Wp/rki/ရူပဗေဒ

ရူပဗေဒဖြစ်စဉ် အမျိုးမျိုးရို့ဧ နမူနာတိ

ရူပဗေဒဧ အင်္ဂလိပ်စကားလုံး Physics ရေ Lang-grc|φυσική (ἐπιστήμη)|phusikḗ (epistḗmē)|သဘာဝဆိုင်ရာ အသိပညာ နန့် Lang|grc|φύσις phúsis "သဘာဝ" ရို့မှ ဆင်းသက်လာရေ။

ရူပဗေဒရေ သဘာဝတရားဧ သိပ္ပံပညာ ဖြစ်ပြီး စကြဝဠာဧ အခြေခံပစ္စည်းတိအကြောင်း၊ ၎င်းရို့ဧ တစ်ခုပေါ်တစ်ခု အားသက်ရောက်မှုနန့် အပြန်အလှန်ဆက်နွယ်နီမှု ၎င်းရို့မှရလာရေ အဆုံးသတ်ဖြစ်ပေါ်ချက်တိကို ကိုင်တွယ်ဖြေသျှင်းရေ ဘာသာရပ်ဖြစ်ရေ။

ရူပဗေဒ (Physics) ရေ ဒြပ်ဝတ္တုတိ နန့် လှုပ်ရှားမှုတိကို လိလာရေ ဘာသာရပ်ဖြစ်ရေ။ ရူပဗေဒရေ နီရာ နန့် အချိန်ကိုလည်း လိလာရေ။ ရူပဗေဒရေ စွမ်းအင်၊ အား၊ ဝတ္တု နန့် လျှပ်စစ်ဓာတ် ကို အသုံးပြုရေ။ ခြုံငုံပြောရကေ ရူပဗေဒရေ သဘာဝကို လိလာဆန်းစစ်မှုဖြစ်ပြီး ကျွန်ုပ်ရို့ဧ ပတ်ဝန်းကျင် အားလုံးကို နားလည်ရန်ပင်ဖြစ်ရေ။

ရူပဗေဒဆိုရေ စကားလုံးရေ ပါဠိဘာသာစကားမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်ရေ။ (ရူပ = ရုပ်၊ ဗေဒ=ပညာ)ရုပ်ဝတ္ထုတွေအကြောင်း လိလာရေ ပညာဟု အဓိပ္ပာယ်ဆောင်ရေ။ ရူပဗေဒဧ အဓိပ္ပာယ်ကို မြန်မာလို တိုက်ရိုက်ဖွင့်ဆိုပါက (ရူပ = ရုပ်ဝတ္တု၊ ဗေဒ = ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာရေ ပညာ) ရုပ်ဝတ္တုတိကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ၍ လိလာရေ ပညာရပ်ဟု ဆိုလိုရေ။ တနည်းအားဖြင့် သဘာဝသိပ္ပံပညာ ဖြစ်ရေ။

တစ်နည်းမဟုတ် တစ်နည်းဖြင့် ရူပဗေဒရေ ရှေး အလွန်ကျလှပြီး နက္ခတ္တဗေဒထက်ပင် ရှေးကျပေလိမ့်မည် ဖြစ်ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ ဖီလိုဆိုဖီ၊ ဓာတုဗေဒ ရို့ အသွင်ဆောင်ကာ နောက်ပိုင်း ကာလတိတွင် သင်္ချာ နန့် ဇီဝဗေဒ ရို့ဧ ဂိုဏ်းကွဲ ပင် ဆောင်ပြီးနောက် ၁၆ ရာစုတွင် ရူပဗေဒရေ ခေတ်သစ် ရူပဗေဒ အဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခပြီး ယခုတွင် ရူပဗေဒ ဘာသာရပ် အဖြစ် သီးသီးခြားခြား ကန့်သက်နိုင်ရေ အဆင့်ရောက်ကေလည်း အခြားဘာသာရပ်တိဧ လိလာမှု ကဏ္ဍနန့်ကား ကွဲခြားရန် ခက်ခဲလှပေသိမ်းရေ။

တိရေအားဖြင့် ရူပဗေဒကို အရီးကြီးရေ ဘာသာရပ် အဖြစ် သိမြင်ကတ်ပြီး ရူပဗေဒ တိုးတက်မှုကို နည်းပညာ ပိုင်းဆိုင်ရာ ရို့တွင် တိုက်ရိုက် တွိ့နိုင်သလို၊ တခါတရံ အခြား ဘာသာရပ်တိသို့ ပြန့်နှံ့ရာတွင် သင်္ချာ နန့် ဖီလိုဆိုဖီ ရို့တွင်ပါ ပြန့်နှံ့လားတက်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့် လျှပ်စစ်သံလိုက် နားလည်တိုးတက်မှုတွင် ရုပ်မြင်သံကြား၊ ကွန်ပျူတာ၊ စသည့် ပစ္စည်း ကိရိယာ တိ ပေါ်ထွက်လာခသလို သာမိုဒိုင်းနမိုက် တိုးတက်မှုတွင် စက်ဆွဲယာဉ်တိ ပေါ်ထွက်လာခသလို မက္ကင်းနစ် နားလည်တိုးတက်မှုတွင် ကဲကုလပ် နန့် ကွန်တမ် ဓာတု ပေါ်ထွန်းစေခပြီး အဏုဇီဝ တွင် သုံးရေ အီလက်ထရွန် မိုက်ခရိုစကုပ် ပေါ်ပေါက်ခရေ။

ဂနိခေတ်တွင် ရူပဗေဒရေ အလွန်ကျယ်ပြန့်ပြီး အဆင့်မြင့်ရေ ဘာသာရပ် ဖြစ်ကာ လက်တွိ့ကျကျ လိလာရာတွင် ဂိုဏ်းကွဲ တိစွာဟိရေ။ ထို့အပြင် သဘောအားဖြင့် ရူပဗေဒကို သီအိုရီ နန့် လက်တွိ့ ဟူ၍ ကွဲနိုင်ရေ။ သီအိုရီ တွင် သီအိုရီ အသစ်ရရီးကြိုးပမ်းပြီး လက်တွိ့တွင် သီအိုရီ အသစ်/အဟောင်း ရို့ကို မှန်မမှန်ဆန်းစစ်ရေ။ လွန်ခရေ ရာစုနှစ် လေးခု လောက်ကတည်းက အလွန် တိုးတက်လာခကေလည်း သဘာဝ ဖြစ်ရပ်တိစွာကို အဖြေမပီးနိုင်သိမ်းပဲ ရူပဗေဒရေ သွက်သွက်လက်လက် လှုပ်ရှားလျက် ဟိရေ။

အဖွင့်

ကျယ်ပြန့်မှုနန့် ရည်ရွယ်ချက်

ရူပဗေဒရေ အက်တမ်အောက်သေးငယ်ရေ အရာဝတ္တုတိမှ အကြီးမားဆုံး ဂလက်ဆီ တိတွင် ဖြစ်ပေါ်ရေ တိစွာလှရေဖြစ်ရပ်တိကို သျှင်းလင်းနိုင်ရေ။

ရူပဗေဒ

ယခုအခါတွင် လူရို့ရေ ညဉ့်ကို နိ့ကဲ့သို့ လင်းစေရန်၊ ခရီးဝီးကို ခရီးနီးဖြစ်စေရန်၊ အဝီးမှ လွှင့်လိုက်ရေ အသံကို အနီးမှ လွင့်သကဲ့သို့ ကြားရစေရန်၊ လူဧခန္ဓာကိုယ်အတွင်းပိုင်း ကဲ့သို့ရေ သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်စွမ်းနိုင်သည့်နီရာတိကို ကြည့်မြင်နိုင်စေရန် အစဟိရေဖြင့် ဆန်းသစ်ရေ အသိသစ် နည်းတိကို အမျိုးမျိုး ကြံစည်ဖန်တီးလျက် ဟိကတ်ပေရေ။ ရှေးအခါက ထိုကဲ့သို့ရေ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတိကို မြင်ဖူးကြားဖူးဖို့ ဝီးစွ၊ အိပ်မက်ပင် မက်ဖူးကတ်မည် မဟုတ် ပေ။ ရူပဗေဒဟု ဆိုအပ်ရေ သိပ္ပံပညာရပ်ကို အပတ်တကုတ် ကြိုးပမ်းလိလာ လိုက်စားသည့် ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးတိသာ မဟိခကေ ကျွန်ုပ်ရို့ခေတ်သို့ ရောက်သည့်တိုင်အောင် ယင်းချင့်ပိုင် ဆန်းသစ် ရေ ကြံစည်တွိ့ဟိချက်တိ ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ဦးမည် မဟုတ် သိမ်းချေ။

ရူပဗေဒဆိုရေမှာ ဖစ်ဆစ်(Physics)ဆိုရေ အင်္ဂလိပ်စကားကို ပြန်ဆိုထားရေ ဝေါဟာရဖြစ်၍ ထိုစကားရေ သဘာဝဆို သည့် ဂရိစကားမှ ဆင်းသက်လာလီရေ။ မြင့်ရာမှ နိမ့်ရာသို့ ရေစီးပုံ၊ လီထဲ၌ အသံဖြတ်သန်းပုံ၊ မီးမှ အပူဟိန် ထွက်လာပုံ အကြောင်းတိကို ရှေးအခါက သဘာဝသိပ္ပံအဖြစ်ဖြင့်သာ ဖြေသျှင်းခကတ်ရေ။ တစ်ဖန် ထိုထက်တိုးတက်၍ သိလိုသူတိ ပေါ်ပေါက်လာသဖြင့် ရှာကြံကတ်ရေအခါတွင် ထိုသဘာဝ သိပ္ပံမှ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ဘူမိဗေဒ၊ ရုက္ခဗေဒ၊ ပါဏဗေဒ စရေ ပညာရပ်တိ သီးခြားထွက်ပေါ်လာကတ်ရေ။ ဓာတုဗေဒဆိုရေ မှာ ဒြပ်နန့်သက်ဆိုင်ရေ ပညာရပ်ဖြစ်၍ ဒြပ်တွင် အက်တမ် တိ ဖွဲ့စည်းပုံနန့် မော်လီကျူးတိ ဆက်သွယ်ပုံ၊ ပြောင်းလဲပုံ ရို့ကို ဖြေသျှင်းထားရေ ပညာရပ်ဖြစ်ရေ။ ရူပဗေဒရေ သဘာဝသိပ္ပံမှ ပေါက်ဖွားလာခ၍ ရူပဗေဒပညာကို အမှီပြုနီ ရေ အခြားပညာရပ်တိ ဟိသိမ်းရေ။ ထိုပညာရပ်တိမှာ အသံပညာ၊ အပူပညာ၊ အလင်းပညာ၊ လျှပ်စစ်ပညာ၊ သံလိုက် ဓာတ်ပညာရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ထိုမျှမကသိမ်း ဓာတုဗေဒအရ ပြောင်းလဲမှုတိကို ရူပဗေဒ အခြေခံသဘောတရားတိဖြင့် သျှင်းလင်းနိုင်ရန် ဖစ်ဆစ်ကယ် ကင်မစ္စထရီ (Physical Chemistry)ခေါ် ရုပ်ပိုင်း ဓာတုဗေဒပညာရပ်တိလည်း ဟိသိမ်းရေ၊ ထို့ပြင် သက်ဟိတိ၊ သက်ဟိတိနန့် သက်ဆိုင်ရေ ပြဿနာတိကို ရှာဖွေစုံစမ်း ရေ ဗိုင်အိုဖစ်ဆစ်(Bio-Physics)ခေါ် ဇီဝရူပဗေဒပညာရပ်လည်း ဟိပြန်သိမ်း ရေ။ အထက်ဖော်ပြပါ ပညာရပ်တိရေ တစ်ခုနန့်တစ်ခု အလွန်နီးကပ်စွာ ဆက်သွယ်မှုဟိနီကတ်ရေ။ ယခုကဲ့သို့ ပညာရပ်တိကို နာမည်သီးခြားပီးထားခြင်းမှာ လွယ်ကူမှု အတွက်သာ ဖြစ်ရေကို သတိပြုအပ်ပေရေ။

ယခုအခါတွင် သာမန်အရပ်သူအရပ်သားတိ သုံးစွဲကတ် ရေ စကားတိနန့် ရူပဗေဒပညာကို လိုက်စားသူတိဧ စကားတိရေ ကွဲပြားကတ်လီရေ။ ပုံပမာ မော်တော်ကား တစ်စီးဧအလားကို သာမန်လူတိက အလားနှုန်းဟူ၍ အသုံး ပြုလျက်ဟိကတ်ဧ။ ရူပဗေဒပညာ လိုက်စားသူတိအဖို့ဆိုကေ တစ်ဖက်သို့ တစ်သမတ် တည်းလားရေ အလားကိုသာကေ အလားနှုန်းဟု ခေါ်လီရေ။ ပုံပမာ မော်တော်ကားတစ်စီး ရေ မြောက်အရပ်တည့်တည့်သို့ တစ်နာရီကေ မိုင် ၃ဝ နှုန်း ဖြင့် လားနီရေဟု ဆိုကေ ထိုမော်တော်ကားဧ မြောက် အရပ်လား အလားနှုန်းမှာ တစ်နာရီကေ မိုင် ၃ဝ ဖြစ်ဧ။ သို့ရာတွင် ထိုမော်တော်ကားဧ အရှေ့နန့် အနောက်ဘက်သို့ လားရေနှုန်းမှာ သုညဖြစ်ရမည်။ ကမ္ဘာမြေကြီးရေ နီကို လှည့်ပတ်ရာတွင် အလားမှန်မှန်လောက်ဖြင့် လားနီကေလည်း ကမ္ဘာမြေကြီးဧ အလားနှုန်းမှာ အစဉ်သဖြင့် ပြောင်းလဲလျက် ဟိဧ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ကမ္ဘာမြေကြီးရေ နီကို လှည့် ပတ်၍ လားရာတွင် ဖြောင့်မတ်ရေ လမ်းကြောင်းအတိုင်း မလားမူ၍ စက်ဝန်းပုံသဏ္ဌာန်လမ်းကြောင်းဖြင့် လားနီရေ ကြောင့် ဖြစ်လီရေ။ ဒေအလားနှုန်းဧ တိုးတက်ပြောင်း လဲခြင်းနှုန်းကို အဟိန်ဟု ခေါ်ရေ။ အာကာသ(Space)တွင် ကမ္ဘာမြေကြီးဧ အလားနှုန်းမှာကား တိုးလျက်ဟိရေ။ အထက် ဖော်ပြပါ မော်တော်ကားဧ အလားနှုန်းကို တစ်နာရီ ကေ မိုင် ၃ဝ မှ တစ်နာရီ ကေ မိုင် ၄ဝ သို့ တိုးစေရေအခါတွင် ထိုမော်တော်ကားဧ မြောက်ဘက်သို့လားခြင်းအဟိန်ရေ ဇာကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ရေဟု ဖြေပေလိမ့်မည်။ ထိုအား ဆိုရေမှာလည်း အထက်ဖော်ပြပါ မော်တော်ကားကို ရပ်နီ ရာမှ လားအောင် အပြင်မှ ပြုလုပ်ပီးမှု၊ သို့မဟုတ် လားနီ ရေ မော်တော်ကားဧ အလားနှုန်းကို ပြောင်းလဲလားအောင် အပြင်မှ ပြုလုပ်ပီးမှုပင် ဖြစ်ရေ။ ဘောလုံးကို ကန်ထုတ် လိုက်ရေအားကို တိုင်းလိုရေအခါ ရုတ်တရက် ထွက်လား ရေ ဘောလုံးဧအဟိန်နန့် ထိုဘောလုံးဧ အလေးထုရို့ဖြင့် တွက်ယူရလီရေ။

သာမန်လူတိအဖို့ ဒြပ်ထုနန့် အလီးချိန်ရေ မထူးခြား ကေလည်း ရူပဗေဒပညာ လိုက်စားသူတိ အဖို့မှာ ခြားနား လီရေ။ ရူပဗေဒပညာအရ အလီးချိန်ရေ ဒြပ်ထုဧ သဘောတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်ဧ။ ဒြပ်တစ်ခုဧ အလီးချိန်ရေ ထိုဒြပ်အပေါ်တွင် သက်ရောက်ရေ မြေကြီးဧအားကို အကြောင်းပြု၍ ဖြစ်ရေ။ အလီးချိန်ရေ အမျိုးမျိုးရေ အရာဝတ္ထုရို့ဧ ဒြပ်ထုတိကို နှိုင်းယှဉ်ခြင်းမျှသာ ဖြစ်၍ အလီးချိန်ပင် ပြောင်းလဲကေလည်း ဒြပ်ထုမှာ ပြောင်းလဲခြင်း မဟိနိုင်ပေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ဒြပ်ထုမှာ ပြောင်းလဲခြင်း မဟိနိုင်ပေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ဒြပ်ထုရေ ဒြပ်တွင် ပါဝင် ရေပစ္စည်းဧ အတိုင်းအဆ ပမာဏဖြစ်ခြင်းကြောင့်တည်း။ ပုံပမာ ဆယ်မိုင်မျှမြင့်ရေ နီရာတွင်ဟိရေ အရာဝတ္ထုဧ အလီးချိန်နန့် ကမ္ဘာမြေကြီးပေါ်တွင် ဟိရေ ထိုအရာဝတ္ထုဧ အလီးချိန်ရေ တူမည်မဟုတ်ချေ။ သို့ရာတွင် ထိုနီရာနှစ်ခု၌ ဟိရေ ထိုအရာဝတ္ထုဧ ဒြပ်ထုရေကား အတူတူပင်ဖြစ်ရေ။ မြင့်ရေနီရာတိ၌ အလီးချိန် နည်းရခြင်းမှာ အရာဝတ္ထုကို ဆွဲရေ ကမ္ဘာမြေကြီးဧ ဆွဲအားရေ နည်းလားရေကြောင့် ဖြစ်ဧ။ မြင့်ရေနီရာ၌ အရာဝတ္ထုတစ်ခုခုပေါ်သို့ ပစ်လိုက် ရေအခါ ထိမှန်ရေအားရေ ပစ်ရေအခါ ထိမှန်ရေ အားနန့် အတူတူပင် ဖြစ်ကြောင်းကို တွိ့ကတ်ရရေ။ ထိုသို့ ဖြစ်ရသည့်အကြောင်းမှာ ထိုအရာဝတ္ထုဧ အတွင်းဟိ ဒြပ်ဧ အတိုင်းအဆ မပြောင်းလဲခြင်းကြောင့် ဖြစ်လီရေ။ အလီး ချိန်ဧ ပြောင်းလဲမှုရေ ကမ္ဘာမြေကြီးဧ မျက်နှာပြင်နန့် အနီး အဝီးပေါ်တွင် အမှီပြု၍ နီရေ။ မြေကြီးမှ အထက်သို့ တက်လီ အလီးချိန်ရေလည်း လျော့လားလီဖြစ်ဧ။ ထိုနီရာထက် တိုး၍မြင့်အောင် တက်နိုင်ပါကေ အလီးချိန် လုံးဝမဟိရေ နီရာသို့ပင် ရောက်နိုင်မည် ဖြစ်ဧ။ ထိုနီရာ၌ အလီးချိန် ပျောက်လား ရခြင်းမှာ ကမ္ဘာမြေကြီးဧ ဆွဲငင်ခြင်း နန့် နီနန့်အခြားရေဂြိုဟ်တိဧ ဆွဲငင်ခြင်းရို့ တူညီကတ် ရေကြောင့် ဖြစ်လီရေ။

အင်နားရှားခေါ် သတ္တိရေ ဒြပ်ထုဧ အခြားအရီးကြီး ရေ သဘောတစ်ခု ဖြစ်ရေ။ ဒြပ်တစ်ခု တည်ငြိမ်နီစဉ် ထိုဒြပ်ကို ရွေ့လားအောင် ပြုလုပ်ရာ၌ တွိ့ရသည့် အခက် အခဲမှာ ထိုဒြပ်ဧ အင်နားရှားကြောင့် ဖြစ်ဧ။ ဒြပ်တစ်ခု ရွေ့ရှားနီစဉ် ထိုဒြပ်ကို ရပ်လားအောင် ပြုလုပ်ရာ၌ တွိ့ရ သည့် ခက်ခဲမှုမှာလည်း အင်နားရှားကြောင့်ပင် ဖြစ်ရေ။ အရာဝတ္ထုတစ်ခုဧ အလားနှုန်းကို တိုးစေ၊ လျော့စေအောင် ပြုလုပ်ရာတွင်၎င်း၊ လားရာလမ်းကြောင်းကို ပြောင်းလဲအောင် ပြုလုပ်ရာတွင်၎င်း တွိ့ရသည့်အခက်အခဲမှာလည်း အင်နားရှား ကြောင့်ပင် ဖြစ်ရေ။ အင်နားရှားကိုအောင်မြင်နိုင်ရန် အပြင်မှ စိုက်ထုတ်ရရေအား လိုလီရေ။ ဒြပ်ဧ အင်နားရှားကို တိုင်းတာရေအခါ ထိုဒြပ်ဧ ဒြပ်ထုဖြင့် တိုင်းတာယူရရေ။ သိပ္ပံပညာသျှင်တိဧ ယူဆချက်အရ အခြင်းအရာတိရေ သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပျက်နီရေဟူရေ သာမန်လူတိဧ ထင်မြင်ချက်ရေ မှားဧ။ ထိုအခြင်းအရာတိ သဘာဝ အလျောက် ဖြစ်ပျက်မှုတိရေ တစ်ခုခုရေ စည်းမျဉ်းအရ သာ ဖြစ်တန်ရာရေဟု ယူဆခကတ်ရေ။ ထိုကဲ့သို့ ယူဆခကတ် သည့် အတိုင်းလည်း သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပျက်နီရေဟု ထင်မှတ်မှုတိကို စိတ်ရှည်စွာဖြင့် ကြံစည်ခကတ်လီရေ။ လူအတိဧ လက်ခံခြင်းကို ခံရရေ တွေးဆချက်မှာ ဂရက် ဗီတေးယှင်း (Gravitation)ခေါ် ဒြပ်ဆွဲငင်အား စည်းပင်ဖြစ်ဧ။ ထိုစည်းကို ယခုအခါ ကမ္ဘာအနှံ့အပြား၌ လက်ခံလျက်ဟိချေပြီ။ ရူပဗေဒဧ စည်းတစ်ခုတွင် ဒြပ်တစ်ခုကို မပြောင်းလဲနိုင် ဟု ဆိုရေ။ ထိုစည်းကို ဒြပ်ထုမြဲမှုစည်းဟူ၍လည်း ခေါ်ကတ် ရေ။ ထိုစည်းကို ထင်ရှားစေရန်မှာ ကျောက်မီးသွေးတစ်ခဲကို မီးမရှို့မီတွင် ချိန်ထားရန်နန့် မီးရှို့လိုက်ရေအခါ အသုံးပြု ရသည့် အောက်ဆီဂျင်ဓာတ်ငွေ့ဧ ဒြပ်ထုကို ချိန်ထားရန်ပင် ဖြစ်ဧ။ ထိုသို့ ချိန်ထားမည်ဆိုကေ ထိုဒြပ်ထုနှစ်ခုရေ မီးရှို့ပြီးရေအခါတွင် ဖြစ်ပေါ်လာရေ ထိုကျောက်မီးသွေးပြာ ဧ ဒြပ်ထု၊ အခြားဖြစ်ပေါ်လာရေအရာဝတ္ထုတိဧ ဒြပ်ထုနန့် လောင်ကျွမ်းရာတွင် ဖြစ်ပေါ်လာရေ ဓာတ်ငွေ့အားလုံးဧ ဒြပ်ထုရို့ဧ ပေါင်းခြင်းနန့် တူရေကို တွိ့ရမည်ဖြစ်ဧ။ တနည်းဆိုကေ ဒြပ်ကို အဖြစ်အမျိုးမျိုးသို့ ပြောင်းလဲပီးနိုင် ကေလည်း ဒြပ်ကို မဖျက်ဆီးနိုင်ရုံမျှမက ဒြပ်ဧ ဒြပ်ထုကို လည်း တိုးအောင်၊ လျော့အောင် မပြုလုပ်နိုင်ချေ။

မိုမင်တမ် (Momentum)ခေါ် အဟုန်ရေ ရွေ့ရှားမှုဧ အတိုင်းအဆ ဖြစ်ဧ။ ရွေ့ရှားရေ အရာဝတ္ထုဧ ဒြပ်ထုနန့် ထိုအရာဝတ္ထုဧ အလားနှုန်းရို့ဧမြှောက်ရကိန်းဖြင့် တိုင်းရဧ။ ပုံပမာ နှစ်ပေါင် လီးရေ ခဲတစ်လုံးကို တစ်စက္ကန့်ကေ ပေ ၂ဝ မျှ လားရေ နှုန်းနန့် ပစ်ကေ ထိုခဲဧအဟုန်ရေ ပေါင် ၂ဝ လီးရေ ခဲတစ်လုံးကို နှစ်ပေရွေ့ပီးရာတွင် ဖြစ်ပေါ်ရေ အဟုန်နန့် အတူတူပင် ဖြစ်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ထိုနှစ်ခုဧ မြှောက်ရကိန်းရေ တူညီရေကြောင့်ပင်တည်း။ အဟုန်တွင် စွမ်းအင်သဘောသက်ဝင်ဧ။ ပုံပမာ အမြောက်အတွင်းဟိ အမြောက်ဆံရေ စွမ်းအင်ကို အသုံးမပြုကေ အမြောက်မှ ထွက်လာနိုင်အောင် အဟုန်ဟိမည် မဟုတ်ပေ။ ထိုထွက်လာ ရေ အမြောက်ဆံကို ရပ်တန့်စေရာ၌လည်း စွမ်းအင်လိုပေ သိမ်းရေ။ နံရံ တစ်ခုကို ထိမှန်ရေအခါ ထိုနံရံ ကြေပျက် လားခြင်းရေ ထိုအမြောက်ဆံကို တားဆီးရာ၌ စွမ်းအင်လိုသည့် အကြောင်းကို ပြခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။

နံရံရေ အမြောက်ဆံဧ အဟုန်ကို ခံရသဖြင့် အဟုန် ရေ ပျောက်ပျက်လားခြင်း မဟိချေ။ ထိုအကြောင်းရေ အဟုန်ဧ မြဲမှုစည်းကို သရုပ်ဖော်ခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။ နာရီကို သံပတ်တင်းပီးလိုက်ရေအခါ နာရီရေ လား၍ သံပတ် ပြေလားရေအခါ ရပ်တန့်ရေကို တွိ့ရမည်။ ထိုအခြင်း အရာရေ အသုံးကျရေ စွမ်းအင်အဖြစ်ဖြင့် လွင့်ပျောက် လားရေ စည်းအရပင် ဖြစ်ဧ။ နာရီဧသံပတ်ကား အလိုအလျောက် ပြန်၍မတင်းချေ။

ဒြပ်ကို ဖန်တီးခြင်းငှါကေလည်းကောင်း၊ ဖျက်ဆီးခြင်းငှါကေလည်းကောင်း မတတ်နိုင်သကဲ့သို့ စွမ်းအင်ဧမပြောင်းမှု စည်းအရ စွမ်းအင်ဧ ပမာဏရေလည်း တည်မြဲဧ။ ပုံပမာ ကျောက်မီးသွေး တစ်ပေါင်မှ စွမ်းအင်ကို ယူပြီးကေ ရေတစ်ပေါင်ဧ လေးပုံ တစ်ပုံကို ဆူစေသကဲ့သို့ပင် ဖြစ်ဧ။ ပူနီသည့်ရေ၊ ပြာနန့် အခိုးအငွေ့တိမှ ကျောက်မီးသွေးပြန်၍ဖြစ်နိုင်ရန်ကား မတတ် နိုင်ချေ။ ထို့ကြောင့် ဒြပ်ဧအဖြစ် ပြောင်းလဲသကဲ့သို့ စွမ်းအင် ဧ အဖြစ်ရေလည်း ပြောင်းလဲကေလည်း စွမ်းအင်ဧ ပမာဏကား မပြောင်းလဲချေ။ ထိုစည်းနှစ်ခုကို လိလာကြည့် ရေအခါတွင် သာမိုဒိုင်နမစ်ခေါ် ပညာရပ် ဖြစ်ပေါ်လာလီ ရေ။ ထိုပညာရပ်ရေ ဓာတုဗေဒပညာသျှင်၊ စက်ပညာသျှင်နန့် ရူပဗေဒပညာသျှင်တိအဖို့ တိစွာ အရီးပါအရာရောက် လီ ရေ။

ရူပဗေဒသဘောအရ အားနန့် စွမ်းအင်ရို့ ဆက်စပ်လျက် ဟိသကဲ့သို့ အလုပ်နန့် ပါဝါရို့ရေလည်း ဆက်စပ်လျက်ဟိဧ။ အရာဝတ္ထုတစ်ခုကို ဟိသမျှအား စိုက်ထုတ်၍ တွန်းကေလည်း အကယ်၍ ထိုအရာဝတ္ထု မရွေ့ကေ အလုပ်ပြီးမြောက်ရေဟု မဆိုနိုင်ချေ။ တစ်ပေါင်လီးရေအရာဝတ္ထုတစ်ခုကို မြေကြီးမှ ယူပြီး လေးပေမြင့်ရေ စားပွဲပေါ်တွင် တင်ထားနိုင်ကေ လေးပေပေါင်အလုပ် ပြီးမြောက်ရေဟု ပြောနိုင်ဧ။ အကယ်၍ ထိုအလုပ်ကို နှစ်စက္ကန့်တွင် လုပ်ကေ တစ်စက္ကန့်ကေ နှစ်ပေ ပေါင် ပါဝါဖြင့် လုပ်ရေဟု ဆိုရလီရေ။ ပါဝါဆိုရေမှာ သတ်မှတ်ထားရေ အချိန်တွင် အလုပ်ပြီးမြောက်အောင် လုပ် နိုင်ရေ နှုန်းကို ဆိုရေ။

စွမ်းအင်ကို လိလာရာတွင် အပူစွမ်းအင်၊ အလင်း စွမ်းအင်၊ လျှပ်စစ်စွမ်းအင်နန့် ဓာတုဗေဒစွမ်းအင် စရေ စွမ်းအင်တိ ပါလာလီရေ။ အမျိုးမျိုးရေ စွမ်းအင်တိ ကို၎င်း၊ ထိုစွမ်းအင်တိနန့် ဒြဗ်ရို့ ဆက်သွယ်မှုတိကို၎င်း စုံစမ်းစစ်ဆေး ရှာဖွေကတ်ရေအခါ ခေတ်သစ် ရူပဗေဒနန့် အခြားပညာရပ်တိ ဖြစ်ပေါ် လာရေ။ ဂျေ၊ ဂျေ၊ သွန်မဆင် ဆိုသူရေ အက်တမ်ကို ခွဲစိတ်၍ ရနိုင်ကြောင်း၊ အက်တမ် တွင် လျှပ်စစ်စွမ်းအင်တိ ပါဝင်ကြောင်းကို သိမြင်ဧ။ ထို သိမြင်မှုရေ ခေတ်သစ်ရူပဗေဒဧ ရှေ့ဆောင်လမ်းပြသဖွယ် ဖြစ်လီရေ။ သိပ္ပံပါရဂူကြီးတိရေ ဝီလဆန်က လောက် ချိမ်းဗားဆိုသည့် အသုံးအဆောင်ဖြင့် အက်တမ်ဧ လျှပ်စစ် စွမ်းအင်ဟိရေ မြူမှုန်တိကို မြင်နိုင်ကတ်ပြီးကေ ဓာတ်ပုံပင် ရိုက်ကူးနိုင်ကတ်လီပြီ။ ထိုတွိ့ဟိမှု တိကြောင့် အလင်းရောင် ခြည်ရေ လှိုင်းသဘောမျိုး အစဉ်ဟိ၍ အီသာတွင် လားနီ ရေဆိုရေ ယုံကြည်မှုမှာ ပျက်လားရလီတော့ရေ။ ယခု အခါ အလင်းရောင်ခြည်ကို တစ်ချိန်တည်း၌ လှိုင်းသဘော လည်းဟိ၊ မြူမှုန်သဘောလည်းဟိရေ ရောင်ခြည်မျိုးဟု ယုံ ကြည်ကတ်ပြန်လီရေ။

ဒေအချက်ရေ သာမန်လူတိကို မဆိုထားဘိ၊ သိပ္ပံ ပညာသျှင်ကြီးတိကိုပင်ကေ ရှုပ်ထွေးစေရေ။ ယခင်က စုံစမ်း ရှာဖွေ၍သိဟိခရေ တိကျသေချာမှုအတိပင် ယခုအခါ မတိကျ မသေချာမှုတိ ဖြစ်နီရေကို တွိ့နီကတ်ရပေပြီ။ ယခင်က အက်တမ်ကို မခွဲစိတ်နိုင်ဟု ယူဆခကတ်ဧ။ ယခုအခါ အက်တမ် ကို ခွဲစိတ်နိုင်လီပြီ။ ယခင်ပြဿနာတိအတွက် တိကျသေချာ ရေနည်းတိပင် ယခုအခါ မသေချာရေနည်းတိ ဖြစ်လာ ကြောင်းကို တွိ့နီကတ်ရလီပြီ။ အက်တမ်ဧ အစိတ်အပိုင်း တိကိုပင်ကေ အလင်းဧ လျင်မြန်ခြင်းဖြင့် အာကာသ(Space) တွင် လားနိုင်စေရေ။ ဒြပ်ကိုလည်း အလင်းဧ လျင်မြန်ခြင်း မျိုးဖြင့် စွမ်းအင်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိုင်ဟန် ဟိပြီ။ ထိုကဲ့သို့ အရာတစ်ခုမှ အရာတစ်ခုသို့ ပြောင်းလဲနိုင်ငြားကေလည်း စကြဝဠာတွင် ထိုအရာနှစ်ခုဧ ပေါင်းခြင်းရေ အစဉ်တည်မြဲ လျက်ဟိဧဟု သိကတ်ရရေ။ လျှပ်စစ်ဓာတ် ကုမ္ပဏီကြီးတိက လည်း စိတ်အားထက်သန်စွာ စုံစမ်းရှာဖွေလိုသည့် ရူပဗေဒ ပညာကျော်တိကို တိစွာပင် လိုလားလျက် ဟိကတ်ရေ။ အစိုးရ ဌာနတိ၌လည်း ရူပဗေဒပညာသျှင်တိအား အလုပ်အကိုင်တိ ပီးကာ ထိုပညာရပ်ကို ပြန့်ပွားအောင် အားထုတ်လျက်ဟိကတ် ရေ။

ရှေးအခါက အီဂျစ်နိုင်ငံဟိ အဂ္ဂိရတ်ဆရာတိရေ အသက်ရှည် ရာရှည်ကြောင်းနန့် ခန္ဓာကိုယ်ကို အစဉ် နုပျို နီစေမည့် ဆေးတိကို ရှာဖွေလိလာခကတ်ဧ။ ရူပဗေဒရေ ထိုဆေးတိကို မပြုလုပ်နိုင်ကေငြားလည်း မိုက္ကရိုစကုပ် မှန် ဘီလူး အိပ်စရေးတျု၊ ရေဒီယမ် ဗုံးစရေ ပစ္စည်းတိကို ပြုလုပ်၍ ရနီပြီ။ ရူပဗေဒကို အသုံးတတ်ကေ အကျိုးကျေးဇူး တိကို ဖြစ်စေနိုင်ကေလည်း အသုံးမတတ်ပါက လူတိဧ အသက်အန္တရာယ်ကို တိစွာ ဖြစ်စေနိုင်ဧ။ ထိုပညာမှ ရအပ် ရေ အကွာအဝီးတိုင်းကိရိယာတိ၊ လျှပ်စစ်မိုတာတိ၊ဝိုင်ယာ လက်တိ၊ ရေငုပ်သင်္ဘောတိ၊ လီယာဉ်ပျံတိ၊ အက်တမ်ဗုံး တိကို အသုံးပြုခကတ်သဖြင့် တိစွာရေလူရို့ဧ အသက်တိ ရေ သေကျေပျက်စီးခရလီပြီ။

လူရို့ဧ သေရာသေကြောင်း ကိစ္စရပ်တိ၌ ရူပဗေဒကို အသုံးမပြုကေ ထိုပညာရပ်ရေ လူဧနီထိုင်မှုကို သာယာ ကြည်နူး၍ နီချင်စဖွယ် ဖြစ်စေရန် ဖန်တီး၍ ပီးနီရမည် ဖြစ်ဧ။ မှန်တိကိုလည်း ယခုအခါတွင် လိုသလို ဖန်တီးနိုင် ကတ်ပြီဖြစ်၍ မျက်စိမှုန်သူတိအဖို့ မျက်မှန်တိကို အသုံးပြုနိုင် ကတ်ပြီ ဖြစ်ဧ။ ဓာတ်ပုံရိုက်ကိရိယာတိနန့် ထိုကိရိယာတိကို လျှပ်စစ်ဓာတ်အိုးတိ တပ်၍ထားခြင်းဖြင့် စကားပြောရုပ်သျှင် တိကိုပင်ကေ ကြည့်နိုင်ကတ်ပေပြီ။

ရူပဗေဒမှ ပေါက်ဖွားလာရေ လျှပ်စစ်ဓာတ်ကို အသုံး ပြုခြင်းဖြင့် ခရီးဝီးသို့လားရန် မလိုတော့ဘဲ သံကြိုးဖြင့်လည်းကောင်း၊ စကားပြောကြေးနန်းဖြင့်လည်းကောင်း ပြောလိုသည့်စကားကို ပြောနိုင်ပြီ ဖြစ်ဧ။ ထိုမျှမကသိမ်း၊ မိုင်ပေါင်းတိစွာ ဝီးကွာရေ တိုင်းပြည်ကြီးတိဟိ မြို့ကြီးတိမှ စကားပြောရေကိုပင် ကြား နီကတ်ရပေပြီ ဖြစ်ဧ။ ရှေးအခါက လူတိရေ နီဝင်ခြင်း၊ နီထွက်ခြင်းနန့် နီ၊ လကြတ်ခြင်းတိကို မြင်ခကတ်ရဧ။ သို့ရာတွင် ထိုစဉ်က ထိုကဲ့သို့ ဖြစ်ပျက်ခြင်းတိရေ သဘာဝ အလျောက်သာကေ ဖြစ်ပျက်ကတ်ရေဟု တိရေအားဖြင့် ယူဆခကတ်ရေ။ ထိုသူတိအနက် အကြောင်းအကျိုးကို သုံးသပ်သည့်သူတိကား ထိုကဲ့သို့ ပေါ့ပေါ့ဆဆ မယူဆကတ်ဘဲ စည်းကမ်းတကျ မှတ်သားခကတ်ပြီးကေ ထိုကဲ့သို့ စည်းစံနစ် ကျနစွာ မှတ်သားလုပ်ကိုင်မှုမှ နက္ခတ္တဗေဒကို ပေါက်ဖွားစေခ ရေ။ ထို့ပြင် လူရို့ရေ မိမိရို့သုံးစွဲနီကတ်ရေ ပစ္စည်းတိ ဧ ဖြစ်ပေါ်လာပုံတိဧ အကြောင်းရင်းတိကို သိလိုခကတ် လီရေ။ တုတ်ချောင်းတစ်ချောင်းကို ထက်ဝက်စီ အကန့် အသတ်မဟိ စိတ်ပိုင်းနိုင်ကတ်ပါမည်လောဆိုသည့် သိချင်မှုတိ ဟိလာခကတ်ရေ။

ထိုကဲ့သို့ရေ အကြောင်းအကျိုးတိကို သိချင်မှုတိက ပင်ကေ ရူပဗေဒကို ဖြစ်ပေါ်တိုးတက် ပြန့်ပွား၍ ကောင်းမွန် စေခရေ။ ဘီစီ ၄၅ဝ ပြည့်နှစ်က ခေါမသဘာဝသိပ္ပံပညာသျှင် ဖြစ်သူ အင်ပယ်ဒိုကလီးက ဒြပ်တွင် မြေ၊ ရေ၊ လီ၊ မီးဟု ဆိုအပ်ရေ ဒြပ်စင်တိ ပါဝင်မည်ဟု စ၍ ထင်မြင်ယူဆခ လီရေ။ ထိုယူဆချက်ပင်ကေ ယခုခေတ်တွင် အက်တမ်နန့် သက်ဆိုင်သည့်အဆိုဧ အခြေခံဖြစ်လာလီရေ။ အင်ပယ်ဒို ကလီးဧ ယူဆချက်ရေ အကြမ်းထည်ပင် ဖြစ်ကေလည်း အခြေခံဖြစ်ရေကြောင့် လှူဆစ်ပပ်နန့် ဒီမော့ ကရီးတပ်ရို့က အချောကိုင်ကတ်ရေ။ ထိုနောက် ရောမလင်္ကာဆရာဖြစ်သူ လူကရီးရှပ်က တစ်ဖန်အချောကိုင် ပြန်ရေ။ အယ်ရစ္စတိုတယ် က ထိုယူဆချက်ကို တိစွာ ဖြည့်စွက်ခလီရေ။

ယပြီးကေ အားခီးမီးဒီးဆိုသည့် ကဝိကျော်ကြီးတစ်ဦးက ရေတွင်ပေါ်သည့် အရာဝတ္ထုတိနန့် နစ်သည့် အရာဝတ္ထုတိကို လိလာရာမှ စက်ကိရိယာအတတ်ပညာနန့်ဆိုင်ရေ အခြေခံ စည်းတိကို စုံစမ်းရှာဖွေခရေ။ ထို့ပြင် ကုတ်ဧပြုမူပုံသဘော နန့် ချိန်ခွင်ဧ အခြေခံကိုလည်း စုံစမ်းရှာဖွေခလီရေ။ ထို ပညာရပ်ရေ တဖြည်းဖြည်း တိမ်ကောခရာ ၁၆ဝဝ ပြည့်နှစ် ခန့်ကျမှ ဒီမော့ကရီးတပ်ဧ တွေးဆချက်မျှသာဖြစ်ရေ ဗလာ နယ်တွင် အားလုံးရေအရာဝတ္ထုတိရေ တူညီရေအလားဖြင့် အောက်သို့ ကျကတ်ရေဆိုရေကို စမ်းသပ်ကြည့်ရှု၍ ထင်ရှား စေနိုင်ခလီရေ။ ထိုအချိန်လောက်မှစ၍ ဖရန်ဆစ်ဗေကင် ဆိုသူရေ သုတေသနလုပ်ငန်းကို ကြံဆတွေးတောမှုနန့်သာ မတင်းတိမ်တော့ဘဲ လက်တွိ့စမ်းသပ်မှုတိကိုပါ အားပီးခ လီရေ။ နယူတန်ဆိုသည့် ကဝိအကျော်တစ်ဦးရေ အရာ ဝတ္ထုတိအကြားတွင် အားဟိရမည်ဟု ယူဆပြီးကေ စုံစမ်း ရှာဖွေခပြီးနောက် ထိုယူဆချက်ကို အခြေခံကာ သူဧ ကျော် စောရေ ဒြပ်ဆွဲအားစည်းကို အခြေခံကာ သူဧ ကျော်စော ရေ ဒြပ်ဆွဲအားစည်းကို ဖြစ်ပေါ်စေခရေ။ အလင်းဧ ဂုဏ် သတ္တိတိကိုလည်း စုံစမ်းလိလာ ခလီရေ။ ထိုအချိန် လောက်တွင် ဝှိုင်ဂင်ဆိုသူရေ မျက်စိနန့်ဆိုင်ရေ ကိရိယာ တန်ဆာတိကို ဆုံးခန်းတိုင်အောင် ပြုလုပ်နိုင်ခလီရေ။ တိမကြာမီ အတွင်းတွင် အမေရိကန်လူမျိုး ဗင်ဂျမင် ဖရန် ကလင်နန့် အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ဟင်နရီကဗင်းဒစ်ရို့ရေ သံလိုက် ဓာတ်၊ လျှပ်စစ်ဓာတ်ရို့နန့် စပ်လျဉ်း၍ ပထမဖြစ်ပေါ်လာ ရေ ယူဆချက်တိပေါ်တွင် အခြေပြုကာ စုံစမ်းရှာဖွေခကတ် လီရေ။ ထိုသူတိဧ လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ချက်ရေ ဂျူးဧ အပူနန့် လျှစ်စစ်တူရည်ကို တွက်ရာတွင် အခြေခံဖြစ်လီရေ။ ထို့ပြင် ဖားရဒေးအား လျှပ်စစ်ဓာတ်ဒိုင်နမိုဧ အခြေခံဖြစ်ရေ ညှို့မှု သဘောကို ရစေပြီးကေ အီသာတွင်း၌ လျှပ်စစ်ဓာတ်လှိုင်းတိ ဧ သဘောကိုပါ ရစေလီရေ။ ထိုမှ ကလပ်မက်ဆွဲအား မြူတိဧလှုပ်ရှားမှုကို တွက်ချက်ရာတွင် အထောက်အပံ့ ရစေ ခရေ။ ထို့ပြင် ကလပ်မက်ဆွဲရေ ယခုအခါတွင် ဝိုင်ယာ လက်လှိုင်းတိဟု ခေါ်နီကတ်ရေ အဆိုနန့် စပ်လျဉ်း၍ လုပ် ကိုင်ဆောင်ရွက်ခသိမ်းဧ။ ထိုကိစ္စကို ဟက်ဇရေ ဆဲ့ကိုးရာစု နှစ် အတွင်းတွင် ပြည့်စုံစွာ စုံစမ်းနိုင်ခလီရေ။ နှစ်ဆယ် ရာစုနှစ်တွင် ရူပဗေဒကို လိုက်စားကတ်သည့် ပညာသျှင်တိရေ ထိုပညာရပ်၌ အဘက်ဘက်တွင် တိုးတက်၍ ကောင်းမွန်စွာ စုံစမ်းရှာဖွေနိုင်ခကတ်ရေ။

၁၈၉၅ ခုနှစ်တွင် ရန့်ဂင်းဧ အိပ်စရေးကို တွိ့ဟိမှုရေ သွန်မဆင်အား အက်တမ်တွင် လျှပ်စစ်မှုန်တိ ပါဝင်ရေဆို သည့် ယုံကြည်ချက်ကို ဖြစ်စေခလီရေ။ ထိုယုံကြည်ချက်ကို လော့ရားသားဖို့နန့် ဗိုးဆိုသူရို့က ပြန့်ပွားတိုးတက် ကောင်းမွန် စေပြီးကေ ယခုခေတ်တွင် ရှုပ်ထွေးလျက်ဟိရေ အက်တမ် အဆောက်အဦ အဆိုကို ဖြစ်ပေါ်စေခကတ်လီရေ။ ဟက်ဇပြုလုပ်ဆောင်ရွက်ထားခရေ ဝိုင်ယာလက်လှိုင်း တိနန့် စပ်လျဉ်းရေ အကြောင်းတိကို ဆာအော်လီဗာ လော့ဂျက ဝိုင်ယာလက်နန့် အီသာအကြောင်းကို စုံစမ်းရှာဖွေ ဆောင်ရွက်စဉ် ဆက်၍ စုံစမ်းရှာဖွေ ခလီရေ။ ပလန့်ဆို သည့် ပညာသျှင်တစ်ဦးဧ ဆောင်ရွက်မှုဖြစ်ရေ စွမ်းအင်မျိုးစုံမှ ဖြာထွက်ခြင်းဧ အခြေခံစည်းတိရေ ရှေးအခါက အီသာ အကြောင်းနန့် ထိုနောက်မှတွိ့ဟိရရေ အိုင်စတိုင်းဧ ရယ်လတစ်ဗတီ အဆိုတိကို ဆက်သွယ်ပီးခလီရေ။ ရူပဗေဒပညာသျှင်ရို့ရေ အက်တမ်(အနုမြူ)ဧ ဖွဲ့စည်း ပုံကို ဆက်လက်၍ သုတေသနပြုလာခကတ်ရာမှ အက်တမ်ဧ နျူကလိယတ်ကို ခွဲစိတ်လာကတ်ပြီးကေ နျူကလိယတ်ဆိုင်ရာ ရူပဗေဒဟူ၍ သီးခြားပညာရပ် တစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာခရေ။ ထိုအချိန်တွင် ပညာသျှင်အချို့က ရေဒီယိုသတ္တိ ကြွခြင်းဆိုင်ရာ သုတေသန လုပ်ငန်းတိကို ဆောင်ရွက်လျက်ဟိကတ်ရေ။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် (၁၉၃၉-၄၅ ခုနှစ်) ပြီးခါနီးအချိန်တွင် ကြောက်မက်ဖွယ်ကောင်းလှရေ အက်တမ်ဗုံး (အနုမြူဗုံး) ပေါ်ပေါက်လာခ၍ စစ်ပြီးခေတ်သို့ ရောက်ရေအခါ ပညာ သျှင်ရို့ရေ အနုမြူအင်အားကို ငြိမ်းချမ်းရီးလုပ်ငန်းတိ၌ အသုံးချရန် အမျိုးမျိုးကြိုးစားကြံစည်လျက် ဟိရေကို တွိ့ရလီရေ။