Wp/bgn/ایرانی‌تبارین قومان
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| موچین جمئیت | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۵-۱۸۵ میلیون[1] بیشتر جوامع در ایران، افغانستان و همچنین در ترکیه، عراق، سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، گرجستان، ارمنستان، عمان، چین (سین کیانگ)، هند، پاکستان، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مناطق با جمعیت قابل توجه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ایران و فلات ایران, آناتولی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زبان‌ئان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زبان فارسی و دیگر زبانهای ایرانی، یک شاخه از زبانهای هندو اروپایی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دین | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اکثریت شیعه و سنی, مسیحیت ارتدکس,[2] مزدیسنا, ارتدکس گرجی, نسطوری, یهودیت, بی خدایی, ندانم گرایی و بهائیت. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مربوتین قوم و سیادین گروپ ئان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دیگر هندوایرانی‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.png)
اقوام ایرانی‌تبار یا مردمان ایرانی،[3] گروه قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان‌اند و به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.[4] این گروه قومی در سراسر فلات ایران، از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای عرب، منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایرانزمین نامیده می‌شود،[5] پراکنده شده‌اند.
در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند. برای نمونه:
- ایران و انیران (در دوران ساسانیان)
- ایران و توران (در اساطیر)
- ایران و روم
- ایرانی و تازی (عجم و مردم عرب)
- تاجیک (پارسی‌زبان) و ترک
- ایران و هند
- ایران و فرنگ (اروپا)[6]
زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.[7] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.
بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریاییهای هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان شناسی در مکان‌هایی مانند:روسیه٫ آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را درباره این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند.
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند[8][9] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.[10] همچنین پژوهشگران معتقداند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی تبار مانند مزدیسنا و آیین مانوی تاثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند.[11]
اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:پارسها، آذری ها، لکها، تالشها، گیلکها، کردها، پشتونها، لرها، تاجیکها، بلوچها و... هستند.
مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین ملت‌های دنیا می‌باشند.[12]
معنی و کاربرد
[edit | edit source]واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریاییها است.[13][14] خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.
زیستگاه
[edit | edit source]الف - ایریانه ویجه (ایران ویج)
[edit | edit source]ب - شانزده سرزمین آریایی
[edit | edit source]ج - ایران شهر (ایران بزرگ)
[edit | edit source]د - فلات ایران
[edit | edit source]ریشه‌ها
[edit | edit source]ایرانیان باختری
[edit | edit source]ایرانیان خاوری
[edit | edit source]تاریخ
[edit | edit source]پیش از اسلام
پس از اسلام
آمارنگاری
[edit | edit source]
| مردم | سرزمین | جمعیت |
|---|---|---|
| ایران٫ افغانستان٫ تاجیکستان ازبکستان (تاجیکها) و پاکستان |
۵۰ تا ۷۰ میلیون | |
| آذربایجانی‌ها | ایران٫ جمهوری آذربایجان٫ روسیه ٫ترکیه و گرجستان | ۴۰ تا۵۰ میلیون |
| پشتونها | افغانستان و پاکستان | ۴۲ میلیون |
| کردها | ترکیه٫ ایران٫ عراق٫ ارمنستان٫ گرجستان٫ آذربایجان و سوریه | ۲۷ تا ۳۷ میلیون |
| بلوچها | ایران٫ افغانستان و پاکستان | ۱۵ میلیون |
| کاسپی‌ها و آماردها و تپورها (مازندرانی‌ها و گیلکها) | ایران | ۵ تا ۱۰ میلیون |
| زازاها | ترکیه | ۳ تا ۴ میلیون |
| لرها و بختیاریها | ایران | ۱۰٫۳ میلیون |
| پامیری‌ها | تاجیکستان٫ افغانستان و چین | ۰/۹ میلیون |
| تالشها | ایران و آذربایجان | ۰/۹ میلیون |
| آسی‌ها | اوستیای شمالی-آلانیا (روسیه) ٫ اوستیای جنوبی (گرجستان)٫ مجارستان | ۰/۷ میلیون |
| ساریکولیها | سین‌کیانگ جنوبی (چین) | |
| مردم لک | ایران ٫ عراق و قفقاز | ۳ تا ۴ میلیون |
| یغنابی‌ها | پیرامون رودخانه زرافشان (تاجیکستان) | |
| پارسیان هند و ایرانیان هند | هند | ۰/۱ میلیون |
| واخی‌ها | افغانستان ٫تاجیکستان و سین‌کیانگ | ۰/۰۵ میلیون |
دین
[edit | edit source]- اسلام
- مهرپرستی
- یارسان (اهل حق، کاکه یی)
- زرتشتی
- آیین بهایی
- مسیحیت
- یزدان‌پرستی
- بوداگرایی
- مانی
- مزدک
- زروانی
زبان‌ها
[edit | edit source]بندانگشتی|چپ|400px|نقشهٔ پراکندگی گویشگران به زبانهای ایرانی
الف - زبانهای کهن ایرانی
[edit | edit source]در میان زبانهای کهن ایرانی، تنها دو زبان اوستایی و پارسی باستان از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. زبان اوستایی در شمال شرق ایران و پارسی باستان مثل دزفولی در جنوب غرب ایران استفاده می‌شد.[15] بیشترین، زبانهای ایرانی کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.
ب - زبانهای میانه ایرانی
[edit | edit source]زبانهای میانه ایرانی، بطور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
- ۲- غربی: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی (پارسی میانه)[16]
ج - زبانهای نو ایرانی
[edit | edit source]با آن که امروزه فارسی، زبان مشترک و رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان است، سایر زبانهای نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
پانویس
[edit | edit source]- ↑
- ایران: Library of Congress Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". Retrieved 2009-12-02. (گویش‌های فارسی و کاسپی-۶۵% کردی ۸%-لری/بختیاری ۵%- بلوچی ۲%):۸۰% از جمعیت یا تقریبا ۶۳ میلیون نفر.
- افغانستان: اطلاعات نامه جهان افغانستان: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
- تاجیک‌های آسیای میانه شامل تاجیکستان و ازبکستان ۱۰-۱۵ میلیون
- کردها و زازاهای ترکیه، سوریه، لبنان و عراق بر مبنای اطلاعات نامه جهان ۲۲ میلیون برآورد شده
- آسی‌ها، تالش، تات‌ها، کردهای قفقاز و آسیای میانه: ۱-۲ میلیون بر مبنای اطلاعات نامه جهان/مردم شناسی.
- تاجیک‌های چین: ۵۰،۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰
- سخنوران ایرانی در بحرین، خلیج فارس، اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا، ۳ میلیون.
- پاکستان شامل بلوچ ها+پشتون ها+آوارگان افغان بر مبنای اطلاعات نامه جهان و دیگر منابع: ۳۵ میلیون.
- ↑ آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.
- ↑ R.N Frye, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encyclopædia Iranica. "In the following discussion of “Iranian peoples,” the term “Iranian” may be understood in two ways. It is, first of all, a linguistic classification, intended to designate any society which inherited or adopted, and transmitted, an Iranian language. The set of Iranian-speaking peoples is thus considered a kind of unity, in spite of their distinct lineage identities plus all the factors which may have further differentiated any one group’s sense of self."
- ↑ J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357
- ↑ Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: «... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed....»
- ↑ وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های «IRANIAN IDENTITY»
- ↑ Iranian languages - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
- ↑ Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN 0-521-28926-2.
- ↑ Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years. kids.nationalgeographic.com
- ↑ Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
- ↑ Iran - LoveToKnow 1911
- ↑ ««زبانهای ایرانی»». دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی).
- ↑ ««زبانهای ایرانی کهن و میانه»». سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران.
منابع
[edit | edit source]Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool The American Journal of Human Genetics, Volume 67, Issue 5, November 2000, Pages 1251-1276 Martin Richards, Vincent Macaulay, Eileen Hickey, Emilce Vega, Bryan Sykes, Valentina Guida, Chiara Rengo, Daniele Sellitto, Fulvio Cruciani, Toomas Kivisild, Richard Villems, Mark Thomas, Serge Rychkov, Oksana Rychkov, Yuri Rychkov, Mukaddes Gölge, Dimitar Dimitrov, Emmeline Hill, Dan Bradley, Valentino Romano, et al.
| ||||||