Wp/kip/ओखलढुङ्गा जिल्ला

ओखलढुङ्गा जिल्ला नेपालला सगरमाथा अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालए पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रला सगरमाथा अञ्चलल परिने पहाडी जिल्ला मध्ये तोबो सा। पूर्वङाई पश्चिमडे क्रमश फराकिलो टाडे बाआे आआे जिल्लालाई सोँमोलेडेङाई नदीए छुटैडे नआे। उत्तरडे सोलुखुम्बु जिल्ला, दक्षिणडे उदयपुर सन सिन्धुली जिल्लास जोडिसिउ आआे जिल्लालाई पूर्वडे खोटाङ जिल्लास दुधकोशी नदीए सन पश्चिमडे रामेछाप जिल्लास लिखू नदीए छुटैडे नआे। नेपालला ७५ जिल्ला मध्ये जनसङ्ख्याए हिसावल ५९ औं पो सन क्षेत्रफलए हिसावल ६८ औं पो कुब्ने आआे जिल्लाला कूल भूभाग मध्ये सदरमुकाम ओखलढुङ्गा बजार(सिद्धिचरण नगरपालिका)ङाई केइ क्षेत्र पूर्वडे मस्त क्षेत्र पश्चिमडे परिइ। युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठए जन्म भूमि समेत गार्डे सरिसिने आआे साहित्यिक उर्वर भूमिल अभिरवंशी गोपालवंशी एवं किराँत वंशी राजाराई राज्य डोसिउ दैसिसि। वि.सं २०१८ सालल प्रशासनिक विभाजन पूर्व अजेलका सोलुखुम्बु, ओखलढुङ्गा सन खोटाङ जिल्लार पूर्व ३ नम्बर ओखलढुङ्गाल यापरिज्याउ।

जाति, पाङ सन सस्कृति

सुनुवार , राई, लिम्बु, गुरुङ, तामाङ, शेर्पा, घर्ती, भुजेल, नेवार, क्षेत्री, बाहुन, कामी(विश्वकर्मा), दमाई(परियार), थापा आदि,

पाङ

सुनुवार (कोच), राई, गुरुङ, शेर्पा, तामाङ, आदि

सस्कृति

सुनुवार, राई, गुरुङ, शेर्पा, तामाङ आदि

जिल्लाए नामाकरण

ओखलढुङ्गा जिल्लाए नामाकरणए बारेल निम्न धाराणार रहिउ दैसिसि :

महाभारत समयल भीमए आल रहिउ ओखल मिताउ गहिरो खोपिल्टो लुङ (ढुङ्गा)ल मुसलए सहायताए धान रुम्डे अजोकाई आआेए मीन ओखलढुङ्गा रहिउ जनविश्वास ले।

मल्लकालीन समयल राजा लक्ष्मीनरिसंह मल्लए राज्य विस्तारए क्रमल काजी भीम मल्ललाई आआे भेगल परिङसिउ होकाई होए फौजए किराँतरलाई चाहारीडे नान्सिउ धान आला घेआे लुङ (ढुङ्गा) ए ओखलल रुम्डे ज्यासिउ हो लुङ (ढुङ्गा) ए ओखलए मीनङाई आआे पोए मीन ओखलढुङ्गा रहिने बाआे सा गार्ने जनश्रुति दैसिसि। उक्त लुङए ओखल अजेलका ओखलढुङ्गा जिल्ला अन्तर्गत ओखलढुङ्गा गाविस वडा नम्बर ६ ला सिध्दिचरण पार्कस जो सुकैराई अवलोकन ढोआे ढुने जैडे सुरक्षित रूपल नैसिउ ले।

जिल्लाला इतिहास

प्राचिनकालल आआे क्षेत्रल अभिरवंशी गोपालवंशी एवं किराँतवंशी राजाराइ राज्य डोसिउ दैसिसि। ऐडेङा किराँत गार्सिने आआे क्षेत्रल किराँतीलाई चाहारीडे मल्लराइ शासन डोसिउ पाङ इतिहासल उल्लेख ले। पृथ्वीनारायण शाहए एकीकरण अभियान झिन्टाइ भीमसेन थापाए प्रशासनिक विभाजन अन्तर्गत ३९ जिल्लामध्ये पूर्व ३ नम्बर ओखलढुङ्गाए मीनए आआे जिल्लाए जन्म टाआे सा। विसं २०१८ सालला प्रशासनिक विभाजन पूर्व अजेलका सोलुखुम्बू, ओखलढुङ्गा सन खोटाङ जिल्लार पूर्व ३ नम्बर ओखलढुङ्गा अपरिज्याउ।

भौगोलिक अवस्थिति

अक्षांश: २७ डिग्री ६ ङाइ २७ डिग्री ३२ उत्तर
देशान्तर: ८६ डिग्री १० ङाइ ८६ डिग्री ३२ पूर्व
सिमाना: पूर्व-दुधकोशी नदी खोटाङ, पश्चिम-लिखू नदी रामेछाप, उत्तर-सोलुखुम्बु, दक्षिण-सुनकोशी नदी उदयपुर सन सिन्धुली
क्षेत्रफल: १,०७४ वर्ग किलोमिटर (१,०५,८६४ हेक्टर)
झेनो: समुन्द्र सतहङाइ ३९० मिटरङाइ ३,६२७ मिटर सम्म
पारेभन्दा धेमो पो: जोर्तीघाट, (३९० मिटर) थाक्ले
पारेभन्दा झेनो पो: लाम्जेडाँडा (३६२७ मिटर) पात्ले
सदरमुकामए झेनो: १,८४९ मिटर

प्रशासनिक विभाजन

ओखलढुङ्गाको गाविस तथा नगरपालिकाहरू एवम् निर्वाचन क्षेत्र रातोले सिमाङ्कित

ओखलढुङ्गाला नयाँ प्रशासनिक विभाजन (गाउँपालिका तथा नगरपालिकार)

सिद्धिचरण नगरपालिका, खिजीदेम्वा गाउँपालिका, चम्पादेवी गाउँपालिका, चिशंखुगढी गाउँपालिका, मानेभञ्ज्याङ गाउँपालिका, मोलुङ गाउँपालिका, लिखु गाउँपालिका सन सुनकोशी गाउँपालिका जैडे ८ स्थानीय संरचना रहिडे ले ।^[1]

ओखलढुङ्गाला पुरानो प्रशासनिक विभाजन (गाविस तथा नगरपालिकार)

उँवू, कटुञ्जे, कालिकादेवी, कुइभीर, कुन्तादेवी, केतुके, खिजी चण्डेश्वरी, खिजीफलाटे, गाम्नाङ्गटार, च्यानाम, जन्तरखानी, टारकेरावारी, टोक्सेल, ठूलाछाप, तलुवा, थाक्ले, दियाले, नर्मदेश्वर,पात्ले, प्राप्चा, पलापू, पोकली, पोखरे, फूलबारी, फेदीगुठ, बेतिनी, बाक्सा बरुणेश्वर, बर्नालू, बलखू, बिगुटार, भदौरे, भुसिंगा, मधावपुर, मानेभञ्ज्याङ, माम्खा, मोली, मूलखर्क, यसम, रगनी, रागाद्विप, रानीवन, रावादोलू, रातमाटे, रुम्जाटार, विलन्दू, सल्लेरी, ओखलढुङ्गा, सिद्धिचरण नगरपालिका, सिस्नेरी, सिंहदेवी, सेर्ना, श्रीचउर, हर्कपुर

भौगोलिक विभाजन

डाँडाकाँडा, भिरपाखा, खोल्साखोल्सी, वनजङ्गल, टारबेसी आदि विविधतायुक्त धरातलीय स्वरूप टाआे आआे जिल्लालाई मुख्य रूपल सोँ भागल विभाजन जैआे ढुसि।

बेसी क्षेत्र

ओखलढुङ्गा जिल्लाला क्षेत्रफलए १५% अर्थात १६१ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटिने आआे क्षेत्रल कम झेनोल रहिउ नदी सन खोला किनारला भू-भागर परिर। आआे क्षेत्रल मिराइ मुख्य पेशा कृषि टाडे पनि फलफूल खेती चीब खेती पशुपालन ङ्हा सैने आदि ह्यन पनि आआे क्षेत्रल मीराई डोर।

मध्य पहाडी क्षेत्र

मध्य पहाडी क्षेत्रए जिल्लाला कुल क्षेत्रफलए ६५% अर्थात ६९८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल भू-भाग ओगटिडे नैआे। सदरमुकाम ओखलढुङ्गाए साथल रुम्जाटार पनि आआे क्षेत्रल परिइ। आआे क्षेत्रल धान, मकै, पिमा,राँडै, फापर, तोरी, चीब, फलफूल खेती, पशुपालन आदि डोसि।

लेकाली क्षेत्र

जिल्लाला कुल क्षेत्रफलए २०% अर्थात २१५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटिने आआे क्षेत्रल पातलो बस्ती दैसिसि। आला अधिकांश भू-भाग भिरालो सन चट्टानए भरिडे ले। आआे क्षेत्रल पातलो मकै, आलु, जौ, पिमा, कोले, स्याउ आदिए खेती डोसिनेए साथल भेडा सन चौंरी ङाने ह्यन समेत डोसिउ दैसिसि।

जल सम्पदा

प्रमुख नदीनालार

दूधकोशी नदी, सुनकोशी नदी, लिखु (लिकु) नदी, बुकु खोला, भुसुने खोला, पेलु खोला, चोकती खोला, साल्पुखोला, मोलुङ्गखोला, ठोटनेखोला, सिस्नेखोला, सेर्नाखोला, बाङ्गेखोला, खानीखोला, ढाँडखोला, पङ्खुखोला, लिपेखोला, साल्पूखोला, डुँडेखोला, जुंगेखोला, चोक्टीमङ्गलाखोला, अँधेरीखोला, पातालेखोला, सेप्लीखोला, खार्तेखोला ,झगरपुरखोला आदि।

खिजी थोलेदेमबा

खिजी चन्डेश्वरी गा. बि. स. फलाटे गा. बि. स., काती गा. बि. स. रल परिने थोलेदेमबा पिक ३४४० झेनोल रहिउ रमणीय पिक् बिभिन्न क्षेत्रङाइ घुमिने हुने बिदेशिर पनि आआे क्षेत्रल महत्त्व याडे हुडे लेर।

झरना

पोकली झरना (१३१ मिटर), रातमाटे झरना (१११मिटर), प्रमुख रूपल रहिडे लेर। अन्य झरनारल सेप्ली, ढिकुरे, सेर्ना, सेलेले, न्याउले आदि परिर।

प्रमुख धार्मिक क्षेत्रर

ओखलढुङ्गा जिल्लाला विलन्दू गाविस वडा नम्बर ९ ल रहिउ ककनी (श्री चम्पादेवी)ए मन्दिर, चिसङ्खु गढिल रहिउ कोटकी कालिकादेवीए मन्दिर, रावादोलुए छरछरे झरना महादेव (जोल तातो री बगिइ होकाई माघे सक्रान्तिए दिन भब्य मेला लागिइ), भुसिंगा ला किल्खोर्दिंग गुम्बा, खिजिकाती ए गुफा, शेर्पिनीए झिसिसिउ लुङ सल्लेरीगाविसला लगलगेल रहिउ ककनीस्थान, दियालेल रहिउ जोगेश्वर महादेव मन्दिर, मोलीला तीनकन्या देवीए मन्दिर, पोखरे गाविस वडा नम्बर १ ल रहिउ पोखरा देवीए मन्दिर, दियालेगाविसल रहिउ भैरवस्थान, कुइभीर गाविस वडा नम्बर ५ ल रहिउ सिंहदेवीए मन्दिर, नर्मदेश्वर महादेवए मन्दिर, कुइभीर गाविसला ठूलीवंशील रहिउ महादेवए मन्दिर होकाई खोदम्पाला कुन्तादेवीए मन्दिर, सरस्वतीस्थान, बर्नालू गाविस वडा नम्बर ९ ल रहिउ सपनावती देवीए मन्दिर, ओखलढुङ्गा बजारल रहिउ रघुविरेश्वर महादेव मन्दिर, सरस्वतीस्थान, कालिकादेवी, जाल्पादेवी, भिमसेनस्थान, वटुक भैरव, गणेश मन्दिर वरूणेश्वर गा.वि.स. ल रहिउ कालिकादेवि मन्दिर, माहादेव स्थान, कुन्तादेवि गाविसल रहिउ कुन्तादेवि सन जलजलेश्वर माहादेवए मन्दिर आदि आआे जिल्लाला प्रमुख धार्मिक क्षेत्रर सा।

व्यापारिक महत्वला पोर

आआे जिल्लाला पारेभन्दा घेआे व्यापारिक महत्वला पो सदरमुकाम ओखलढुङ्गा बजार ज सा। आल बुधबार सन छन्चरबार जैडे हप्ताल न्हेखेब बजार लागिने डोआे व्यापारिक दृष्टिए छन्चरबारला बजारए विशेष पो आेगटिउ। बुधवार लागिने बजार छन्छरबारे तुलनाल निकै कम लागिने डोसिउ दैसिसि। केत्तुके सन मानेभञ्ज्याङ आआे जिल्लाला व्यापारिक दृष्टिए निकै महत्वपूर्ण पोए रूपल रहिडे लेर। केत्तुकेल मंगलबार सन मानेभञ्ज्याङल बिहिवार साप्ताहिक रूपल वजार लागिने डोआे।

प्रभाव

तिम्रै सुन्दर हरियालीमा,
तिम्रै शीतल वक्षस्थलमा,
यो कविको शैशवकाल बित्यो,
हाँस्यो खेल्यो वनकुञ्ज घुम्यो,
मेरो प्यारो ओखलढुङ्गा,
मेरो प्यारो ओखलढुङ्गा,

कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठए अमी प्रसिद्ध कविता "मेरो प्यारो ओखलढुङ्गा" ल आआे जिल्लाए मीनङाई श्रृजना डोडे अनैआे। आव कवितालाई नारायण गोपालए सुमधुर स्वरल गाइडे नैआे | साहित्यकार एवम समाज शास्त्रि डा कविताराम श्रेष्ठ ए कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ ए पदचिन्हल "मेरो प्यारो ओखलढुङ्गा" मीनला संस्मारणात्मक निबन्ध संग्रह सर्डे नैआे । ओखलढुङ्गा सामाजिक गुठि काठ्मान्डुद्वारा प्रकाशित आआे किताबए जिल्लाला भौगोलिक, सामाजिक, सान्स्क्रितिक, राजनीतिक, सन साहित्यिक गतिविधिए साथल २०५८ सालल ओखलढुङ्गा जिविस सन ओखलढुङ्गा सामाजिक गुठि काठमाडौंद्धारा आयोजित "आफ्नो जन्म थलो गेसम्झिए अभियानए सविस्तार वर्णन जैसिउ दैसिसि

परिचित व्यक्तित्व

युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ
कप्तान यज्ञबहादुर थापा, पञ्चायतकालला सहिद
अनुराधा कोइराला
रूक्माङ्गद कटवाल
अगनसिंह राई, भिक्टोरिया क्रस विजेता
बलराम चैनराई, पोर्टस्माउथ क्लबए मालिक^[2]
लीलानाथ दाहाल, पञ्चायतकालला सहिद
ठगीनाथ दाहाल, पञ्चायतकालला सहिद
खगेन्द्र राज दाहाल, पञ्चायतकालला सहिद
गोकर्ण बहादुर कार्की, पञ्चायतकालला सहिद^[3]

सन्दर्भ

बाह्य लिंकर

ओखलढुङ्गा डट ओआरजी

आआे पनि रङच्योके

[1] ttps://web.archive.org/web/20170702112340/http://www.nepalipatra.com/news/trend/local-level/16314

[2] ttps://web.archive.org/web/20170714223131/http://www.worldsrichpeople.com/balram-chainrai.html

[3] ttp://thehimalayantimes.com/nepal/22-people-given-martyrdom-status/

[1]

[2]

[3]