Wp/kip/उदयपुर जिल्ला

उदयपुर जिल्ला नेपालला सगरमाथा अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा । आओ जिल्ला नेपालए पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रला सगरमाथा अञ्चलला मध्य भागल अवस्थित ले। आव जिल्लाए महाभारत पर्वत श्रृङ्खलाङाइ चुरे पर्वतमालासम्मला भू-भाग समेटिडे नैव। आवए कुल क्षेत्रफल २०६३ वर्ग किलोमिटर रहिउ ले। क्षेत्रफलए हिसाबल आव जिल्ला नेपालला २७औं पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रए चौथो सन सगरमाथा अञ्चलला दोस्रो स्थानल परिइ। देशला पारेभन्दा घेव सिमेन्ट उद्योग "उदयपुर सिमेन्ट उद्योग" आव जिल्लाल रहिउ टाकाई आव जिल्लालाई परिचत जैने लागि थप मद्दत केडे ले । आव जिल्ला महाभारत श्रृङ्खला सन चुरे पर्वत श्रृङ्खलाबीचल रहिउ महाभारत श्रृङ्खला अन्तर्गत धारिला, बिकट, डाँडार , छरिसिउ सन पातलिउ बस्तीर लेर । भने महाभारत फेदिङाइ चुरे श्रृङ्खलाए खारल न्हेबोलो घेव घेव खेव आकारला समथर फाँट टाव टाकाई आव जिल्लालाई भित्री मधेसए रूपल गणना डोसि। आव जिल्लाला पश्चिमडे रहिउ फाँटल कटारी नगरपालिका (पुरानो विभाजन अनुसार त्रिवेणी गाविस, रिश्कु गाविस सन कटारी गाविस) ए केहि भाग (कोष्ठल उल्लेख जैस्यु अनुसार) रहिडे ले भने पूर्वी भागल घेव फाँटल बेलका नगरपालिका (पुरानो विभाजन अनुसार तपेश्वरी गाविस सन रामपुर ठोक्सिला गाविस), चौदण्डीगढी नगरपालिका (पुरानो विभाजन अनुसार बेल्टार गाविस, बसाहा गाविस, सुन्दरपुर गाविस सन हडिया गाविस) तथा त्रियुगा नगरपालिका (पुरानो विभाजन अनुसार [[त्रियुगा नगरपालिका]सन जोगीदह गाविस) ए केहि भाग (कोष्ठ उल्लेख जैस्यु अनुसार) रहिडे ले। नगरपालिकाराई बाँकी क्षेत्र तथा पार गाउँपालिकार सामान्य पहाडङाइ विकट पहाडल परिर। २०६८ सालला जनगणना अनुसार आव जिल्लाला जनसंख्या ३,१७,५३२ जना रहिउ ले ।^[1]

जिल्लाला इतिहास

पहिला उदय मीन डोव राजाए आव जिल्लाल शासन डोसिउ टाकाइ आव जिल्लाए मीन उदयपुर रहिने अबाव गार्ने किम्बदन्ती पनि थैसिसि। वि.स. २०२८ सालभन्दा ङाडे आव जिल्लाए सदरमुकाम हालला पञ्चावती गाविसल परिने उदयपुरगढी गार्ने पोल लेव। वि.सं. २०२८, जेठ ९ गतेङाई महेन्द्र राजमार्गला कदमाहाङाइ २७ कि.मि उत्तर गाईघाट गार्ने पोल सदरमुकाम रहिउ लेव।

भौगोलिक अवस्थिति

आव जिल्ला महाभारत श्रृङ्खला सन चुरे पर्वत श्रृङ्खलाबीच रहिउ टाकाई महाभारत श्रृङ्खला अन्तर्गत धारिला, बिकट, डाँडार, छरिडे रहिउ होकाई पातलिउ बस्तीर लेर। महाभारत फेदिङाइ चुरे श्रृङ्खलाला बीचल न्हेबोलो घेव-घेव खेव आकारला समथर फाँट टाव टाकाई आव जिल्लालाई भित्री मधेसए रूपल पनि गणना डोसि। आव जिल्लाला उत्तरडे महाभारत पर्बत श्रृंखलामा परिने पारे भन्दा झेनो चुचुरो चित्रेथाम सा। जोए उचाई करीब ७७७० फिट रहिउ ले।

अक्षांश:- २६ डिग्रि २६' ३९" ङाइ २७ डिग्रि १' १०" उत्तर
देशान्तर:- ८६ डिग्रि ०' ९" ङाइ ८७ डिग्रि १' ०" पूर्व
क्षेत्रफल:- २०६३ वर्ग किलोमिटर
औसत खेव:- .... उत्तर– दक्षिण
औसत घ्यान्टे:- ..... पूर्व– पश्चिम
पारेभन्दा झेनो पो:-
पारे भन्दा धेमो पो:-
सदरमुकाम:- गाईघाट
भौगोलिक अवस्था:- पहाड, भित्री मधेश
सिमाना:- पूर्व-सुनसरी सन धनकुटा,पश्चिम-धनुषा सन सिन्धुली,उत्तर-भोजपुर,खोटाङ सन ओखलढुङ्गा, दक्षिण-सिरहा होकाई सप्तरी

राजनैतिक विभाजन

पुरानो विभाजन

आव जिल्लालाई ३ वटा संसदिय क्षेत्र, ११ वटा ईलाका संख्या, ३ नगरपालिका सन ४० वटा गविसरल बिभाजन जैसिउ लेव। वि. सं. २०७३ फाल्गुन २७ गते नयाँ स्थानीय तहर राजपत्रल प्रकाशित अटाकाई आव निकायर खारेज तथा हेरफेर टाडे लेर।

नगरपालिकार

Template:* त्रियुगा नगरपालिका Template:* बेल्टार बसाहा नगरपालिका Template:* कटारी नगरपालिका

गाउँ बिकास समितिर

नगरपालिकार

गाउँपालिकार

प्राकृतिक श्रोत सन सम्पदा

कुनै पनि नांखार, जिल्ला वा राष्टए उन्न्ती जैने प्राकृतिक श्रोत सन सम्पादाए महत्वपूर्ण भूमिका रहिउ टाए। उदयपुरला प्राकृतिक श्रोतए पाङ डोकाई जमिन, खनिज पदार्थ, बन जङ्गल तथा जलश्रोत ज प्रमुख टाने हुए।

= जमिन

आव जिल्लाला कुल भूभाग मध्य भित्री मधेस करीब ५२% मध्य पहाडी क्षेत्र ४२% सन तराइ तथा भाबर क्षेत्र ६% भू-भाग रहिउ दैसिसि। आला पहाडी चुरे क्षेत्र पशुपालन तथा कृषि व्याबसाय सन भित्री मधेशला उब्जाउ भूमि कृषि उत्पादनए लागि अब्बल मानिसि।

जङ्गल

बनजङ्गल एवंम जडिबुटिए क्षेत्रल आव जिल्ला अत्यन्त धनी ले। आव जिल्लाला अधिकांस क्षेत्र अर्थात करिब ५३.७३% भू-भाग बनजङ्गलए ढाकिसिउ ले। साल, सिसौ, सिमल, बर,पिपल, खयर, हर्रो, बर्रो, सरावए, तेजपात, रिठ्ठा, पिपला, अमला, बेल, लालगेडी, बोझो, गुर्जो, घोडताप्रे आदी आव जिल्लाला बन जङ्गलल पर्याप्त मात्राल दैव ढुसि। ऐजैडे ज आला बनजङ्गलल अनेक किसिमला बन्यजन्तुर सन पंछीर दैसिर।

जलश्रोत

जलश्रोतए दृष्टिकोणल आव जिल्ला धनी ले। आव जिल्लाला कुल भूमि मध्ये नदिनाला तथा खहरेए ढाकिसिउ क्षेत्र २३.१३% रहिउ ले। आव जिल्लाल बगिने मुख्य नदिनालारल सप्तकोशी, रसुवा, त्रियुगा, बरुवा, ककरु, तावा, कमला आदी प्रमुख रूपल लाङो ढुसि।

करीब ५९०० फिट (१७७० मि.) ए झेनोल रहिउ रौताला पोखरीलाई जिल्लाला प्रमुख तालए रूपल लाङो ढुसि। जोल री खर्क ज पनि माठङे। धर्मिक रूपल घेव श्रद्धा सन बिश्वास रहिउ आव पोखरिल मनोकामना पुरा जैने भक्तजनराई भिड लागिने, उदयपुर जिल्लाला आन्तरिक पर्यटनलाई बढावा याने घेव सम्भावनाए रूपल रहिडे ले। ऐजैडे ज अन्य ताल-पोखरील इनामे गाबिसला ताप्लिपोखरी, झिल्केपोखरी, आँपटार गाबिसला सुकेपोखरी, थानापोखरी जोगिदहला पोखरी आदिलाई प्रमुख रूपल लाङो ढुसि।

खनिज

जिल्लाला प्रसस्त मात्राल रहिउ चुनढुङ्गा खानीए देशला ज घेव सिमेन्ट उद्योग सञ्चालन टाडे ले।आव बाहेक झङ तथा अन्य खानिज पदार्थए उपलब्धताए प्रचुर सम्भावना रहिडे ले। तर चुनढुङ्गा बाहेक अन्य खनिजए उत्खनन डोसिउ माले।

मौसम

जलवायु

आव जिल्लाल उष्ण शितोष्ण सन समशितोष्ण हावापानी दैसिसि। क्षेत्रफलए हिसाबल ०.६% भू-भागल उपोष्ण, १८.८% भू-भागल न्यानो समशीतोष्ण, सन ०.६% भू-भागल चिसो समशीतोष्ण जलवायु रहिउ दैसिसि।

तापक्रम

आव जिल्लाला सरदर अधिकतम तापक्रम ३८ डिग्री सेल्सीयस सन न्युनतम तापक्रम १६ डिग्री सेल्सीयस ले।

वर्षा

मनसुन ऋतुल बंगालला खाडीङाइ हुने जलसंतृप्त बादल चिसिने बाडे मस्त वृष्टि टाए । शीतकालल अरबी सागरङाइ हुने बादलए जैकाइ केही मात्राल वृष्टि टाए । वर्षा सरदर २१५२ मिलिलिटर रहिउ दैसिसि।

समाज

जनसंख्या

२०५८ सालला जनगणना अनुसार आव जिल्लाल खेपा १४३,७५६ सन मेमा १४३,९३३ जैडे जम्मा २८७,६८९ रहिडे ले। आव जनगणना अनुसार जनसंख्या वृद्धिदर २.६४ प्रतिशत रहिउ दैसिसि।

२०६८ सालला जनगणना अनुसार आव जिल्लाल:

जम्मा जिमधुरी:- ६६,५५७ (छैसठ्ठी हजार पाच सय सन्ताउन्न)
जम्मा जनसंख्या:- ३१७,५३२ (सोँ लाख सत्र हजार पाच सय बत्तीस)
खेपा संख्या:- १४९,७१२ (त लाख उनन्पचास हजार सात सय बाह्र)
मेमा संख्या:- १६७,८२० (त लाख सड्सठी हजार आठ सय बीस)

आव तथ्य ङाइ २०५८ सालला जनसंख्या भन्दा २९,८४३ ले २०६८ सालला जनसंख्या मस्त रहिडे ले। उदयपुर जिल्ला मुख्यत: ग्रामिण क्षेत्रए कुब्डे नैव। विगत दश वर्षल आव जिल्लाला जनघनत्व २९.९१ प्रतिशतए वृद्धि टाडे ले।

धर्म

आव उदयपुर जिल्लाल हिन्दुराई जनसंख्या अत्याधिक ७५.४३ प्रतिशत रहिडे ले भने वौद्ध १२.२३ प्रतिशत, किरात धर्म १०.५ प्रतिशत रहिडे लेर। आव बाहेक नगन्य मात्राल इस्लाम, जैन, क्रिश्चियन धर्म मानिनेर पनि लेर।

जाती

आव जिल्लाल क्षत्री, राई, मगर, थारु, ब्राम्हण, तामाङ्ग, कामी, नेवार, दनुवार, दमाई, सार्की, माझि, मुसहर, सुनुवार, थकुरी, सन्यासि आदी जनजातीराइ बसोबास ले। जो मध्ये क्षेत्री २१%, राई १७.९%, मगर १४.४०%, वाहुन ७.३१% सन तामाङ्ग ६.६४% रहिडे लेर।

पाङ

आव जिल्लाल पारेभन्दा मस्त नेपाली पाङ पाङनेराई संख्या ५६.६७% रहिडे ले भने दोस्रोला पोल राई १२.७६% नो झिन्टाई मगर पाङ पाङनेराई संख्या ११.६१प्रतिशतए तेस्रोला पोल रहिउ ले। आव बाहेक अन्य पाङ पाङनेराई संख्या भने नगन्य मात्राल रहिउ दैसिसि।

सुविधार

स्वास्थ्य

आव जिल्लाला स्वास्थ्यए क्षेत्रल चाव व्यवस्था मारङसि । रहिउ स्वास्थ्य केन्द्ररल चिकित्सक, स्वास्थ्य कार्यकर्ता, स्वास्थ्य उपकरणराइ अभाब रहिउ रङसि।

शिक्षा

भौगोलिक दृष्टिकोणङाइ पहाडी सन तराई क्षेत्रलाई समेटिउ आव जिल्लालाई भौतिक पूर्वाधार सन विकासल झिन्डे पारिसिउ ले। भौगोलिक विकटता, यातायतए असुविधा, शिक्षण संस्थारल पुस्तकालय प्रयोगशाला मितानो भौतिक सुविधाए अभाव, योग्य विषयगत शिक्षकए अभाव, चाव विषय चयन डोने अवसरए अभावए कारणए जैकाइ आव जिल्लाला विधार्थीर चाव विषय अध्ययन डोने लागि विराटनगर, धरान, राजविराज, जनकपुर लगायतला अन्य क्षेत्रल बाने परिने बाध्यता रहिडे ले । शिक्षित वर्गर चाहिँ शहर मुखी टाने प्रवृतिए शिक्षाए विकाश सन गुणस्तर कायम टाव ढुडे मानव।

सन्दर्भ सामग्रीर

↑ Household and population by districts, Central Bureau of Statistics (CBS) Nepal

बाह्य लिङ्कर

उदयपुर संसार

आआे पनि रङच्योके

[CBS-1] Household and population by districts, Central Bureau of Statistics (CBS) Nepal

[1]