Wp/rki/ဓာတုဗေဒ

ဓာတုဗေဒပညာရပ်ရေ ဒြပ်ဝတ္တုရို့ဧ ပါဝင်ပေါင်းစပ်ပုံ၊ ပုံသဏ္ဌာန်နန့် ဂုဏ်သတ္တိ တိနန့်အတူ ဓာတု ဓာတ်ပြုခြင်း ဖြစ်ရေအခါ ဖြစ်ပေါ်လာသည့် ပြောင်းလဲခြင်းရို့ကို လေ့လာရေ သိပ္ပံဘာသာရပ် တစ်ခုဖြစ်ရေ။ ဓာတုဗေဒရေ ရုပ်ဝတ္တု သိပ္ပံဘာသာရပ် ဖြစ်ပြီး အက်တမ်၊ မော်လီကျူး၊ ပုံဆောင်ခဲ နန့် အခြား စုပေါင်းထားရေ ဒြပ်ပေါင်း၊ ဒြပ်နှော တိတွင် ဓာတုဖြစ်စဉ်တိ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ပတ်သက်ရေ စွမ်းအင်နန့် အင်ထရိုပီ သဘောတရားတိကို လေ့လာရေ။ ခေတ်သစ်ဓာတုဗေဒရေ ဗိန္ဓောပညာရပ်မှ ဓာတုတော်လှန်ရီးဖြင့် ပေါ်ပေါက်လာရေ။

ဓာတုဗေဒဟိ ပညာရပ်ခွဲတိမှာ ရှေးရိုးအစဉ်အလာအရ လေ့လာရေ အရာဝတ္ထုအပေါ်မူတည်၍ ခွဲခြားရေ။ ၎င်းရို့မှာ-

1. ဩဂဲနစ် မဟုတ်ရေ ဓာတ်တိကို လေ့လာရေ အင်ဩဂဲနစ် ဓာတုဗေဒ (Inorganic Chemistry)
2. ဩဂဲနစ် ဓာတုဗေဒ (organic Chemistry)
3. သက်ဟိတိတွင် ဖြစ်ပေါ်ရေ ဇီဝဖြစ်စဉ်တိနန့်သက်ဆိုင်သည့် ဇီဝဓာတုဗေဒ (biochemistry)၊
4. တိလာရေအခါတွင် (at macro level) သို့မဟုတ်၊ မော်လီကျူလာနန့် မော်လီကျူလာ ထက်သေးငယ်ရေ အခြီတိရို့ဟိ ဓာတုစနစ် (chemical system) ဟိ စွမ်းအင် ကိုလေ့လာရေ ရူပဓာတုဗေဒ (physical chemistry) နန့်
5. ဓာတုဒြပ်ပေါင်းနန့် ပုံသဏ္ဌာန်တိကို ခွဲခြားစိတ်ဖြာလေ့လာရေ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာဓာတုဗေဒ (analytical chemistry) ဘာသာရပ်ခွဲတိ ရို့ဖြစ်ရေ။

ပိုမို၍ အဏုစိတ် ဘာသာရပ်ကွဲတိဖြစ်သည့် ဦးနှောက် ကွန်ယက်တိကို လေ့လာရေ နျူရိုဓာတုဗေဒ (neurochemistry) တိလည်း ယခုနှစ်ပိုင်းတိတွင် ပေါ်ထွန်းလာလျက် ဟိရေ။

အကျဉ်းချုပ်

ဓာတုဗေဒရေ အက်တမ် သို့မဟုတ် ၎င်းတွင်ဟိ ပရိုတွန်၊ အီလက်ထရွန်နန့် နျူထရွန် ရို့ပါဝင်သည့် ရုပ်ဝတ္ထုတိဧ အပြန်အလှန် သက်ရောက်ရေ အကြောင်းအရာကို သိပ္ပံနည်းကျကျ လေ့လာခြင်းဖြစ်ရေ။ဓာတုဗေဒကို တစ်ခါတစ်ရံ သိပ္ပံဧဗဟိုချက်ဘာသာရပ် အဖြစ် မြင်ကတ်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ၎င်းရေတိမြှောင်လှစွာရေ ဘာသာရပ်တိဖြစ်သည့် နက္ခတ္တဗေဒ၊ ရူပဗေဒ၊ material science၊ ဇီဝဗေဒ နန့် ဘူမိဗေဒ ရို့ကို အချက်ကျကျ ဆက်သွယ်နီ၍ဖြစ်ရေ။

ဓာတုဗေဒပညာရပ်ဧ အစဦးပုံကို ဆန်းစစ်လျှင် လက်တွိ့ပညာတိဖြစ်သည့် ဗိန္ဒောပညာရပ်မှ စလာရေကို လွန်ခဲ့ရေ နှစ်သန်းပေါင်းတိစွာမှ ကမ္ဘာ အရှေ့အလယ်ပိုင်းဟိ အထောက်အထားတိအရ သိနိုင်ရေ။

ကျွန်ုပ်ရို့ အသုံးပြုနီကတ်ဖြစ်ရေ အရာဝတ္တု ပုံသဏ္ဌာန်နန့် သဘောသဘာဝတိမှာ ၎င်းဒြပ်ဝတ္တုဧ ဂုဏ်သတ္တိတိနန့် ၎င်းရို့ အပြန်အလှန် ဒြပ်သက်ရောက်မှု တိပင်ဖြစ်ရေ။ ဥပမာ သံမဏိ ရေ သံထက်မာကြောရေ ဇာကြောင့်ဆိုကေ သံမဏိဧ အက်တမ်တိရေ ပိုမို၍ခိုင်မာရေ ပုံဆောင်ခဲအကွက် (crystalline lattice) တိဖြင့် တွယ်ဆက်ထား၍ဖြစ်ရေ။ သစ်သားစတိရေ မီးလောင်ရေ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ၎င်းရို့ရေ တစ်စုံတစ်ခုရေ အပူချိန် အထက်တွင် အောက်စီဂျင် နန့် အလိုအလျောက် ဓာတ်ပြုပြီး ဓာတ်လျော့ (oxidation) လားရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ဆား နန့် သကြား ရို့မှာ ရေတွင် ပျော်ဝင်ရေ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ၎င်းရို့ဧ မော်လီကျူး သတ္တိရို့မှာ သာမန် အခြီတွင် ပျော်ဝင်ခြင်းက အကောင်းဆုံးအခြီကို ရောက်ဟိခြင်းကြောင့်ဖြစ်ရေ။

ဒြပ်ပြောင်းလည်းခြင်းကို ဓာတုနည်းဖြင့် လေ့လာရာတွင် မတူညီရေ ဓာတုပစ္စည်းတိ သို့မဟုတ် အရာဝတ္တုနန့် စွမ်းအင် ခြားနားခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။ သာမန်အားဖြင့် ဓာတုပညာကို စူးစမ်းမှုပြုရာတွင် ဓာတ်ခွဲခန်းတိဟိ laboratory glassware တိကို အသုံးပြုရေ။

ဓာတ်ပြုခြင်းတွင် အရာဝတ္တုတိရေ တစ်မျိုးမှ တစ်မျိုးသို့ ပြောင်းလဲရေ။ ၎င်းကို ဓာတုညီမျှခြင်းတိသုံး၍ သင်္ကေတတိဖြင့် ဖော်ပြနိုင်ရေ။ ညီမျှခြင်း ဘယ်ဖက်နန့် ညာဘက်ဟိ အက်တမ် အလုံးရေမှာ အမြဲလိုလို တူညီကတ်ရေ။ ဓာတ်ပြုခြင်းဧ သဘောသဘာဝမှာ အရာဝတ္တုတိ ထိုသို့ပြောင်းလဲကတ်ရာတွင် မလွဲမသွေ လိုက်နာကတ်မည့် အချင်းအရာတိဟိပြီး ၎င်းရို့ကို ဓာတုနိယာမဟု ခေါ်ဆိုရေ။

ဓာတုဗေဒ လေ့လာမှုအားလုံးတွင် စွမ်းအင်နန့် အင်ထရိုပီရို့ကို စဉ်းစားကတ်ရမည်မှာ မလွဲမသွေပင်ဖြစ်ရေ။ ဓာတု ဒြပ်ဝတ္တုရို့ကို ၎င်းဧ structure ဖြင့် သက်မှတ်နိုင်ပြီး ၎င်းဧအခြီကို ဓာတုပေါင်းစပ်ပုံ တိဖြင့် သတ်မှတ်နိုင်ရေ။ ၎င်းအခြင်းအရာတိကို spectroscopy၊ chromatography စသည့် chemical analysis တိသုံး၍ လေ့လာနိုင်ရေ။

ဓာတုဗေဒဘာသာရပ်ကို အဆင့်မြင့် အခြီခံပညာနန့် ကောလိပ်အစပိုင်းနှစ်တိတွင် အဓိက ဘာသာအဖြစ် ပါဟိရေ။ ၎င်းလေ့လာမှု့တိမှာ တိမြှောင်လှစွာရေ အခြီခံတိကို စတင်ပီးရေ ယေဘုယျ ဓာတုဗေဒ ဘာသာရပ်ဖြစ်ရေ။ ၎င်းမှရေ လေ့လာသူ အနီဖြင့် အဆင့်မြင့် ဓာတု လမ်းခွဲတိကို ဆက်လက်လေ့လာနိုင်ရေ။ ဓာတုသုတေသနတွင် လုပ်နီရေ သိပ္ပံပညာရှင်ကို ဓာတုပညာရှင် (chemist) ဟုခေါ်ရေ။ အတိအားဖြင့် ဓာတုပညာရှင်မှာ ဓာတုဘာသာရပ်ခွဲ တစ်ခုကိုသာ အထူးပြု လုပ်ကိုင်လေ့ဟိရေ။

ရခိုင်နန့် ဓာတုဗေဒ

(ဖြည့်စွက်ရန်)

ထုတ်လုပ်မှု ကိရိယာတိ

• အငွေ့ပျံ ပေါင်းခံရန် လံဘိကာပ (Alembic) ပေါင်းချောင်၊ စဉ့်သုတ်အိုးကောက်၊ ခံအိုး (Condenser Receiver)၊ ဖန်ခံအိုး၊ ခဲမဖြူ ပွတ်ခံအိုး၊ အလိုက်ကလိုက်။
• အရည်ကျိုရန်၊ ပြုတ်ရန်၊ လှော်ရန် မြေအိုး၊ ကြေးအိုး၊ သံအိုး၊ ဖန်အိုး၊ သမ္ပရာပိုင်း။
• မီးပြင်းတိုက်၍ ကျိုရန် လုံ၊ မိုက်၊ မိုက်လုံ၊ မိုက်ခွက်၊ စဉ့်သုတ်မိုက်၊ စဉ့်ဖြူသုတ်မိုက်၊ စဉ့်ဖြူလိမ်းမိုက်၊ ဖန်ဖြူ အတွင်းပြီးမိုက်၊ မိုက်စောက်၊ စလောင်းပါမိုက်။
• အရည်စိမ်၊ အရည်ဖျော်၊ အနည်ထိုင်ရန် စဉ့်အိုး၊ ကြွေအိုး၊ အင်တုံ၊ မြေပုံး၊ ဖန်ဖလား၊ ဖန်အိုးလက်ရှည်၊ ပုလင်းကြီး၊ ညောင်ရေအိုး အဝကျယ်။
• မွှေရန် သံဇွန်း၊ သံယောင်းမ။
• အမှုန့်ကြိတ်ရန် ကြေးဆုံ၊ ကျောက်ပြင်။
• စကာချရန် အဝတ်၊ ပုဆိုး။
• ဆီထုတ်ရန် အရည်စစ်သားရေအိတ်၊ အိတ်ကို ညစ်ယူရန် အပူပီးနိုင်သည့် ကြေးညှပ်၊ သံပြားညှပ်။
• ပုဂံကြွေရည်သုတ် ရာတွင် ညှိပီးသည့် ယုန်မွှေးစုတ်တံ၊ နွားမွှေးစုတ်တံ။
• အထွေထွေသုံးရန် ဖန်ခွက်၊ ပန်းကန်ပြား၊ ဖန်လုံး၊ မှန်ပြား၊ စက္ကူဖြူ၊ ရေပြင်းချက်ဖို၊ အိုးထိန်းစက်။

ဓာတုဗေဒ ပစ္စည်းတိ

ရီပြင်း၊ ငရဲမီး (Acid) ၊ ပုံးရည်ပြင်း၊ သုံးခါပြန် ပုံးရည်၊ ထန်းရည်ပုံးရည် (Acetic Acid) ၊ အသစ်ညှစ် သံပရာရည် (Citirc Acid) ၊ အိန္ဒနံပုံးရည် (Lead monoxide) ၊ အာဂေါ်ရေဆီ၊ ရေဘုရင် (တော်ဝင် အက်ဆစ်၊ Aqua regia) ၊ ကက္ကူကမည်း (Benzonic Acid) ၊ ပြဒါး၊ ဟင်္သပဒါး၊ အမာလာဂမာ (Amalgam) ၊ ရွှေဆိုင်း၊ စိန်ဖြူ (Arsenic) ၊ ဆေးဒန်း၊ ကန့်၊ ခဲမ၊ ခဲမပုတ်၊ ခဲပြာ၊ ခဲမပြာ၊ ခဲမနက် (Graphite) ၊ ဝှော်ဆဝရော၊ လောင်မီး (Phosphorus) ၊ ခဲမဖြူ (ဘင်၊ သလွဲဖြူ၊ Pewter) ၊ ခနောက်စိမ်း (Antimony) ၊ ဘော် (Silver) ၊ ရွက်နီဘော်၊ ဂျွတ် (Bismuth) ၊ မီးသွေး၊ ကျပ်ခိုး၊ သံ၊ သံမှုန့်၊ သံတစဉ်းစာ၊ သံပြာ၊ သံမဏိပြာ၊ သံဂုံဂမံ (Ferric oxide) ၊ ကြေးနီ၊ ကြေးဝါ၊ ဒုတ္ထာ၊ ဒုတ္ထာဆီ၊ ဒုတ္ထာရည် (Blue vitorial, Copper sulphate) ၊ ယမ်း၊ ယမ်းပြန်ပြီး၊ ယမ်းစိမ်း၊ တာတရု၊ တာတဂူ၊ တာတလူ (Nitre, Salpeter, Potassium nitrate) ၊ ဇဝက်သာ (Salammoniac, Ammonia chloride) ၊ လက်ချား (Borax, Sodium Pyroborate) ၊ သစ်ရွက်ပြာ၊ စဖိုပြာ (Potassium carbonate) ၊ မဖောက်ထုံး၊ မြေဖြူ၊ အာရုဒါ၊ အာရုဝါ (အရက်ဆား)၊ ကျောက်ချဉ်၊ ဆား (Sodium chloride) ၊ သဲ၊ အုတ်မှုန့်၊ အုတ်နီခဲ၊ မြေအိုးမှုန့်၊ အရက်နီ၊ ဘရံအရက် (Brandy) ၊ အရက် (Alcohol) ၊ သင်းတွဲစိမ်းမှုန့်၊ သန္ဓောဆား၊ တရေမင်တီနာဆီ၊ ရောဘာရဘူ (ထင်းရှူးဆီ)၊ အိန္ဒနံကျောက်၊ နှင်းရည်၊ ပရုပ်၊ ရေနံဆီ၊ ကတ္တရာဆီ၊ မြေဖယောင်း၊ နိပဆေး၊ သေနတ်ကျောက်၊ အင်ကြင်းကျောက်၊ သံလိုက်ကျောက်၊ ကျောက်သလင်း၊ ကျောက်စစ်။

အပင်ထွက် ပစ္စည်းတိ

ဖုံးမသိမ်ရွက်၊ သမင်စမ၊ သမင်စဖို၊ ငှက်ပျော၊ လိပ်စရွေ၊ မဲကြီးရွက်၊ ထနောင်းကြူ၊ သက်ကယ်၊ အမှော်နရကူစေ့၊ ရှားပေါက်စေ့၊ သရက်ပွင့်၊ သရက်စေ့၊ အုတ်ရှစ်စေ့၊ အုတ်ရှစ်ဆီ၊ ပေါင်ပဲစေ့ (မာလတိ) ၊ ပေါင်ပဲ့ဆီ၊ ပိုက်ဆံစေ့၊ ပိုက်ဆံဆီ၊ ချဉ်သီးစေ့၊ ငရုတ်ကောင်း၊ ဖာလာ၊ ဇီယာ၊ စမုံမျိုးငါးပါး၊ ပဉ္စကနီသီး၊ ကညင်သီး၊ သပြေစေ့၊ သပြေသား၊ သပြေဆီ၊ ရုံးပတီသီး (ပဉ္စငါးပါး)၊ ကျစုသီး၊ လင်းနီဆီ၊ သင်းတွဲကညင်ဆီ၊ အုန်းဆီ၊ ရှားဆေးအဆီ၊ ဘိန်း၊ သစ်ကျပိုး၊ တောရပ်ခေါက်၊ ဇာတိပ္ဖိုလ်ပွင့်၊ လေးညှင်းပွင့်၊ သစ္စေး၊ ချိပ်၊ ဟိန်းခို၊ ကနခို၊ ကြောင်ပန်း၊ မုတ်၊ ရှောက်ခွံ၊ ချင်းခြီာက်၊ ဟင်းနုနွယ်၊ ပိန္နဲနွယ်၊ နနွင်းတက်၊ ထန်းနို့၊ မဲနယ်၊ သကြားပွင့်၊ ဂျုံမှုန့်၊ တိန်းညက်၊ ထန်းလျက်။

လူတိရစ္ဆာန်ရို့ဧ ပစ္စည်းတိ

လူ့အံဘတ်၊ လူ့ကျင်ကြီး၊ လူ့ကျင်ငယ် (Urine phosphate) ၊ မြင်းချေး၊ နွားချေး၊ ထောပတ်၊ ဝက်ဆီ၊ ဆိတ်ဆီ၊ နွားဆီ၊ ကျွဲဆီ၊ ခွေးဆီ၊ ဝမ်းဘဲဆီ၊ ကင်းပုစွန်ဆီ၊ ခွေးမနို့၊ ခွာအမျိုးမျိုး၊ သမင်ဂျို၊ ဂျိုအမျိုးမျိုး၊ အမဲရိုး၊ အမွှေးအတောင် အမျိုးမျိုး၊ ကြက်ဥအကာ၊ ပရွက်ကောင်၊ ခါချဉ်ကောင်။ ကျမ်းကြီး တစ်စောင်လုံးမှာ အရီးအသားပိုင်း အံဩရလောက်အောင် တိကျမှုဟိရေ။ စနစ်ကျရေ။ ရေပြင်းချက်တဲ့ဖို တည်ဆောက်ပုံ ဖော်ပြတဲ့နီရာမှာ ဟာကွက် မဟိအောင် အသေးစိတ် ဖော်ပြထားပုံက နှစ်လိုဖွယ်ကောင်းရေ။ မီးပီးမီးယူ ထုတ်လုပ်မှု ထိန်းချုပ်ပုံ စနစ်ကလည်း အလွန် သိပ္ပံနည်း ကျလှရေ။ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ရာနဲ့ချီတဲ့ အချိန်ကတည်းက ပြုစုထားတဲ့ မြန်မာရို့ရဲ့ ဓာတုဗေဒ ထုတ်လုပ်ရီးတစ်ရပ် ဖြစ်ပေမယ့် အခုခေတ် အဆင့်နဲ့ ချိန်ထိုးကြည့်ရင် ရီးသားပုံက ရေပက်မဝင်အောင် ဟိနီလို့ ဂုဏ်ယူစရာ သိပ်ကောင်းရေ။ ဓာတုဗေဒ ပညာရပ် ပိုင်းက သုံးသပ်ရင်လည်း ဓာတုပညာရပ်ကို စခဲ့တဲ့ ရှေးခေတ် အဂ္ဂိရတ် ဆရာကြီးတွေရဲ့ ယမ်းငရဲမီး၊ ကန့်ငရဲမီး၊ ဆားငရဲမီး နဲ့ ရွှေစား ငရဲမီး ထုတ်လုပ်ပုံ နည်းစနစ်တွေနဲ့ ပုံစံတူတာ တွိ့ရရေ။ ဒါကြောင့် မြန်မာတွေဟာ အဲဒီ အချိန်ကတည်းက မှန်ကန်တဲ့ ဓာတုဗေဒ ပညာ လမ်းကြောင်းပေါ်ကို ခြီချမိနီပြီ ဆိုတာ သိသာ ထင်ရှားပါရေ။ ဒါတွေကို ကြည့်ပြီး ရှေးခေတ် ဓာတုဗေဒ ပညာရပ်ဟာ ရွှေဖြစ် ငွေဖြစ် စိတ်ကူးယဉ်ဆန်တဲ့ ဝိဇ္ဇာ ပညာရပ်ချည်း မဟုတ်ဘဲ သိပ္ပံပညာရပ်တွေလည်း ဟိသေးရေဆိုတာ မြင်သာထင်သာအောင် တင်ပြလိုက်ပါရေ။

အခြီခံ သဘောတရားတိ

ဓာတုဗေဒကို လေ့လာရာတွင် တိစွာရေ အရီးပါသည့် အခြီခံ သဘောတရားတိ ဟိရေ။ ၎င်းရို့တိ -

အက်တမ်

အက်တမ်ရေ ဒြပ်စင်ဧ အခြီခံ ယူနစ် ဖြစ်ရေ။ အက်တမ်တစ်ခုတွင် ပုရိုတွန်နန့် နျူထရွန်တိပါဝင်ရေ အဖိုဓာတ်ဟိ မံတိုင်ဟိပြီး ၎င်းကို တူညီရေ အမဓာတ် ပမာဏဟိ အီလက်ထရွန်ကဝန်းရံ ထားရေ။ အက်တမ်ရေ ဒြပ်စင်တစ်ခုဧ electronegativity, ionization potential, oxidation state, coordination number, bond စသည့် ဓာတု ဂုဏ်သတ္တိကိုလေ့လာမည်ဆိုလျှင် အသေးငယ်ဆုံး ဖြစ်ရေ။

ဒြပ်စင်

ဒြပ်စင်ဆိုရေမှာ ဓာတု အမြင်အရဆိုလျှင် ဓာတုပစည်း နန့်ပတ်သက်ရေ။ ဓာတုဒြပ်စင် တစ်ခုကို ၎င်းဧ အက်တမ်ဟိ နျူကလိယမှ ပရိုတွန်အရေအတွက်ဖြင့် ဆုံးဖြတ်ရေ။ ၎င်းအရေအတွက်ကို ၎င်းဒြပ်စင်ဧ atomic number ဟုခေါ်ရေ။

ဒြပ်စင်တိကို အကောင်းဆုံးဖော်ပြရန်မှာ atomic number အရ အုပ်စုခွဲထားရေ periodic table ပင်ဖြစ်ရေ။ periodic table ရေ ညဏ်ကျယ်ကျယ်ဖြင့် စနစ်တကျစီစဉ်ထားရေကြောင့် ၎င်းဇယားတွင် အုပ်စု (ဒေါင်လိုက်) နန့် နရီ (period) (အလျားလိုက်) ဒြပ်စင်ဧ တူရာ ဂုဏ်သတ္တိအလိုက် စီစဉ်ထားရေ။

ရည် ညွန်း

မြန်မာဝီကီးပီးဒီးယား