमा ८८,४११ (५१.०४%) लेआे। २०३८ सालला जनगणना अनुसार आआे संख्या १५०५७६ लेआे। २०३८ सालङाइ २०४८ सालसम्म १० वर्षला अवधिल २२३६० ए बृद्धि टाआे रङसि २०५७ ल खेपा १,०९,३६९ (५०.३५%) सन मेमा १,०७,८४९ (४९.६५%) जैडे जम्मा २,१७,२१८ (जि.वि.स.ङाइ टाआे प्राथमिक तथ्याङ्क संकलनङाइ) रहिडे ले। २०४८ ङाइ २०५७ ए जनसंख्या बृद्धिदर २.५ प्रतिशत रहिडे ले। जो वृद्धिदर राष्ट्रिय दर भन्दा उच्च ले।

क्र.सं. विवरण जनगणना २०२८ जनगणना २०३८ जनगणना २०४८ घरधुरी सर्वेक्षण(जिविस/एलजिपि २०५७
कूल जनसंख्या १,३०,०२२ १,५०,५७६ १,७३,२३६ २,१७,२१८
खेपा ६३,१८० ७४,९१० ८४,८२५ १,०८,१७०
मेमा ६६,८४२ ७५,५६६ ८८,४११ १,०९,०४८
कूल जिमधूरी - २८,८४८ ३५,८७२ ३९,९२३
औसत जहान संख्या - ५.२ ४.८ ५.४३
जनघनत्व (प्रति वर्ग किमी) - ६८.७ ७९.१ ९९.१४
आर्थिक रूपल सक्रिय - ७२,१५५ ९३,२१६ १,३८,६४८

जनगणना २०५८ ला प्रारम्भिक परिणाम अनुसार जिल्लाल ४३२६२ जिमधुरी, खेपा १००१४७, मेमा १०४५९७ जैडे जम्मा २०४७४४ जनसंख्या रहिडे ले।

काठमाडौंङाई दोलखा बजारसम्म सडक यातायातए दुरी १ सय ३४ किलोमिटर ले। बजारल करिब ५ हजार मीर चुसिर। नेवार, थामी, तामाङ सन दमाइ मस्त लेर। बजार प्रवेश डोने पोल भर्खरै राजा जयइन्द्रसिंह देवल समर्पित झला निर्माण जैसिउ ले। मन्दिर सन बिहार याज माङक, कलात्मक आँखीझ्याल टाआे जिम सन दरबार पनि लेर आल। कतिपय कलात्मक जिम सन दरबार जिर्ण टाडे खेम्डे लेर। बहाल टोलला रानी दरबारए पनि बिजोग ज ले। पुरानो दरबार ट्हाआे पोल राजकुलेश्वर निम्न माध्यमिक विद्यालय ठडिडे ले टक्सार भवन जिर्णोद्धार जैडे संग्रहालय जैने अभियानल जुटिडे ले, द्वाल्खा गुठी। आआेबाहेक कुमारी जिम, त्रिपुरा सुन्दरी, तलेजु भवानी, महादेव आदिला मन्दिर सन ९ वटा चैत्य लेर। आधरा जिमु बस्तील मठ, मन्दिर, पोखरीलगायत त सय १४ वटा सांस्कृतिक सम्पदा लेर। 'आआे पनि दोलखाला ऐतिहासिकता पुष्टि डोआे,' श्रेष्ठ गार्र।

भिमेश्वर मन्दिरल धार्मिक पर्यटकए घुइँचो लागिइ। संस्कृतिकर्मी शान्तकृष्ण श्रेष्ठए अनुसार भिमेश्वरए दर्शनबिना पशुपतिनाथए दर्शन अपुरो मानिसि। जनकपुरला रामजानकी मन्दिर सन भिमेश्वरलाई एकिकृत जैडे गुरुयोजना तर्जुमा जैने परिने मागए साथ संस्कृतिमन्त्रीलाई पनि दैसिसि होए गार्के सरकारए 'भीमेश्वर जनकपुर बृहत्तर क्षेत्र विकास योजना' लागू जैकन हिमाली, पहाडी सन तराईबासीबीच सहिष्णुताए साइनो अझ गाढा टाने होए पाङ ले।

दोलखा नेपाल पाङ[edit | edit source]

दोलखा नेपाल पाङए लिपि माले। काठमाडौं सन दोलखाला नेवारराई प्रयोग डोने पाङए फरक बुझिने केइ शब्द गे रङे। रीलाई दोलखाली 'लोखु' गार्र भने काठमाडौंङाराई 'ल'। किताबलाई दोलखालीराई 'साँफर' गार्र भने काठमाडौंङाराई 'सफु' गार्र। दोलखाली अर्धांगिनीलाई 'कलात' गार्र भने काठमाडौंङाराई 'कला'। दोलखालीराई चाआेलाई 'बाँलकु' गार्र भने काठमाडौंल 'बाँला' गार्सिसि। निताउ ज ल्ह्यामो (मीठो) लाई 'साकु' गार्सि भने काठमाडौंल 'सा' याज गार्र। छेने लाई दोलखालीराई 'ग्याफर' गार्र भने काठमाडौंल नेवार 'ग्याफ' गार्र

२०५२ ला तत्कालीन दोलखा गाविस अध्यक्ष रविभक्त श्रेष्ठ, समाजसेवी टिकानारायण प्रधान, वकील प्रविण प्रधान, शिक्षक भरत श्रेष्ठ, तीर्थनारायण जोशी सन शान्तकृष्ण श्रेष्ठलगायत मिलिडे 'कुल्सी परिवार गठन' जैसिउ लेआे। आआेए 'कुल्सी हवाई पत्रिल प्रकाशन जैज्याउ, जोए सम्पादक तीर्थनारायण जोशी लेआे। चार वर्ष प्रकाशन टाआे पत्रिकाए दोलखा पाङए संरक्षण सन प्रचारल सहयोग केडे नैआे। आफ्नै लिपि अमाटाकाई देवनागरी लिपिल ज नो पत्रिका छापिसिज्याउ। केइ समय झिन्डे आआे उद्देश्यए 'बाँपीझ्याला' पत्रिका पनि प्रकाशन टाने लागिके। कालान्तरल न्हेबोलो पत्रिकाए ज विश्राम लाङके नि। केइ समयझिन्टाई 'अभयपुर' मासिक पत्रिका दोलखा पाङ सन राष्ट्रिय पाङल प्रकाशन टाके। आआे ङाडे पनि कालिञ्चोक युथ क्लबए मिलुङ(आँखा), द्वाल्खा गुठीए स्मारिका, तिलिञ्चो परिवारए 'चिमाल' प्रकाशन टाडे लेआे। मिलुङ (आँखा) पत्रिका अझै प्रकाशन टायान डोआे। अभयपुर पत्रिकाए पनि बिश्राम लाङकु। बाँपिझ्याला मासिक पत्रिका नयाँ साजसज्जाए साथल प्रकाशन टायान डोडे नैआे। आर्क बाँपिझ्याला मासिक पत्रिकाए पनि बिश्राम लाङकु ।

द्वाल्खा नेपाल पाङल गोरखापत्र राष्ट्रिय दैनिकए नयाँ नेपाल स्तम्भल पाक्षिक रूपल लेखरचनार प्रकाशन डा. आदर्श प्रधानए संयोजनल २०६४ पुस १३ गतेङाई शुरु टाआे सा, जो आर्क सम्म प्रकाशन टायान डोडे नैआे। उक्त पत्रिकाल समसामयिक लेख रचना, समचार, अनुसन्धनात्मक लेखर प्रकाशन टायान डोडे नैआे।

प्रसिद्ध पोर[edit | edit source]

गौरिशंकर हिमाल, च्छोरोल्पा हिमताल, प्रसिद्ध दोलखा भिमसेन मन्दिर, शैलुङ्गे डाँडा,गाईखुरा महादेब मन्दिर, खिम्ती जलविद्युत आयोजनाला पावर हाउस (किर्ने), म्याग्नेसाईट खानी (खरिढुङ्गा), चरिकोट, जिरी, किर्नेटार आदि।

जिल्ला स्तरीय कार्यालयर[edit | edit source]

क्र.सं. कार्यालय कार्यालय फोन नं.
श्री दोलखा जिल्ला अदालत ४२११०२
श्री जिल्ला प्रशासन कार्यालय ४२११३३
श्री वर्द वहादुर गण चरिकोट ४२११०१
श्री जिल्ला प्रहरी कार्यालय ४२१३३३
श्री जिल्ला प्रशासन कार्यालय ४२११०४
श्री राष्ट्रिय अनुसन्धान जिल्ला कार्यालय ४२११०६
श्री जिल्ला विकास समितिको कार्यालय ४२११४४
श्री जिल्ला शिक्षा कार्यालय ४२११०५
श्री जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय ४२१०५९
१० श्री डिभिजन सडक कार्यालय ४२११२१,४२११२७
११ श्री जिल्ला कृषि विकास कार्यालय ४२११३०
१२ श्री जिल्ला वन कार्यालय ४२११३५
१३ श्री खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालय ४२१११०
१४ श्री को.ले.नि.का. ४२११४०
१५ श्री कृषि विकास वैंक ४२११६६
१६ श्री नेपाल वैंक लि. ४२११५५
१७ श्री घरेलु तथा साना उद्योग विकास समिति ४२११२६
१८ श्री जिल्ला पशु सेवा कार्यालय ४२१११५
१९ श्री मालपोत कार्यालय ४२१११९
२० श्री जिल्ला सरकारी वकील कार्यालय ४२११०३
२१ श्री मध्यमाञ्चल सिचाई सव डिभिजन ४२११७५
२२ श्री जिल्ला निर्वाचन कार्यालय ४२१४४३, ४२१७२२
२३ श्री प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र ४२११२५
२४ श्री भिमेश्वर नगरपालिका ४२११७०
२५ श्री जिल्ला भू-संरक्षण कार्यालय ४२१११७
२६ श्री जिल्ला हुलाक कार्यालय ४२११८०
२७ श्री महिला विकास कार्यालय ४२११०७
२८ श्री नेपाल विद्युत प्राधिकरण ४२११०९, ४२१०७७
२९ श्री सीमा प्रशासन कार्यालय, लामावगर ४२११०४
३० श्री जिरी प्राविधिक शिक्षालय, जिरी ४२९१५३, ६९०२८०
३१ श्री जिरी अस्पताल, जिरी ४२९१५४
३२ श्री पशु विकास फर्म, जिरी ४२९१४८
३३ श्री राष्ट्रिय वाणिज्य वैंक, चरिकोट ४२१३०२
३४ श्री जिल्ला आयूवेदिक कार्यालय ४२१३०६
३५ श्री शितोण प्रदेशीय फलफुल रुटस्टक विकास केन्द्र वोच, दोलखा ४२१२३४
३६ श्री पहाडिवाली अनुसन्धान कार्यालय, काभ्रे ६९००३७
३७ श्री कारागार शाखा ४२१२१९
३८ श्री डिभिजन सहकारी कार्यालय ४२१११८
३९ श्री नापी शाखा ४२११२३
४० श्री नेपाल टेलीकम ४२११११,४२१३०१,४२११२२
४१ श्री नेपाल स्वी.सा.व. परियोजना ४२१४४५,४२११४५
४२ श्री ग्रामीण स्वास्थ्य विकास परियोजना ४२१११३
४३ श्री जिल्ला प्राविधिक कार्यालय ४२१०४९

दोलखाका प्रसिद्ध जात्राहरू[edit | edit source]

सन्दर्भ सामाग्रीर[edit | edit source]

बाह्य लिङ्कर[edit | edit source]


आआे पनि रङच्योके[edit | edit source]

  1. मेची
    1. झापा
    2. इलाम
    3. पाँचथर
    4. ताप्लेजुङ
  2. कोशी
    1. मोरङ
    2. सुनसरी
    3. भोजपुर
    4. धनकुटा
    5. तेह्रथुम
    6. संखुवासभा
  3. सगरमाथा
    1. सप्तरी
    2. सिराहा
    3. उदयपुर
    4. खोटाङ
    5. ओखलढुङ्गा
    6. सोलुखुम्बु
  4. जनकपुर
    1. धनुषा
    2. महोत्तरी
    3. सर्लाही
    4. सिन्धुली
    5. रामेछाप
    6. दोलखा
  5. बाग्मती
    1. काठमाडौं
    2. भक्तपुर
    3. ललितपुर
    4. धादिङ
    5. काभ्रेपलान्चोक
    6. नुवाकोट
    7. रसुवा
    8. सिन्धुपाल्चोक
  6. नारायणी
    1. बारा
    2. पर्सा
    3. रौतहट
    4. चितवन
    5. मकवानपुर
  7. गण्डकी
    1. गोरखा
    2. कास्की
    3. लमजुङ
    4. स्याङ्जा
    5. तनहुँ
    6. मनाङ
  8. लुम्बिनी
    1. कपिलवस्तु
    2. नवलपरासी
    3. रुपन्देही
    4. अर्घाखाँची
    5. गुल्मी
    6. पाल्पा
  9. धवलागिरी
    1. बागलुङ
    2. म्याग्दी
    3. पर्वत
    4. मुस्ताङ
  10. राप्ती
    1. दाङ
    2. प्युठान
    3. रोल्पा
    4. रुकुम
    5. सल्यान
  11. भेरी
    1. बाँके
    2. बर्दिया
    3. सुर्खेत
    4. दैलेख
    5. जाजरकोट
  12. कर्णाली
    1. डोल्पा
    2. हुम्ला
    3. जुम्ला
    4. कालीकोट
    5. मुगु
  13. सेती
    1. कैलाली
    2. अछाम
    3. डोटी
    4. बझाङ
    5. बाजुरा
  14. महाकाली
    1. कन्चनपुर
    2. डडेलधुरा
    3. बैतडी
    4. दार्चुला