Wt/zea/'and

Zeêuws

Binnen- en butenkante van 'n mensen'and.

'n Straete van aos toet vuuf: 'n goeie poker'and.

Etymologie

Over Middelnederlands hant, Oudnederlands hant (10en eêuw) en ande- (8en eêuw) van Oergermaons *handuz. Buten de Germaonse taelen nie gevonde.

Beschrievienge

′and v, soms m

Uutende van 'n aerm, vòraol 'n mènsenaerm
Afstand, die op 't landwerk mee 'n volle kruwaegen (korrewaegen) moe ore afgeleid
Worp bie 't dobbelen
De speelkaerten die-a 'n speler in z'n 'and ei, in 't biezonder bie poker

Uutspraek

[ɑnt]

Dialectvarianten

hand Goerees, Flakkees

Verbugiengen

meêrvoud 'anden, 'annen (Walchers, Zuud-Bevelands, Land-van-Kezands, Land-van-Axels), 'angen (Zuud-Bevelands), haon (Goerees)
verkleinwoôrd 'andje, 'anksje Zuud-Bevelands, 'angetje Zuud-Bevelands
genitief 'ands
datief -'ande nog in saemenstelliengen as tweêder'ande, alder'ande, veelder'ande etc.

Saemenstelliengen

Uutdruksels

´n Vrouwe d'r 'anden moete gaen as 'n paerd z'n tanden, 'n vrouwe moe altoos bezig weze
Z'n 'anden bin de kost wè waerd, 'ie weêt goed te werken
´t Is vier/tweê 'anden op eên buuk, ze bin 't altoos mee mekaore eêns
Eên 'and vò 't schip en eên vò jezelve, goôit nie alles op je werk mae wees vòzichtig (Erremu)
Me kunne mekaore d'and geve, daerin bin me gliek
Iemand d'and geve, 'n fooi/'andgifte geve
´t 'Andje è om (...), de slechte gewoônte è om (...)
Iemand an 't 'andje 'ouwe, iemand nie glad doen meetelle
D'and 'ouwe (an), zurge vò
´t 'Andje 'ouwe, (bie 't murpelspelen) te verre nae vore 'ange
´k È j'n 'anden g'uurd, nie je mond, klap nie zò vee en werk noe mae deu
Z'n 'and d'r nie vò verlegge/verdraoie/verdoeë, iets wè doeë kunne of wille
´t Breek bie z'n 'anden af, aolles wat-at 'n doe, mislukt
´t Moe aol deur tweê 'anden gae, aolles komt op eên persoôn neer
In d'and gae, lienks van 't paerd gae, ok In d'and stae
Die groeit mien in d'and, dat oor 'n goeie knecht
Mee z'n ziele in z'n 'and loôpe, niks te doeën è
´Ie moe aoltied mee z'n 'and in z'n zak, altoos geeft 'n geld uut
Mee regen op d'and, as 't regent
Nae j'n 'and stae, doeë wat je van iemand vraegt (van joentjes op 't land en in de lêrienge gezeid)
Over d'and kunne werke, tweê'andig (lienks en reks) weze
Sloppe 'anden è, gemakkelijk wat stele
T'r 'and
1. daelijk
2. (bie paeren) nae lienks
Tegen d'and, on'andig
Uut d'and vaolle, vreêd tegevaolle
Van d'and stae
1. Reks van 't paerd stae (ongewoon bie 't landwerk)
2. Op 'n plekke stae daer-a je d'r nie vee an eit

Ontlêniengen in aore taelen

hand, han Neger'ollands
- han Maegdeneiland-Creooliengels
hant Skepi
anu, hanu Sranantongo (kan ok uut 't Iengels komme)
- anoe Aucaons

Woorden mee verwante beteêkenissen

Vertaeliengen

Nie-taelgebonde: ✋
Araobisch: يَد‎ (yad) v
Berbice-Nederlands: bara
Braebants: 'and, hand (Oôst-Braebants)
Chinees (Mandarijn): 手 (shǒu)
Duuts: Hand v
Esperanto: mano
Frans: main v
Hindi: हाथ (hāth) m
'Ollands: hand, hangd
Iengels: hand
Japans: 手 (て, te)
Latijn: manus v
Limburgs: hand, handj (Midde-Limburg, Belgse Maeskant), hank (Tegelen, Zuudoôst-Limburgs), hendj (Stein e.o.) v
Nederlands: hand g

Nedersaksisch/Platduuts:
- angd (Urkers) g
- and (Sallands) g
- hand (Sallands, Drents, Veluws, Achter'oeks) g/v
- haand (Twents, Greuniengs) v/g
- Hand (in Duutsland) v
Oudgrieks: χείρ (cheir) v
Portugees: mão v
Russisch: рука́ (roeká) v
Skepi: hant
Spaons: mano v
Swahili: mkono kl. 3, 4
Westerlauwers Vries: hân g
- Hindeloôpers: haand
- Terschelliengs: hôn
- Schiermonnikoôgs: haun v
West-Vlaems: 'and v/m

Bronnen

Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 311-5

K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 117-8

Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hand'