Ne Metzali ipal ne tejtechan Muskogee nemituyat tik ne Tatzinu-Taneskan pal ne Ejestadoj Senputzujtuk kwak ajsik ne takat istak. Ne istakmet kinhishtilijket ne intal wan kintuktijket ka Oklahoma.
Ne 30 ipal ne Metzti Majtakti-Ume panutuk, Emily Johnson Dickerson mikik ka ichan tik Ada, Oklahoma. Yaja ne tipan siwat ne semaya welituya ne Chickasawtaketzalis.
“Muchi tik tutechan tichukat tik ini tunal ika yajki se pal tukniwan sujsul tasujtatuk ne welituya techmachtia wey ipanpa tutaketzalis wan tuculturaj.” inak ne tatuktiani ipal ne techan Chickasaw, Bill Anoatubby. Ashan nemit achka 55,000 tukniwan ipal ne techan Chickasaw wan muajsit tik Oklahoma.
Ne Nantzin Emily kipiatuya 93 shiwit kwak mikik. Ashan nakat anka 65 welit taketzat yek ne Chickasawtaketzalis. Ashan unpual-majtakti shiwit nemit katka miak Chickasawtaketzat, pero yewa ne taketzalis kashawik sujsul. Ne welit taketzat kenhayuk muchi welit ne Ingles; Dickerson ne tipan Chikasawtaketza te welituya Ingles.
Joshua Hinson, ne tatuktiani ipal ne Programaj pal Muyulkwi ne Chickasawtaketzalis, techilwia: “Katka, ne Chickasaw ne taketzalis wey pal tutechan, kwak muchantia katka tik ne ital pal ikman wan nusan kwak kintuktijket ka ukse tal kan nemit ashan. Pejki kalaki ne Inglestaketzalis tik ne shijshiwit 1880, 1890 wan tik ne sentzunshiwit 20.”
Ne noymet ne welit Chickasaw kenhayuk – ne ashan kipiat 60 ush 70 shiwit – pejket mumachtiat Ingles kwak kintuktijket tik tajtamachtiluyan ipal ne Metzali. Dickerson inte mumachtij seuk taketzalis ika inte munekik. Tik itechan itukay Kali-Homma’ mutekipanuat katka ken ikman panutuk.
Ini takamet wan siwatket ipal tejtechan tekenhat ipal ne tejtechan Muskogee.
“Yaja kenha ken ne nojnoymet ipal ikman”, inak Tajtzin Hinson. “Ne Chickasawtaketzat kipiat se tachialis pal muchi tay panu tekenha ken ne Inglestaketzat. Ne Nantzin Emily kita katka ne taltikpak ken kita ne Chickasaw.”
Ne Chickasawtaketzalis inte ken ne Ingles. Kipia sejse kenha ken sejseuk Metzalitaketzalis. Kipia pajpalabraj sujsul weyak ne kinekit inat muchi tay kineki ina se oracion tik Ingles. Se machiut: Ilooibaaáyya'shahminattook. Kineki ina: “Tejemet ikman tisennemituyat katka ka né”.
Ne tamatinimet inat ka ne 65 Chickasawtaketzat nakatiwit - muchi welit ume taketzalis - weli ipani pal tajpiat yultuk ne taketzalis. Greg Anderson, ne tatuktiani ipal ne Living Tongues Institute, ina ka melka uij, anka weliskia.
Yaja ina: “Te keman welit tikmatit tay yawi panu iwan se taketzalis ne puliwi nemi; iwan ne Chickasawtaketzalis nusan te tikmatit. Melka chiupi welit taketzat ashan, weli mupalewia su titekitiskiat wan tikejekuskiat sujsul pal te miki wan pal pewat taketzat tik sejse kan ashan te taketzat.
Tik uni programaj kichiwat tay welit pal tea yawi kashawi ne intaketzalis. Nemit tajtamachtiluyan kan senpa taketzat tik Chickasawtaketzalis pal chikitikmet wan nusan pal ne weymet. Nusan nemi se taiwan ipal ne wejkatanutza, wan vijvideoj, pal kinpalewiat muchi, nujme ne taltikpak - ken ina yaja - ma mumachtikan su kinekit.
Ina ka ne imikilis Emily Johnson Dickerson ne semanaj panutuk “techelnamiktia ka timunekit titekitit sujsul pal muyulkwi ne taketzalis. Te tiknekit kwak panut uk 30 shiwit ma tinakan ka mikik ne tipan Chickasawtaketza wan ashan tea naka aka weli tajtaketza tik tutaketzalis.”
Roque Dalton, 1935-1975
Tik Castillaj: Poema de amor; Hector Carcamo wan Alan King kipataket tik Nawat
Ne kipetewket ne canal ipal Panama (wan pal kintashtawiat, ken "silver roll", tesu "gold roll"), ne kiekchijket ne flotaj pal ne Nejmachat tik ne bajbasej pal California, ne palanit ijtik itajtatzakwiluyan Kwajtemalan Meshijku, Honduras wan Nicaragua, ika techtekit, ika kichiwat contrabandoj, ika teshijshikuat, ika mayanat, ne senpa kipiat ne culpaj ("ká ipanpa nitaketza, nikishmati ika takapala pal ne esquinaj wan tay mas teyek, se pal Kuskatan"), ne nemit ijtik kajkal pal atata wan pal mutzinnamakat ipal muchi ne puejpuertoj wan wejweytechan pal nepa ("La Gruta Azul", "El Calzoncito", "Happyland"), ne kitukat se mil tik kojtan tik tepal tal, ne rejrey pal ne iswat chiltik, ne ká te aka kimati kanka walajket, ne tekitinimet mas yejyek tik ne taltikpak, ne wetzit itan ne balaj tik ne fronteraj, ne mikit iwan sesektutunik ush kulutzupintuk, tamakastzupintuk, pulijtuk tik ne pulamil ne miktan, ne tawanat, chukat, kwak kikakit ne himno nacional itan ne tapayawi pal Nejmachat ken ne nievej pal ne Nortej, ne musaluat, ne tajtanit, ne kichichinat marihuanaj, ne Guanacos wejwey sijsiwapalakunet, ne semaya ipanpa chiupi weliket walmukwepat ne kipishket ukchiupichin suertej, ne te keman kipiat ajamat, ne muchi kichiwat, muchi kinamakat, muchi kikwat, ne achtu kishtiat ne inkuchili ne trijtristej mas tristej pal nujme, ne tukniwan pal ne nutal, nuechkawan.
Tik ne familiaj pal ne chapulin nemit sujsul miak insectoj te kenhat.
Sejse yejemet kikwat ne kwawit wan ne mil. Nemi se chapulin itukay langostaj, yaja weli muchiwa se wey pespej. Kikwat muchi ne mijmil. Nemanha muchi ne chapulintal kisa patani ka ukse tal, kan nusan pewa takwa.
Melka uni, te muchi ne chajchapulin kichiwat ijkiuni. Nusan sejse chapulin yejyek pal tikwat. Tik Meshijku ne tukniwan ingustuj kikwat chapulin wan inat ka sujsul ajwiak. Anka tiknekiskia tikejekua?
(Wikipediaj tik Nawat)
chapulin: chapulín, saltamontes, langosta
pespej: peste
te kenhat: diferentes
sejse yejemet: algunos de ellos
chapulintal: plaga de chapulines
-ejekua: probar
Alan Roy King se Taketzalismatini sujsul kintasujtak ne Nawat wan ne Vascoj wan tekitki wey pal tesu mikit. Kintajkwiluj miak amat pal techpalewia ma timumachtikan Nawat...
Ne makwiliswat se ipal ne ume kwawit nacional ipal Kuskatan. Ne seuk kwawit nacional yaja ne ushit (balsamoj) ne muajsi tik Kakalutan, Chilteupan, Iswatan wan Kwisnawat.
Nicaragua se estadoj ipal ne Shiktal. Nicaragua kiyawaluat Honduras ka ajkuikpa wan Costa Rica ka tatzinu. Nicaragua ne estadoj mas wey tik ne Shiktal ika kipia 129,494 km² wan chanejket nemit achka 6 millones.
Ini semanaj muneshtijtuk se blog tik Nawat te uij itukay "Chachalaka" pal ne Nawataketzat wan ne mumachtianimet. Tik Chachalaka yawit nemit tajtajkwilul tekenhat pal kiane ne mumachtiat Nawat yawit welit kikwit ne Nawat pal ma panukan yek wan ma pakikan mumachtiat ne taketzalis.
(Blog "Chachalaka")
TANESHTILIS
CLASES DE NAHUAT Centro Cultural Ne Yawal
(Colonia Centroamérica)
Sábados 9-11:30 am a partir del 11 de enero 2014
Ne 5 Metzti 8se kuat kinmiktij ume kunet tik ne techan itukay Campbellton, tik New Brunswik, Canada. Se masakuat majwey chuluj tik i
tepuskal wan panuk ijtik ne tuboj pal ventilacion itzalan ne ume
tajkukal wan ajsik kan kuchit nemit ne kujkunet. Yejemet kipiatuyat makwil shiwit wan chikume shiwit. Ne kuat kipia 4,5 metroj wan i
tamachijka 45 kg. Tesu kinkwaj, semaya kinmiktij ne kujkunet. Melka tesu panu sejsenpa, ne Piton sebae kinmiktijtuk uksejse tukniwan tik Africa wan tik ESA. Ini kujkuat walajkewit tik Africa, wan ashan muajsit nujme Africa itzinu ne Sahara wan nusan ken pestej tik ne Everglades, tik Florida, ESA.
(CNN México, Wikipedia)
Yalua (ne miercoles, 24/7) panuk se tay te yek tik Galicia: se tren kiwika miak tukniwan, kwak tami panu tik Santiago de Compostela wan mutaluj yajki tik ne ujti pal Ferrol (ka ajkuikpa), kiski tik ne i
uj wan pejki mu
mimilua . Te kimatit taika panuk. Mumati ka miak pashaluani miktiwit - hasta ashan, 78 mupujtiwit - wan 140 muajsit tik ne
kalkukuyanit . Tik uni techan nemi se weyteupan kan muchi ne shijshiwit ajsit pashaluat miak "peregrinoj" kisat tik muchi ne tajtal pal yawit tik ne "Ujti Ipal Santiago", ken muilwia. Ashan (jueves) yawi pewa ne wey ilwit ipal Santiago, ne nusan ne sea wey ilwit nacional ipal muchi Galicia, wan ajsitiwit sujsul wey takat wan siwat pal senpajpakit. Ipanpa ne tay panutuk, inatiwit ka muchi ne tay nemituyat pal kichiwat ipanpa ini ilwit tea weli muchiwa ika miktiwit sujsul miak wan te nemi yek ma tipajpakikan. Nusan panuk se ijkiuni tik Quebec, Canada, ashan sejse tunal.
(BBC Mundo, Wikipedia)
Wey tepeat tik Tatzinu Alberta, Canada: Se ujti tik Calgary tentuk wan at.
Wetzki sujsul at tik Tatzinu Alberta, achka 200 mm wetzki ijtik yey tunal tik Calgary, High River, wan Lethbridge. Nemit miak
tepeat , yajika 100,000 chanej ipal Calgary wan sejseuk techan chulujket. Yey atukiket tik High River. Miak tatuk mupulujket ika wetzki
set nusan.
(CBC)
Ne achtu partidoj pal
ikshitachti ijtik tej
tepewa nacional (Inglaterra–Escocia, 0-0, 1872)
Se
tajkwilul tik ne periodicoj pal Kuskatan "Diario de Hoy" ina ka te tatka ipatiw tajtaketzalis ken ne Nawat, wan ina ka mas yek ma mikikan ne tajtaketzalis ijkiuni. Muchiwtuk wey kwalan wan kumunilis tik ne movimientoj pal kipalewia ne Nawataketzalis. Weli tikita tay nemit tajtaketzat ipanpa tik ne
tepewa pal
Ishkalamat Tikpalewikan ne taketzalis ("Salvemos el idioma náhuat").
(Diario de Hoy)
Yawit tajtaketzat tik ne Congresoj pal Nicaragua pal kitat su yawit kichiwat se yankwik canal ijtik ne Atlantico wan ne
Nejmachat . Ne
achtumutaliani Daniel Ortega kineki ma kichiwa se empresaj pal China itukay HK Nicaragua; tik ne propuestaj, uni empresaj nusan yawi kituktia ne canal ijtik ne 50 shiwit witzet. Yawi muneki majtakti shiwit wan $40.000 millones pal kichiwat ne canal. (BBC Mundo) + Yankwik: Ne kalpuli kichiwtuk votar wan 61 inatiwit eje, wan semaya 28 inatiwit inte. Ijkiuni tel, yawit kichiwat ne canal. Sejse
tamatini inat ka ne canal te yek ipal ne wey lagoj ika ne wejwey barcoj senpa yawit welit ki
susulwia t ne at. Ne achtumutaliani Ortega ina ka yawi kalwika tumin; ina ka antipatrioticoj ne ká te kineki ini canal. Ne Chinojmet welit kiketzat... wan tiu-tikitat ká kikwi ne tumin.
(BBC News)
Se mapaj pal tikitat kan mutalua ne apan Amazon wan kan nemi ne apan Napo tik Ecuador
Tik Ecuador, mutapan se takutun pal tuberiaj pal ne compañiaj nacional pal petroleoj Petroecuador, ipanpa se
talishkupintuk , wan ne petroleoj yajki tik ne apan Coca. Uni panuk ne tipan tunal pal ne Metzti 5. Pejki mu
susulwia ne apan wan inatiwit ka hasta ashan temik iwan 1,6 millon litroj pal ne crudoj. Uni apan mutalua hasta ne apan Napo wan ne Napo mutalua tik ne wey apan Amazon. Ijkiuni mususulwija ne at tik Peru wan ashan majmawit ka nusan weli ajsi Brasil. Ne Brasil kishtijtuk ne ejercitoj pal kipalewia su kalaki ne at
susul ka ne, wan inatuk ka weli kipalewia ne kalpuli pal Ecuador iwan uni itekiw, su yaja kineki.
(BBC News)
YSUES Radio Universitaria tik 660AM: "Cultura Latinoamericana" ne lujlunes ka 10 horaj ka peyna. Wejkatanutza: 2511-2020. Shiwi tuwan!
Curso de náhuat: Centro Cultural Ne Yawal (Av. Izalco casa 102A, Colonia Centroamérica), los sábados 9-11:30 am, $1 la sesión a partir del 11 de enero 2014. Niveles Básico y Avanzado. Tamachtiani: Werner Hernández.
Clases de náhuat (nivel básico): Escuela de Artes de la UES, los viernes 2-4 pm, $0.50 x clase. Cuando lleguen pregunten dónde es el salón o por Guishtemi (77132406).
Taller de náhuat. Centro de Artes Hermanos Aguilar. Sábados 3:00pm. Inicio: 6 de abril 2013. Info. tel. 2222-3418.
.jpg)
.jpg)
