Wt/zea/legge
Zeêuws
[edit | edit source]Etymologie
[edit | edit source]Over Middelnederlands leggen en Oudnederlands *leggon van Oergermaons *lagjaną. Causatief bie *ligganą (> liggon > liggen > ligge); de beteikenisse 'ligge doeë' is bos a te zieën.
Legge kreeg de beteikenisse van ligge d'rbie deudan in 't Laet-Middelnederlands 'n paer vurmen van de tweê goenge saemevaolle. Hi leit en ic leide kon dan bie aollebei de werkwoôrden 'ôre. In 't 'Ollands viele de tweê naebie 'elemaele saeme, in aore dialecten was dat nie zò universeêl. 't Zeêuws laet dat ok zieë: in 't Noôrd-Zeêuws bin de tweê eên g'ore, op Walcheren en de Bevelanden twuvele ze nog (awast is zekers op Walcheren ligge zeldzaem), in Zeêuws-Vlaendere è ze d'r glad gin moeite mee.
't Neffen mekaore bestaen van tweê schienbaer tegenwerkende beteikenissen is nie zò vreêmd as 't liekt: legge is noe 'n ergatief werkwoôrd, wat-a onovergankelijk 'n passieve beteikenisse eit en overgankelijk 'n actief aspect pakt. Zukke bin d'r genoeg in 't Zeêuws en z'n naeste verwanten (verbrande, bevrieze, koke) en ok lêre ei zò'n ontwikkelienge deugemaekt (van *laizjaną én *laiznaną).
Omschrievienge
[edit | edit source]legge werkwoôrd
- ligge doeë, uutgestrekt opstelle aolgemeên buten Walchers
- betaele (veraol in 't uutdruksel Je moe legge 'je betael mae gewoôn [mee]')
- bônen inlegge, zaoie
- 'n dulve delve
- 't voer (veraol as 't in gebonde vurm zit) op de waegen laeje
- ligge aolgemeên in 't Noôrd-Zeêuws, alternatieve vurm in 't Noord-Bevelands en Zuud-Bevelands
- zelfstandig naemwoôrd v 'n klein binseltje terve, erten of aore gewassen die-a in striengen groeien
- Opmerkienge
- legge kom ok op Walcheren wè vò, mae naebie allêne as Burgerzeêuws
Uutspraek
[edit | edit source][ˈlɛˑɦə ~ ˈlɛˑɣə] en [ˈlæɦə ~ ˈlæɣə]
Verbugienge
[edit | edit source]meêrvoud leggen, verkleinwoôrd leggetje, legje
Vervoegienge
[edit | edit source]Ziet ok ligge, leie en d'aore bievurmen.
| infinitief | legge(n) | |
| gerundium | te leggen(e) | |
| tegewoordigen tied | ik leg | oôns legge(n) |
| jie lei(t), legt (legge) | julder legge(n) | |
| 'ie lei(t), legt | 'ulder legge(n) | |
| flejen tied | ik, jie, 'ie lei(de), legde, lee(ë), legge(n)de | oôns, julder, 'ulder lei(d)e(n), legde(n), leeë(n), legge(n)de |
| gebieënde wieze | leg(t), lei(t) | |
| onvoltoôid deêlwoôrd | leggende | |
| voltoôid deêlwoôrd | ei (g)eleid | |
| Ziet vò details en verschillen tussen de Zeêuwse dialecten 't artikel Zeêuwse grammaotica op Wikipedia. | ||
- Afleiienge
- legge (zelfstandig naemwoôrd, in de zin van 'binsel'; ziet bove)
- legger
- Opmerkienge
't Gebruuk van de flejen tied lag en 't voltoôid deêlwoôrd (g)elege(n), kommende van ligge, komt 'n ienkelde keêr vò bie 't werkwoôrd legge, mae nie vee en dan veraol in 't Burgerzeêuws. Meêr as 't hypercorrectie is 't waerschienlijk nie.
Saemenstelliengen
[edit | edit source]Uutdruksels
[edit | edit source]Ziet bove vò geld legge, bônen legge, 'n dulve legge en voer legge.
Dialectvarianten
[edit | edit source]Ziet ok bie ligge
- leggen Zeêuws-Vlaonderen
- leie veraol Walchers
- lèje Waschappel, Aegte
- laë Bru
- lèn oôstelijk Zuud-Bevelands
Aore spelliengen
[edit | edit source]- lègge Woordenboek der Zeeuwse Dialecten (bie de geslote, iets gerekte uutspraek)
- lehhe, lahhe (gin standaerdspellienge)
Ontlêniengen in aore taelen
[edit | edit source]Ziet ok bie leie.
Vervoegienge
[edit | edit source]Bronnen
[edit | edit source]- Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 532, 533-4, 544
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'liggen'