Wt/zea/uut

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands uut en Oudnederlands u(u)t, ūte van Oergermaons *ūtan. Oôrsproenkelijk allêne 'n biewoôrd mee as beteikenisse buten (dat-a je moe leze as b[e]-uten om de directe verwantschap te zieën). Uutendelienge van Oer-Indo-Europees *(H)ud 'op'. Varre verwant an 't woôrddeêl oôr- in oôrsproenk en an 't (van 't Duuts ontleênde) oer-.

Omschrievienge

uut vòzessel

1. nie in/binnen van plekke:
   • Ik bin uut m'n kaemer gekomme
2. nie in/binnen van bewegienge
   • Komd-is uut d'n 'uze!
3. kommende van
   • ʼt Woôrd 'frinze' komt uut 't Frans.
4. mee d'n aerd van (dikkels van kleuren gezeid)
   • Je tanden bin uut de gelen, poes je ze wè goed?

biewoord

5. gedoofd, nie an (van 'n vier of licht)
6. verbie (dikkels, mae nie allêne van 'n verkêrienge of verlovienge)
7. uutgebrocht, verschene:
   • Net uut: de Zeêuwste film aoller tieden, Wilde Mossels! (Marco Evenhuis, De Zeêuwse taelsite)
8. op-, leeggedroenke
   • Ik komme wè a'k m'n thee uut 'ebbe
9. van 't land af (veraol van gewas onder de grond)
   • De aerepels meuge nog nie uut van 't ministerie.
10. klaer (van werk)

Uutspraek

[yt]

Afgeleiden

• buten
• d'ruut
• utemetuut

Uutdruksels

• D'ruut leie
  1. 't verknoeid è (bie iemand), nie meêr in de graotie weze
  2. vreêd vermoeid weze

Ontlêniengen in aore taelen

• ut, it, yt, ēt Neger'ollands

Opmerkienge: 't woord oiti in 't Berbice-Nederlands kan nie anders dan van 't 'Ollandse uit komme.

Vertaeliengen

vòzessel

• Afrikaons: uit
• Araobisch: خارج (ẖāriǧa)
• Berbice-Nederlands: oiti
• Braebants: uit, oit
• Duuts: aus
• Frans: hors de
• 'Ollands: uit, ut (Svores), uut (Tessels, Wieriengs, Enk'uzens)
• Iengels: outside, out of
• Japans: 外へ (そとへ, soto e)
• Kleverlands: uut
• Latijn: ex + abl.

• Limburgs: oet (oôstelijk), aut (westelijk), uut (Weêrts)
• Nederlands: uit
• Nedersaksisch/Platduuts: eut (Urkers), uut (Veluws, Sallands, Drents, Achter'oeks), oet (Greuniengs, Twents), uut (in Duusland, mee d'uutspraek 'oet')
• Oudgrieks: ἐξ (ex) + gen.
• Oudnederlands: ūt
• Portugees: (para) fora
• Oôst-Vlaems: uit
• Spaons: fuera (de)
• Westerlauwers Vries: út

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1012

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 228

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'uit'