Wp/kus/Bono East Region

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Bono East Region
Bono East Region
region of Ghana
ContinentAfrica Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalTechiman Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
LocationGhana Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location7°45′0″N 1°3′0″W Dɛmisim gbɛlima
Shares border withSavannah Region, Ashanti Region, Bono Region, Oti Region, Eastern Region Dɛmisim gbɛlima
Map

Bono East region kanɛ bɛ Ghana la anɛ anɛ region banɛ ka ba da nwaae yi Brong Ahafo region. Region paal nwa tempʋtita’ar anɛ Techiman.[1][2] Region paal nwa maalʋg yinɛ nɔzi’el kanɛ ka Wabʋg Na’adɔɔg, New Patriotic Party da yɛli zi’el kati wa’ae yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayuobʋ (2016) Ghana wʋsa vɔɔtʋgin la. On da di vɔɔt la, Zugraan, Nana Akuffo Addo da maal lʋgʋr paal Ministry of Regional Reorganization ye di gɔs ka si’el wʋsa nyaŋi maal sʋ’ʋŋa. Region paala ayuobʋ la wʋsa banɛ ka ba da nwaae yi regions piiga banɛ pʋm bɛ Ghana. Rregion banɛ kpɛlim la anɛ Bono, Western North, Ahafo, Savannah, North East, nɛ Oti region nam.[3]

Lʋgʋr kanɛ gɔs ka tʋʋma la tʋm ka region paala la maal anɛ Ministry of Regional Reorganization and Development[4] dinɛ ka Hon. Dan Botwe aan di tuon gat la. Dinɛ an Government of Ghana ministry kanɛ gɔsid ka ba maan region paala Ghana. Yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayɔpɔi nwadisa atan (March 2017) la ni, ministry la da tis suor region paala la maalʋg la’asnɛ Council of State. Council la da la’as taaba gaad nɔɔrim pistan nɛ ayuobʋ (36) din yi sankanɛ ka ba da tis gbaʋŋ la yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayɔpɔi nwadisa anii (August 2017) la ni.[5] Region paal la maalʋg naar suor anɛ ba bas suor ka nimbanɛ bɛ sʋ’ʋlim kan la vɔɔt new region paal la yɛla yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ anii nwadis piinɛ ayi la dabpisi nɛ ayɔpɔi daar (27 December 2018).[6][7]

Labakʋda

Vɔɔtʋg la da bɛnɛ yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ anii nwadis piinɛ ayi la dabpisi nɛ ayɔpɔi daar (27 December 2018) ka nidib tusa kɔbisnaasi nɛ pisnu, kɔbisnii nɛ piinɛ ayi (450,812) yina vɔɔt dinɛ zɛm nɛ vɔɔt pisnii nɛ anu du’al pisnii nɛ ayi kɔbiga pʋʋga (85.82%) yi nidib tusa kɔbisnu nɛ pisi nɛ anu, kɔbisyi’ nɛ pisyɔpɔi nɛ anu (525,275) banɛ sɔbi ba yʋda ye ba vɔɔt. Nidib 448,545 la pʋʋgin, kɔbiga pʋʋgin piswai nɛ awai du’al pisnu (99.50 per cent) da siak ye ɛɛn ka ba maalim region paal la; ka nidib tusir, kɔbistan nɛ pisnii nɛ anaasi (1,384) zɛm nɛ vɔɔt nɛɛm du’al pistan nɛ yinne kɔbiga pʋʋgin (0.31%) pʋ siak region paal la maaligɔ. Vɔɔt banɛ da san’am anɛ kɔbisnii nɛ pisnii nɛ atan (883) dinɛ zɛm nɛ nɛɛm du’al pisi kɔbiga pʋʋgin (0.20 per cent).[8][9][10][11]

Din an si’em nɛ din bɛ zin’isi’a

Zin’ig nɛ labisim

Bono East Region tɔtnɛ nɛ Savannah Region, Bono Region, Ashanti Region nɛ Volta Lake la.[12]

Din an si’em

Kuob nɛ gʋ’ʋl yɛla

Busa an zʋkanɛ ka ba kuod pamm Savannah zone la bɛ Techiman, Yeji, Nkoranza, Kintampo, Kwame Danso, Prang nɛ zin’ibanɛ kpɛlim. Bɛŋa, kawɛnna, banki, baŋkan, mui, boodia nɛ zʋʋd buudi bɛdegʋ bɛ region l ni la’anɛ zimi gban’ab.

Zin’ivɛnlla nɛ gɔɔnb zin’is

Zin’ivɛnlla bɛdegʋ bɛ region la ni. Ba sieba anɛ:

·        Boabeng Fiema Monkey Sanctuary

·        Buoyem Caves and bats colony

·        Kintampo water fall

·        Kintampo fullefall

·        Kristo Boase Monastery.

·        Tano River Sacred Fish

·        Nchiraa waterfalls,

·        Forikrom Boten Caves and shrines,

·        Tanoboase Sacred Grove and Shrine

·        Digya National Park

·        Fuller falls,[13]

Buudi banɛ bɛ ani nɛ malima

Bono East region mɔrnɛ nidib kal bi’ela ka nimbanɛ bɛ anina la tita’am pian’adnɛ Bono dialect. Bono ancestral worship and spirituality ka Kristo biis pʋ’ʋsim an pʋ’ʋskanɛ zu’oe sʋ’ʋlim la ni.[14][15]

Malimbanɛ ka ba maan

Apoo festival

Kurubi festival

Nkyifie,[16][17]

Din pʋ si’em

Region la pʋnɛ piinɛ 11 MMDA's (ba pʋ mɔr Metropolitanɛ, Municipal nam anaasi (4) ka Ordinary Assembly nam aan ayɔpɔi (7)).[18] District, Municipal or Metropolitan Assembly, wʋsa mɔri ba Chief Executive, onɛ zi’eni tis central government ama aba paamidi ba paŋnɛ Assembly kpɛɛmkanɛ an presiding member, ka Assembly members themselves vɔɔti gaŋ la. Banɛ yʋ’ʋm an kpɛɛmnam anɛ

Districts banɛ bɛ Bono East Region[19]
# MMDA Name Capital MMDA Type Member of Parliament Party
1 Atebubu-Amanten Atebubu Municipal Sanja Nanja NDC
2 Kintampo North Kintampo Municipal Joseph Kwame Kuma NDC
3 Kintampo South Jema Ordinary Alexander Gyan NPP
4 Nkoranza North Busunya Ordinary Joseph Kwasi Mensah NDC
5 Nkoranza South Nkoranza Municipal Emmanuel Kwadwo Agyekum NDC
6 Pru East Yeji Ordinary Kwabena Donkor NDC
7 Pru West Prang Ordinary Stephen Jawulah NPP
8 Sene East Kajaji Ordinary Dominic Napare NDC
9 Sene West Kwame Danso Ordinary Kwame Twumasi Ampofo NDC
10 Techiman Techiman Municipal Martin Kwaku Adjei-Mensah Korsah NPP
11 Techiman North Tuobodom Ordinary Elizabeth Ofosu-Adjare NDC

Ghanvɛɛnsa

  1. https://web.archive.org/web/20210928192017/https://ghanaxtra.com/2019/02/confirmed-techiman-is-the-capital-of-bono-east-region.html
  2. https://web.archive.org/web/20210418052420/https://banewsgh.com/techiman-bono-east-capital/56564
  3. http://www.presidency.gov.gh/index.php/briefing-room/news-style-2/703-creation-of-6-new-regions-in-the-hands-of-ec-ghanaians-president-akufo-addo
  4. https://web.archive.org/web/20170731040155/http://www.myjoyonline.com/politics/2017/January-11th/2nd-ministerial-list-out-akufo-addo-creates-new-ministries-re-aligns-old.php
  5. https://web.archive.org/web/20171212193348/https://www.ghanacrusader.com/council-of-state-met-36-times-on-creation-of-new-regions-nana-otuo-siriboe-ii/
  6. https://web.archive.org/web/20171211071727/http://presidency.gov.gh/index.php/2017/10/06/creation-of-new-region-in-your-hands-president-akufo-addo-to-nayiri/
  7. https://web.archive.org/web/20181221230833/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/EC-sets-December-27-for-referendum-on-new-regions-678786
  8. https://en.wikipedia.org/wiki/Bono_East_Region#cite_note-2
  9. https://www.ghanabusinessnews.com/2018/12/29/all-six-proposed-regions-meet-constitutional-threshold-requirements-ec/
  10. https://www.graphic.com.gh/news/politics/confirmed-results-of-the-2018-referendum-on-new-regions.html
  11. https://www.pulse.com.gh/news/local/referendum-6-new-regions-get-massive-yes-votes/6l8qds7
  12. https://www.graphic.com.gh/news/politics/ghana-news-be-part-of-bono-east-development-agenda.html
  13. https://ghanatalksbusiness.com/2019/06/digya-national-park-this-is-ghanas-oldest-wildlife-park/
  14. https://web.archive.org/web/20201206010630/https://www.ghana.travel/places-to-visit/regions/brong-ahafo/
  15. https://en.wikipedia.org/wiki/Nana_Akufo-Addo
  16. https://jetsanza.com/hidden-alluring-fuller-falls-kintampo/
  17. https://web.archive.org/web/20201206010630/https://www.ghana.travel/places-to-visit/regions/brong-ahafo/
  18. https://web.archive.org/web/20210418012419/https://banewsgh.com/11-districts-bono-east-region/56569
  19. http://www.geohive.com/cntry/ghana.aspx