Wp/kus/Oti Region

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Oti Region
Oti Region
region of Ghana
InceptionFebruary 2019 Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalDambai Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
Located in time zoneGreenwich Mean Time Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location7°54′0″N 0°18′0″E Dɛmisim gbɛlima
Shares border withVolta Region, Savannah Region, Bono East Region, Northern Region, Eastern Region Dɛmisim gbɛlima
Map

Oti Region anԑ Ghana region[1][2] paala ayuobʋ yinne kanɛ paas banɛ ka ba da maal yʋʋm tʋsa ayi nԑ piinԑ anii nwadis piinɛ ayi la ni.[3][4] Region la da paasnԑ Volta Region ka New Patriotic Party dim nwaae di yisi di kɔn’, dɔlisidi ba pɔlitis labakanɛ ka ba da tis la. Ghana yʋʋm tʋsa ayi nԑ piinԑ ayuobʋ vɔɔtʋgin la, Nana Akufo-Addo da yɛl ye o ya’a di na’am la, o na maal region paala yi region banɛ dԑŋim bԑ la ni ka nyaŋɛ mͻr Gɔmena li’el teŋin nidib la wusa.[5] Region la da sin’iŋɛ yʋʋm tusa ayi nԑ piinԑ awai la nwadisa anu la dabpiinԑ anaasi daar. Li tempʋtita’ar anɛ Dambai. Di paae yʋma pisyuobʋ nwa ka nidib banɛ bԑ Oti region la da pʋm bͻͻd ye ba an regioni ba kͻn’ ka pʋ paam amaa ka yʋʋm tʋsa ayi nԑ piinԑ anii (2018) la ni, ka Zuraan Nana Addo Dankwa Akufo-Addo da maal region paala o na’am saŋa yʋʋm tʋsa ayi nԑ piinԑ anii nwadis piinɛ ayi la ni.[6][7]

Labakʋda

Lʋgʋr paal kanɛ an Ministry of Regional Reorganization and Development,[8] ka Hon. Dan Botwe da aan di tuon gat la da gɔs ka si’el wʋsa maal. Yʋʋmtusa ayi nɛ piinɛ ayɔpɔi nwadisa atan (March 2017) la ni, ministry la da maal suoya ye ba pin’il region nam la la’as nɛ Council of State. Lʋgʋr la da si’al nwɛnɛ nɔɔrim pistan nɛ ayuobʋ (36 times) din yi sankanɛ ka ba da maal gbana la yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayɔpɔi nwadisa anii (August 2017) la ni.[9] Region nam la maalʋg wʋsa naar da anɛ vɔɔtʋg[10] kanɛ ka ba da kɛ ka nimbanɛ bɛ sʋ’ʋlimin la vɔɔt ye ba maal region paal la 27 December 2018 ka ba da siak nwaae Oti Region.[11] Vͻͻtʋg la daar, nidib tusa kͻbistan nԑ pisi nԑ atan, kͻbisyͻpɔi nԑ anii (323, 708) da vͻͻt ka li nar ye ba an nidib tusa kͻbistan nԑ pisyuobʋ nԑ ayuobʋ, kͻbisnaasi nԑ pisnii nԑ yinne (366,481) kɔbiga pʋʋgin nidib pisnii nɛ anii du’al pistan nɛ atan (88.33%) da yi vɔɔt. Nidib tʋsa kͻbistan nԑ piinԑ awai, kͻbisyi nԑ piswai nԑ ayuobʋ (319,296) da vͻͻt ԑɛn ka nidib tusa ayi, kͻbisnii nԑ pisyͻpɔi nԑ anii da vͻͻti ayei ka vͻͻt banɛ da san’am da an kͻbiswai nԑ pisnu nԑ yinne.[12][13][14]

Din pʋ si’em

Region la tʋmnɛ pɔlitical administration dɔlisid local government system. Region la pʋnɛ MMDA's nama awai. (Municipal nama anaasi nԑ District Assembly nama anu).[15][16] Kpԑԑm kanɛ gͻsid Municipal nԑ District Assembly la, anɛ onԑ zi’e gɔmena nɔba zug ka lԑԑ di’ed paŋ yit Assembly la kpԑԑm (presiding member) kanɛ ka ba mԑŋ gaŋ la ni. Banɛ yʋ’ʋm bԑ nanana la nwana:

Din bɛ zin’isia nɛ di bɛdim

Zin’ig nɛ labisim

Oti Region gilignԑ nԑ Northern region dagͻbʋg ka Volta Region bԑ li datiuŋ ka Volta Lake la bԑ li tʋͻn. Di mͻri distric nama awai.

Climate and Vegetation

Oti Region zin’ig la kudigi gaad tԑŋ bani bԑ Ghana south la din liel nԑ north la zug. Zin’ig la pԑ’ԑli nԑ mͻͻd li kas kas anԑ savana, din mͻr ti bani pʋ zͻt nintaŋ wͻͻ tԑ’ԑd tiis bԑԑ acacia. Din sin’ingid bʋnia nwadig la kiŋ paae nwadisa anaasi la ni an ʋʋn. sԑ’ԑʋg sin’ingidnԑ nwadisa anu la ni kiŋ paae nwadis piinԑ yinne la ka saa niib makir an 750 to 1050 mm. Tԑŋ la tʋligir pam anԑ ʋʋn naar, ka waad an bʋnia nwadik la kiŋ paae bʋnia ya’aŋ nwadik. Amaa Hamattan sapԑbis tʋʋlig kani yit Sahara la da’andԑ saŋa wusa din nͻk bʋnia nwadik la kiŋ paae nwadisa ayi la ni. Li kanl na an wͻͻ 14 °C (59 °F) yʋ’ʋŋ nԑ 40 °C (104 °F) nintaŋ.[17]

Wina'am piini nam

Ghana Geological Survey Authority dim nye ya ka Iron bԑdigͻ bԑ Akokrowa, kpaadib tԑŋ kani bԑ Oti Region, Ghana. Ba gͻsya ka ye iron la tԑbisim anԑ 55.22 percent (Fe) ka mԑ an bʋnsʋŋ. Iron tʋʋma na nyaŋi yͻ’ͻg tʋʋma nԑ ligidi tis nidib banɛ bԑ Oti la nԑ Ghana nidib wusa.[18]

Zin’ivɛnlla

Kyabobo National Park:[19] Bԑ nԑ Nkwanta, tԑŋ la dagͻbʋg, li bԑnԑ Savannah nԑ tropical rain forest tԑŋsʋk. Di da sin’iŋnԑ yʋʋm tusir, kͻbiswai nԑ piswai nԑ atan (1993) la ni ye ba gur siarin bʋnkͻnbid nԑ bʋnkͻnb banɛ kpԑn’ yɛlin yisi ba yɛl la ni nԑ nidibin. Ba ti’ag zin’ig la nͻͻrin babig.

Lake Volta

Breast Mountain, Chilinga

Chaiso Forest Reserve

Hanging Village, Shiare[20]

Districts of the Oti Region
# MMDA Name Capital MMDA Type Chief Executive
1 Biakoye Nkonya Ahenkro District Hon. Millicent Kabuki Carboo[21]
2 Jasikan Jasikan Municipal Hon. Elizabeth Kessewah Adjornor[22]
3 Kadjebi Kadjebi District Hon. Wilson Kwami Agbanyo[23]
4 Krachi East Dambai[24] Municipal Hon. Bernard Aboakoja Mensah[25]
5 Krachi Nchumuru Chinderi District Hon. Nkrumah Kwesi Ogyile[26]
6 Krachi West Kete Krachi Municipal Hon. Emmanuel Kajal Jalula[27]
7 Nkwanta North Kpassa District Hon. William Nawugma Kidignang[28]
8 Nkwanta South Nkwanta Municipal Hon. Bright Lenwah[29]
9 Guan Likpe-Mate District Hon. Janet Emefa Obro-Adibo[30]

Gbanvɛɛnsa

  1. https://www.myjoyonline.com/ncce-urges-protection-of-water-bodies/
  2. https://www.graphic.com.gh/news/general-news/new-ghana-map-with-16-regional-capitals.html
  3. https://citinewsroom.com/2018/12/referendum-oti-residents-okay-new-region-with-99-yes-vote/
  4. https://ghanaculture.gov.gh/oti-region/
  5. https://www.myjoyonline.com/lack-of-facilities-impede-healthcare-service-delivery-in-oti-osei-kufuor-afreh/
  6. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Creation-of-Oti-Region-was-to-bring-governance-closer-to-the-people-Akufo-Addo-1147508
  7. https://www.myjoyonline.com/akufo-addo-appoints-person-with-disability-as-oti-regional-minister/
  8. https://web.archive.org/web/20170731040155/http://www.myjoyonline.com/politics/2017/January-11th/2nd-ministerial-list-out-akufo-addo-creates-new-ministries-re-aligns-old.php
  9. https://web.archive.org/web/20171212193348/https://www.ghanacrusader.com/council-of-state-met-36-times-on-creation-of-new-regions-nana-otuo-siriboe-ii/
  10. https://web.archive.org/web/20171211071727/http://presidency.gov.gh/index.php/2017/10/06/creation-of-new-region-in-your-hands-president-akufo-addo-to-nayiri/
  11. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Referendum-Massive-YES-votes-for-6-new-regions-711692
  12. https://www.ghanabusinessnews.com/2018/12/29/all-six-proposed-regions-meet-constitutional-threshold-requirements-ec/
  13. https://www.graphic.com.gh/news/politics/confirmed-results-of-the-2018-referendum-on-new-regions.html
  14. https://www.pulse.com.gh/news/local/referendum-6-new-regions-get-massive-yes-votes/6l8qds7
  15. http://www.1district1factory.gov.gh/list-district?r=11
  16. https://lgs.gov.gh/oti-region/
  17. https://statsghana.gov.gh/regionalpopulation.php?population=MTc2ODIyNTE2NS4yMjU1&&Oti&regid=12
  18. https://accramining.net/ghanas-iron-ore-potential-and-the-new-find-in-the-oti-region/
  19. https://mrpocu.com/kyabobo-national-park-tourist-site-in-oti-region/
  20. https://experienceafrica.today/the-hanging-village-shiare/
  21. https://www.graphic.com.gh/news/politics/biakoye-district-makes-progress-dce.html
  22. https://gna.org.gh/2021/10/jasikan-assembly-confirms-mrs-adjornor-as-mce/
  23. https://gna.org.gh/2023/01/kadjebi-dce-asks-teachers-to-help-improve-standards-of-education/
  24. https://statsghana.gov.gh/regionalpopulation.php?population=MTUzMDcwMjM4MS44Mzc=&&Volta&regid=10
  25. https://krema.gov.gh/
  26. https://www.modernghana.com/news/1108859/krachi-nchumuru-nominee-confirmed.html
  27. https://www.myjoyonline.com/emmanuel-kajal-jalula-is-new-mce-for-krachi-west
  28. https://allafrica.com/stories/202112030351.html
  29. https://nsma.gov.gh/
  30. https://www.ghanaiantimes.com.gh/likpe-youth-accuse-guan-dce-of-relocating-district-departments/