Wt/zea/wit

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands wit en Oudnederlands wit/wīt van Oergermaons hwītaz. Uutendelienge van d'n Indo-Europese wortel *ḱueit- 'oplichte'. De vurm mee korte i is typisch vò 't Nederduuts. Vò zòverre 't Oudnederlands mee z'n schaese bronnen en z'n gebrek an spelliengsverschil tussen korte en lange klienkers 't laet zeie, liekt die veranderienge in dien tied onstae te wezen. As reden kunne me dienke an 'n verwarrienge mee wied; net in dezen tied begon de -d op 't end van 'n woôrd ok as [t] te klienken. D'oôrsproenkelijke klienker vinde me nog in wietienk, 'n vis die-a in 't Zeêuws trouwens ok 'eêl dikkels wittienk oor genoemd.

Omschrievienge

wit bievoegelijk naemwoôrd; zelfstandig naemwoôrd o

1. (mee, in) de kleure van sneêuw; sterk reflecterend in aolle dêlen van 't zichtbaere spectrum
2. bleik van vel, deu ziekte of langen tied uut de zunne blieve
3. blank, licht van vel in 't aolgemeên (ziet onder)
4. (veraol in uutdruksels), positief, onbevlekt, onbevangen
5. zelfstandig naemwoôrd o 't nette goed van vinters, daebie dikkels 'n wit 'emde gedraege oor

Opmerkienge

Wit in de zin van 'blank van vel' is noe nie (meêr) zò gebrukelijk in 't Zeêuws, mae bliekens de Zeêuwse creooltaelen eit dat zeker vroeger wè bestae. In de lesten tied bin d'r mensen die-a verlange dat dit weêr gezeid oort.

Uutspraek

[ʋɪt], [β̞ɪt]

Verbugienge

witte, witten m

Trappen van vergliekienge

witter, wist

Afleiiengen

witje witsel witster witte

witter wittienk wittig

Saemenstelliengen

• witgat
• witkonter
• wittebroôd
• wittekop
• witterik
• witvet

Uutdruksels

• Zò wit as 'n laeken/as de leitjes/as 'n muur zieë, vreêd wit in 't gezicht weze
• Je zie mae wit om je kammetje
• wit weze, dik bevriend weze (mee iemand), dikkels ok (mae nie altoos): verliefd weze
  • Ze bin zò wit, da kon nog wè's zwart ore, as dat mae goed bluuf gae
  • ok onpersoônlijk: ʼt is wit (toet op 't steeltje), die tweê è mekaore gevonde
  • ʼt Is witte flip
  • soms mee de biegedachte dat d'eên wat van d'ander moe 'ebbe: Je doe zò wit, ei je wat van me nôdig?
• Z'n wit an è, wit (bet. 5) draege; ok: Wit voor hè Goerees, Flakkees
• wit 'oôi, 'oôi uut de weie
• wit rôte, vlas rôte in de dulve
• witte koeke, kleine stuutjes van wittebroôd, vanous bie 'n begraefenisse gegete
• wit klompje, klontje suker mee 'n scheutje drank
• witte peeë, pasternaokel
• Da's ok 'n witten mee 'n zwarten, da's toch vreêd eej
• wit stae, (van gewas:) in drôge grond stae, zòda je 't makkelijk kan uuttrokke bie d'n oest

Ontlêniengen in aore taelen

• wete Berbice-Nederlands
• wet, wit Neger'ollands
• weti (ouwer witti) Sranantongo
  • weti Aucaons
  • wéti Saramaccaons

Vertaeliengen

Vertaeliengen

• Afrikaons: wit
• Araobisch: أَبْيَض‎ (ʾabyaḍ)
• Berbice-Nederlands: wete
• Chinees (Mandarijn): 白 (bái), 白色 (báisè)
• Duuts: weiß
• Frans: blanc
• 'Ebreêuws: לָבָן‎ (laván)
• Hindi: सफ़ेद (safed)
• Iengels: white
• Italiaons: bianco
• Japans: 白い (しろい, shiroi)

• Latijn: albus, niveus (sneêuwwit)
• Limburgs: wit
• Nederlands: wit
• Nedersaksisch/Platduuts: wit
• Portugees: branco
• Russisch: бе́лый (b'élyj)
• Spaons: blanco
• Swahili: -eupe
• Westerlauwers Vries: wyt
• West-Vlaems: wit

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1149-50

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 246

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'wit'