Wp/rki/ရုက္ခဗေဒ

ရုက္ခဗေဒဆိုရေမှာ အပင်လောကကို လိလာသည့် ပညာရပ်ကို ခေါ်ရေ။ ထိုပညာရပ်ရေ ဇီဝဗေဒဧအရီးကြီး ရေ အစိတ်အပိုင်းနှစ်ခုအနက် တစ်ခုဖြစ်ရေ။ ဇီဝဗေဒဆို ရေမှာ သက်ဟိမှန်သမျှကို လိလာသည့် ပညာရပ်ဖြစ်၍ ယင်းဧ အခြားအရီးကြီးရေ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုမှာ သတ္တဗေဒ (ပါဏဗေဒ) ဖြစ်ရေ။

သမိုင်း

အပင်လောကကို စတင်၍ လိလာကတ်ခြင်းနန့် ရာစုနှစ် ပေါင်းတိစွာ ကြာသည့်တိုင်အောင် လိလာခကတ်ခြင်းမှာ အပင်တိ ဆေးဝါးဘက်တွင် အသုံးဝင်ခခြင်းကြောင့် ဖြစ် ရေ။ အပင်တိကို လိလာခကတ်ရေမှာ ကြာပြီဖြစ်ကေ လည်း ရုက္ခဗေဒဆိုင်ရေ ပညာရပ် တိုးတက်လာရေမှာ အမှန်အားဖြင့် နှစ်တစ်ရာမျှသာ ဟိခပေသိမ်းရေ။ လူအဖို့ အသုံးဝင်မည့်အပင်တိ၊ အနုပညာတွင် အသုံးဝင်မည့် အပင် တိနန့် ဆေးဝါးဘက်တွင် အသုံးဝင်မည့် အပင်တိကို စတင် စိတ်ဝင်စားခကတ်ရေမှာ ဓမ္မာတာအတိုင်းသာ ဖြစ်လေရေ။ အပင်လောကဧ ပညာအစစ်ကို စတင်ခကတ်ရာတွင် အမျိုး အစား ခွဲခြားခြင်းကို ပြုလုပ်ခကတ်ရေ။ ရှေးဂရိရို့ဧ ခေတ် တွင် အယ်ရစ္စတိုတယ်နန့် သီအိုဖရက်စတပ်ဆိုသည့် ဂရိပညာ သျှင် နှစ်ဦးရို့ရေ အပင်တိကို သစ်ပင်တိ၊ ချုံတိနန့် သစ်နုပင်တိအဖြစ် အမျိုးအစား ခွဲခြားခကတ်ပေရေ။ ယကေလည်းသော အပင်တိနန့် သက်ဆိုင်ရာပညာရပ်ကို တိုးပွားစေရန် ၁၆ ရာစု နှစ်တိုင်အောင် ဆက်၍ မကြံစည်ခချေ။ ထိုအချိန်သို့ ဆိုက် ရောက်ရေအခါ အပင်လိလာသူတိက အပင်တိကို အုပ်စု အလိုက် ခွဲလိုက်ကတ်ရေ။၁၈ ရာစုနှစ်အလယ်သို့ ဆိုက်ရောက် ရေအချိန်တွင် ဆွီဒင်လူမျိုးတစ်ဦး ဖြစ်သူ လင်းနီးယပ်ဆိုသူက အပင်တိအား အုပ်စုခွဲသည့် စံနစ်ကို တီထွင်ပီးနိုင်ခလေ ရေ။

ထိုသို့ လင်းနီးယပ်က စံနစ်တကျ တီထွင်၍ ပီးနိုင်ခ သဖြင့် အပင်တိကို အမျိုးအစား ခွဲခြားခြင်းရေ ခိုင်မြဲသည့် အခြေ ရဟိပြီးကေ တဖြည်းဖြည်း တိုးတက်ကောင်းမွန်လာခ လီရေ။ ပထမတွင် အပွင့်ပွင့်သည့် အပင်တိကိုသာ အမျိုး အစား ခွဲခြားကတ်ကေလည်း နောင်တွင် တဖြည်းဖြည်း အပင် တိုင်းကို အမျိုးအစား ခွဲလာကတ်လီရေ။ တစ်ဖန် ၁၈ ရာစုနှစ် နောက်ပိုင်းနန့်တိုးတက်ဖြစ်ထွန်းလာပုံကိုပါ လိလာခကတ်လီ ရေ။ ထိုကိစ္စတိကို လိလာရာတွင် အသေးစိတ် လိလာရန် လိုအပ်သဖြင့် ရုတ်တရက် မအောင်မြင်နိုင်ခကတ်လီရေ။ ထို သို့ လိလာကတ်ရာတွင် ပထမ၌ အပင်ကြီးတိဧ ကိုယ်ထည် တိဧ အခြေခံမှာ ဆဲဖြစ်ရေဆိုရေ အချက်ကို သိလာကတ် ရေအခါတွင် အပင်ဧ အနာတမီ(ကာယဒေသပညာ)ကိုပါ သဘောပေါက် လာကတ်လီရေ။ ထိုမှ ဆဲအမျိုးမျိုး စုပေါင်း သဖြင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အပင်ဧ တစ်ရှူးတိကိုပါ လိလာ ကတ်ပြန်ရေ။

ထိုမှတစ်ဖန် ရုက္ခဗေဒ ပညာသျှင်တိရေ အပင်တိဧ ပင်စည်အကိုင်းအခက်တိနန့် အင်္ဂါတိ ဖြစ်ပေါ်စစ်ရီးအတွက် တစ်ရှူးတိ တစ်ခုနန့်တစ်ခု ဆက်သွယ်ကတ်ပုံကိုပါ စိတ်ဝင်စား လာကတ်ပြီးကေ အပင်ရို့ဧ ရုပ်သွင်ပညာခေါ် ပညာရပ်တစ်ရပ် ဖြစ်ပေါ်လာပြန်ရေ။ ထိုပညာရပ်ဖြင့် အပင်တိဧ ဆောက် တည်ပုံ တိုးတက်လာရုံသာ မလိလာကတ်တော့ပဲ အပင်စုတိဧ မျိုးဆက်စဉ်ကိုပါ လိလာကတ်ပြန်ရေ။

ထိုသို့ အပင်တိဧ ရုပ်သွင်ပညာ ထွန်းကားလာရေ အခါတွင် အချို့ ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိက အပင်တိ အသက် သျှင်ရီးအတွက် မည်သို့ အလုပ်လုပ်ကတ်ရေကို သိလိုကတ်ပြန် ရေ။ ထိုသို့ သိလိုလာကတ်သဖြင့် ၁၉ ရာစုနှစ်အတွင်းတွင် ထိုပညာရပ်ရေ အခြားအပင်နန့်ဆိုင်ရာ ပညာရပ်တိထက် အဟုန်ကြီးစွာနန့် တိုးတက်လာခလီရေ။ ထိုပညာရပ်ကို အပင်တိဧ ဇီဝကိစ္စဗေဒဟူ၍ ခေါ်ရေ။

ထိုမှတစ်ဖန် စိမ့်တိ၊ ပရေရီလွင်တိ၊ သဲကန္တာရတိ၊ သို့မဟုတ် သစ်တောတိကဲ့သို့သော အခြေအနီ မတူသည့် နီရာတိတွင် အပင်တိ အတူတကွ ပေါက်ရောက်လာနိုင်ပုံ တွင် ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိက စိတ်ဝင်စားလာကတ်ပြန်ရေ။ ထိုပညာရပ်တွင် အပင်တိနန့် ယင်းရို့ဧအင်္ဂါတိ အလင်း၊ အပူ၊ မြေဆီလွှာ အပူချိန် စရေရို့နန့် ဆက်သွယ်ပုံကိုပါ လိလာကတ်ပြန်ရေ။ ထိုပညာရပ်ကို အီကောလိုဂျီ (ဂေဟ ဗေဒ)ဟု ခေါ်ရေ။ ထိုမှတစ်ဆင့် အလွန်စိတ်ဝင်းစားဖွယ် ကောင်းရေ 'အပင်စုတိ'အကြောင်းကို လိလာနိုင်လာကတ် ပြန်ရေ။

လူတိတွင် ရောဂါဝေဒနာတိ ကျရောက်တတ်သကဲ့သို့ အပင်တိတွင်လည်း ရောဂါတိ ကျရောက် တတ်ရေကို ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိက သတိမူမိကတ်သဖြင့် အပင်တိဧရောဂါ တိကိုပါ လိလာလာကတ်ရာမှ အပင်နန့်ဆိုင်ရာ ရောဂါဗေဒ လည်း ထွန်းကားလာလီရေ။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ရာသီဥတု ကြောင့်၎င်း၊ တစ်ခါတစ်ရံတွင် မြေကြီးမှလိုအပ်သည့် တွင်း ထွက်တိ မရဟိ၍၎င်း အပင်တိ၌ ရောဂါကျရောက်တတ် ရေကို တွိ့ကတ်လီရေ။ အပင်တိ၌ ကျရောက်သည့်ရောဂါ တိမှာ လူတွင် ရောဂါပိုးက ရောဂါကို ဖြစ်ပေါ်စေသကဲ့သို့ ဗက်တီးရီးယားနန့် ရောဂါပိုးတိကြောင့် များ ရေအားဖြင့် ဖြစ်ပေါ်လာရေ။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် မှိုမျိုးကြောင့် အပင်တိ၌ ရောဂါကျရောက်တတ်ရေ။ မှိုမျိုး၌ ကလိုရိုဖီခေါ် အစိမ်း ရောင် ဆေးမဟိချေ။ ထိုသို့ ကလိုရိုဖီ မဟိသဖြင့် ဖိုတိုဆင်း သဆစ်ခေါ် အစာကို ပြုလုပ်ခြင်း မဟိနိုင်ချေ။ ထိုအခါ အခြား အပင်စိမ်းတိမှ ယင်းရို့ဧ အသက်သျှင်ရီးအတွက် အစာကို ရယူကတ်ရပေမည်။ ထိုသို့ အစာကို ရယူကတ်ရာတွင် အပင်စိမ်း တိကို ပျက်စီးစေရုံမက တစ်ခါတစ်ရံတွင် သေပင် သေစေ ကတ်ရေ။

အပင်တိက ကျရောက်လာသည့် ရောဂါတိကို ခုခံ တိုက်ခိုက်ရန် အပင်ရောဂါဗေဒ ပညာသျှင်တိက မူမှန်အပင် တိကို လိလာကတ်လီရေ။ ထိုအပင်တိ မည်သို့အမှု ဆောင်ရွက်ရေကို လိလာကတ်လီရေ။ ထိုပညာသျှင်တိရေ အပင်ကို ဖျက်ဆီးပစ်သည့် အပင်နန့် တိရစ္ဆာန်ရို့ဧ နီထိုင် ဖြစ်ပေါ်ပုံကိုပါ လိလာကတ်ရလီရေ။ သို့မှသာ ယင်းရို့ဧ လှုပ်ရှားမှုတိကို ခုခံတိုက်ဖျက်နိုင်ပေလိမ့်မည်။ အပင်တိ၌ ရောဂါ ကျရောက်ခြင်းကို ကာကွယ်တိုက်ခိုက်ရန် အပင်ရောဂါ ဗေဒအရ ဓာတ်ပစ္စည်းတိကို အသုံးပြုကတ်လီရေ။ ထိုပညာ ရပ်ကို လိလာခြင်းဖြင့် ရောဂါကျရောက်ခြင်းကို ခုခံ တိုက် ခိုက်နိုင်မည့် အပင်မျိုး ဖြစ်ပေါ်လာအောင် ရှာကြံဆောင်ရွက် နိုင်ကတ်လီရေ။ အပင်တွင် ရောဂါမကျရောက်စေရန် ပို၍ လိုလားကတ်လီရေ။

မျိုးရိုးပညာ ထွန်းကားလာရေအခါတွင် ထိုပညာကို အပင်တိတွင် အသုံးပြုခကတ်လီရေ။ ထိုပညာရပ်မှာ အပင် တိ ယင်းရို့ဧ အဆက်အနွယ်တိသို့ မည်ကဲ့သို့ ယင်းရို့ဧ ဝိသေသဂုဏ်တိကို ပြန့်ပွားစေရေ ဆိုရေကို လိလာခြင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုပညာရပ် ထွန်းကားလာခရေမှာ ၁၉ဝဝ ပြည့် နှစ်မှ စခခြင်းကြောင့် မကြာလှသိမ်းချေ။ ထိုပညာရပ်ဧ အခြေခံ အချက်အလက်တိကို ဩစတြီးယန်း ခရစ်ယန်ဘုန်းကြီးတစ်ပါး ဖြစ်ရေ ဂရီခေါ်မင်ဒယ်ဆိုသူက စစ်ဆေးလိလာခလီရေ။

ထို့ပြင် အသုံးချ ရုက္ခဗေဒဆိုရေလည်း ဟိသိမ်းရေ။ ထိုပညာရပ်တွင် အပင်သစ်တိ ရှာဖွေခြင်းနန့် အပင်ထွက် ပစ္စည်းတိကို လိလာခြင်း၊ မည်သည့်အပင်မျိုးက မည်သည့် မြေဩဇာမျိုးကို လိုရေဆိုရေကို လိလာခြင်းနန့် လူ့အကျိုး အတွက် အပင်တိကို လူက စိုက်ပျိုးယူပုံတိကို လိလာခြင်း တိ ပါဝင်ရေ။

ကမ္ဘာတွင် အပင်အမျိုးပေါင်း သုံးသိန်းခန့် ဟိရေ။ အပင် တစ်ပင်ကို မလိလာမီ၊ သို့မဟုတ် အသုံးမပြုမီ ထိုအပင်ရေ မည်သည့်အပင်မျိုး ဖြစ်ရေကို သိရန် အရီးကြီးလီရေ။ အပင်တိကို အမျိုးအစား ခွဲခြားခြင်းရေ လွယ်ကူရေ လုပ်ငန်းမဟုတ်ချေ။ အပင်နှစ်ပင်ရေ မည်သို့မျှ တိကျစွာ တူနိုင်မည် မဟုတ်ချေ။ အလွန်နီးစပ်သည့် အပင်နှစ်ပင်ကို ခွဲခြားရန် ခဲယဉ်းလီရေ။ အတွိ့အကြုံတိကို ကြည့်တတ်ခြင်း ရို့ရေ အပင်တိကို အမျိုးအစားခွဲရာတွင် လိုအပ်ရေ အရည်အချင်း တိ ဖြစ်လီရေ။

အပင်တစ်ပင်ကို သိပ္ပံစံနစ်ဖြင့် အမည်ပီးရာတွင် အစဉ် သဖြင့် စကားလုံးနှစ်လုံး ပါဟိလီရေ။ ပထမ စကားလုံးမှာ မျိုးစုအမည်ဖြစ်၍ ထိုအပင်ရေ မည်သည့် အပင်အုပ်စုတွင် ပါဝင်ကြောင်းကို ဖော်ပြရေ။ ဒုတိယစကားလုံးမှာ မျိုးစိတ် အမည် သို့မဟုတ် အုပ်စုအတွင်း မည်သည့် အမျိုးဖြစ်ကြောင်း ကို ဖော်ပြရေ။ ထိုကြောင့် အုတ်ခေါ် ဝက်သစ်ချပင် မှန်သမျှ ရေ 'ကွားကပ်'မျိုးစုတွင် ပါဝင်လီရေ။ ထိုအတူ နှင်းဆီမှန် သမျှရေလည်း'ရိုဆာ'မျိုးစုတွင် ပါဝင်လီရေ။ ယကေလည်းသော ဝက်သစ်ချအဖြူမှာ 'ကွားဟပ်ရူဗရာ' ဖြစ်ရေ။ မျိုးစုတစ်စု စီတွင် သက်ဆိုင်ရာမျိုးစုသာ အသုံးပြုပြီးကေ အပင်လောက ဟိ အခြားမည်သည့် အပင်အုပ်စုအတွက်မျှ အသုံးမပြုချေ။ ထိုအတူ အုပ်စုတစ်ခုအတွင်းဟိ မျိုးစိတ်တစ်ခု၌လည်း သက် ဆိုင်ရာ ထူးခြားသည့် မျိုးစိတ်အမည် ဟိလီရေ။ နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်လျက်ဟိရေ မျိုးစုတိကို မျိုးရင်းအဖြစ် သတ်မှတ် ထားရေ။ အလွန်နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်လျက်ဟိရေ မျိုးရင်း တိကို မျိုးစဉ်တစ်ခုတွင် သတ်မှတ်ထားပြန်ရေ။ နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်လျက်ဟိရေ မျိုးပေါင်းစုတစ်ခုတွင် သတ်မှတ်ကတ်ပြန် ရေ။ ထိုသို့ သိပ္ပံအမည်ပီးရာတွင် မည်သည့်အခါတွင်မျှ မပြောင်းလဲသည့် လက်တင်အမည်တိကို ပီးလိဟိကတ်လီ ရေ။

ရုက္ခဗေဒရေ ဇီဝဗေဒဧ ဘာသာခွဲတရပ်ဖြစ်ပြီး အပင်တိ ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးမှုနန့် ဘဝစက်ကွင်းကို လိလာသည့် သိပ္ပံပညာတစ်ရပ်ဖြစ်ရေ။ ရုက္ခဗေဒဟူသည့် ဝေါဟာရမှာ ပါဠိစာလုံးငှားဖြစ်ရေ။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၌ ရုက္ခဗေဒကို "botany" သို့ "phytology" ဟုခေါ်ရေ။ ရုက္ခဗေဒတွင် အပင်၊ ပင်လယ်ရေမှော်အုပ်စု (algae)၊ မှိုအုပ်စု (fungi)ရို့ဧ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံ၊ ကြီးထွားမှု၊ မျိုးပွားခြင်း၊ ဇီဝဖြစ်ပျက်မှု၊ ရောဂါဘယ၊ ဓာတုသတ္တိနန့် မတူသည့် မျိုးစုတိအကြား ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုတိကို လိလာသုံးသပ်သည့် ပညာရပ်တိ ကျယ်ကျယ်ပျံ့ပျံ့ ပါဝင်ရေ။ ရုက္ခဗေဒရေ စားသုံးနိုင်သည့်အပင်တိ၊ ဆေးဖက်ဝင်သည့် အပင်တိ၊ အဆိပ်သင့်သည့်အပင်တိအား ခွဲခြားသိဟိနိုင်ရန် ကြိုးပန်းချက်တိနန့် စတင်ခသည့် ရှေးအကျဆုံး သိပ္ပံပညာဖြစ်ရေ။ မျက်မှောက်ကာလအထိ လိလာသိဟိပြီးရေ မျိုးစိပ်ပေါင်း ၅၅၀,၀၀၀ ကျော်အထိ တိုးပွားလာပြီဖြစ်ရေ။

ရုက္ခဗေဒဧ အရီးပါပုံ

Hibiscus

ဇီဝဗေဒတွင် အခြားသက်ဟိတိအား လိလာသည့်နည်းတူ အပင်တိဧ ဘဝဖြစ်စဉ်ကို ဆဲလ်၊ တစ်ရှူး၊ အင်္ဂါအစိပ်အပိုင်း၊ အရေအတွက်၊ စုစည်းပေါက်ရောက်ပုံရို့မှ တဆင့် မောလီကျူး၊ မျိုးဗီဇနန့် ဇီဝဓာတု စသည့် အဆင့်ပေါင်းစုံ ရှုထောင့်အမျိုးမျိုးမှ လိလာသုံးသပ်နိုင်ရေ။ ဒေကဲ့သို့ အဆင့်အသီးသီးတွင် ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိရေ အပင်တိဧ အမျိုးအစား ခွဲခြားပုံ၊ (ခန္ဓာဗေဒအားဖြင့် ပုံပန်းသဏ္ဌာန်အားဖြင့်) ဖွဲ့တည်ပုံ သို့ အလုပ်လုပ်ပုံရို့ကို စူးစိုက်လိလာကတ်ရေ။

သမိုင်းအစဉ်အလာအရ သက်ဟိတိအား အပင်နန့် သတ္တဝါဟု ခွဲခြားထားလိဟိရေ။ ရုက္ခဗေဒတွင် သတ္တဝါမဟုတ်သည့် သက်ဟိအားလုံး အကျုံးဝင်ရေ။ တခါက ရုက္ခဗေဒတွင် အကျုံးဝင်ရေ သက်ဟိအချို့မှာ မျက်မှောက်ခေတ်တွင် အပင်အုပ်စုနန့် မသက်ဆိုင်တော့ပေ။ မှိုအုပ်စု၊ ဘက်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်နန့် ဧကကလာပ်စည်း ရေမှော်တိကို လက်ဟိတွင် Protista (မူရင်းသက်ဟိ) အဖြစ် အုပ်စုခွဲထားရေ။ သို့ပေမဲ့လည်း ၎င်းသက်ဟိတိအား ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိက ဆက်လက် အာရုံစိုက်လျက်ဟိပြီး ရုက္ခဗေဒ သင်ခန်းစာ နိဒါန်းအပိုင်းတွင် ဖော်ပြလိဟိရေ။

အပင်တိရေ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ သက်ဟိတိဧ အခြေခံကျသည့် တစိပ်တပိုင်းဖြစ်ရေကြောင့် အရီးကြီးလှရေ။ လူသားတိနန့် အဆင့်မြင့်သက်ဟိတိ သျှင်သန်ကြီးထွားရန်အတွက် မဟိမဖြစ်လိုအပ်သည့် အောက်စီဂျင်၊ အစားအစာ၊ လောင်စာနန့် ဆေးဝါးတိအား အပင်တိမှ ရဟိနိုင်ရေ။ အလင်းဖြင့် အစာချက်သည့်နည်းဖြင့် အပင်တိရေ ကမ္ဘာမြေကြီးဧ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုအပေါ် သက်ရောက်စေသည့် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ခေါ် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တိအား စုပ်ယူပီးရေ။ အပင်တိရေ ရေအရင်းအမြစ်နန့် မြေဆီလွှာ ထိန်းသိမ်းရီးတွင် အရီးပါရေ။ ရှေးဟောင်းရုက္ခဗေပညာသျှင်တိရေ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းတိဟိ ရှေးဟောင်း အပင်တိအား လိလာကတ်ရေ။ ကမ္ဘာမြေကြီးဧ ရှေးဦးသမိုင်းကာလတွင် အလင်းဖြင့် အစာချက်လုပ်နိုင်သည့် အပင်တိဧ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှု ဖြစ်စဉ်ရေ လီထုကို ပြောင်းလဲမှုဖြစ်စေရေဟု ယုံကြည်ထားကတ်ရေ။ ထို့ကြောင့် အပင်တိအကြောင်းကို နားလည်သိဟိနိုင်ခြင်းရေ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းဧ အနာဂတ်အတွက် အရီးပါသည့် အချက်ဖြစ်ရေ။ ဒေပိုင် သိဟိထားခြင်းအားဖြင့်

• တိုးပွားလျက်ဟိနီသည့် လူဦးရေအတွက် စားနပ်ရိက္ခာတိ၊
• ရောဂါဝေဒနာတိအား ကုသနိုင်မည့် ဆေးဝါးတိ ဖူဖူလုံလုံ စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်နိုင်မည်၊
• သက်ဟိတိဧ အခြေခံ ဘဝဖြစ်စဉ်နန့်
• ပတ်ဝန်းကျင် ပြောင်းလဲမှုကို သျှင်းသျှင်းလင်းလင်း နားလည် သဘောပေါက်စေနိုင်မည်ဖြစ်ရေ။

လူသားတိအတွက် အာဟာရ

လူသားတိ စားသုံးသည့် အစားအစာတိရေ စပါးကဲ့သို့သော အပင်တိမှ တိုက်ရိုက် သို့ သွယ်ဝိုက်ရေ နည်းလမ်းတိမှ ရဟိရေ။

ယေဘုယျအားဖြင့် အစားအသောက်တိ အားလုံးကို အပင်တိမှ ရဟိရေ။ ဟင်းသီးဟင်းရွက်တိ၊ သစ်သီးဝလံတိမှ တိုက်ရိုက်ကေလည်းကောင်း၊ အပင်တိအား မှီတင်းနီထိုင်ကတ်သည့် သားငါးနန့် အခြားသတ္တဝါတိမှ သွယ်ဝိုက်ရေ နည်းဖြင့်ကေလည်းကောင်း ရဟိနိုင်ရေ။ အပင်တိရေ နီရောင်ခြည်မှ ရဟိသည့် စွမ်းအင်တိ၊ မြေဆီလွှာမှ ရဟိရေ အဟာရဓာတ်တိနန့် လီထုအတွင်းမှ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တိကို အသုံးပြုကာ သတ္တဝါတိ မှီဝဲသုံးစွဲနိုင်သည့် ဓာတ်ပစ္စည်းတိအဖြစ် ပြောင်းလဲပီးနိုင်ရေကြောင့် အစာကွင်းဆက်တွင် အခြေခံအကျဆုံးဖြစ်ရေ။ ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိရေ အပင်တိက လူသားတိ စားသုံးသည့် အစားအစာတိအား ထုတ်လုပ်ပုံနန့် ထွက်နှုန်းတိုးအောင် စိုက်ပျိုးသည့် နည်းလမ်းတိကိုလည်း လိလာကတ်ရေ။ ဒေလိလာချက်တိရေ လူသားတရပ်လုံးနန့် နောက်မျိုးဆက်တိအား စားနပ်ရိက္ခာ လုံလုံလောက်လောက် ထောက်ပံ့နိုင်ရီးအတွက် အရီးကြီးရေ။

အခြေခံ သက်ဟိဘဝဖြစ်စဉ်

ကလာပ်စည်းကွဲထွက်ခြင်း၊ အသားဓာတ် (ပရိုတင်း) ထုတ်လုပ်ခြင်းစသည့် အခြေခံဘဝဖြစ်စဉ်တိအား လိလာရာတွင် အပင်တိရေ အဆင်ပြေစေသည့် သက်ဟိတိဖြစ်ရေ။ လူနန့်သတ္တဝါတိအား လိလာသကဲ့သို့ ကျင့်ဝတ်တိအား စောင့်ထိန်းရန် မလိုအပ်ပါ။ ပဲပင်တိဧ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်ကို မျိုးဆက်တဆက်မှ နောက်တဆက်သို့ မည်သို့ လက်ဆင့်ကန်းပီးပုံအား လိလာသည့် ရုက္ခဗေဒပညာသျှင် Gregor Mendel (ဂရက်ဂါ မန်ဒဲလ်)ရေ ဒေနည်းလမ်းဖြင့် မျိုးဗီဇဆက်ခံခြင်းနိယာမကို (genetic laws of inheritance) တွိ့ဟိခရေ။ မန်ဒဲလ်ဧ တွိ့ဟိချက်တိရေ ဂနိခေတ်တွင် အခြားနယ်ပယ်တိ၌ တိစွာအသုံးဝင်နီပြီ ဖြစ်ရေ။ ထို့အပြင် Barbara McClintock (ဘာဘရာ မက္ကလင်းတော့ခ်) ရေ ဖူးစားပြောင်းတိအား လိလာရာမှ မျိုးဆက်ကျော် ဗီဇဆက်ခံမှုကို (jumping genes) တွိ့ဟိခရေ။ ဒေရေမှာ အခြေခံ သက်ဟိဘဝဖြစ်စဉ်အား နားလည်နိုင်ရီးတွင် ရုက္ခဗေဒနန့် တနည်းတဖုံ ဆက်နွယ်လျက်ဟိကြောင်း သိသာထင်ရှားသည့် သာဓကတိဖြစ်ရေ။

ဆေးဝါးနန့် ကုန်ကြမ်းပစ္စည်း

Tetrahydrocannabinol ၊ ကဖိန်းဓာတ်နန့် နစ်ကိုတင်စသည့် ဆေးဝါးသုံးနန့် အပျော်သုံးပစ္စည်းတိမှာ အပင်ထွက်ပစ္စည်းတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ အချို့မှာမူ အပင်ထွက် သဘာဝ ပစ္စည်းတိအား အခြေခံ၍ ထုတ်လုပ်ထားရေ ပစ္စည်းတိ ဖြစ်ရေ။ ဥပမာ အက်စပရင်မှာ (asprin) မိုးမခပင် အခေါက်မှရသည့် အကိုက်အခဲပျောက်စေရေ အက်စစ်တမျိုးကို (salicylic acid) အခြေခံ၍ ထုတ်လုပ်သည့် ဆေးဝါးဖြစ်ရေ။

နောင်တွင် အာနိသင်ထက်သည့် ဆေးဖက်ဝင် အပင်တိကို တွိ့ကောင်း တွိ့နိုင်ဦးမည်ဖြစ်ရေ။ ကော်ဖီ၊ ကိုကို၊ ဆေးရွက်ကြီးနန့် လက္ဖက်ခြောက်ရို့မှာ လူသိတိသည့် အပင်ထွက် ပစ္စည်းတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဘာလီ (ဘီယာ)၊ ဆန် (အရက်)၊ စပျစ်သီး (ဝိုင်) အစဟိသည့် အပင်ထွက်ပစ္စည်းတိအား အချဉ်ဖောက်ခြင်းအားဖြင့် ယမကာတိကို ဖော်စပ်ယူနိုင်ရေ။

အပင်တိမှလဲ ဝါကွမ်း၊ သစ်၊ စက္ကူ၊ လိုင်နင်၊ ဟင်းရွက်ဆီ၊ ကြိုး၊ ရာဘာ စသည့် ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းတိ ရဟိနိုင်ရေ။ ပိုးစာပင်မဟိကေ ပိုးချည်မျှင်တိအား ထုတ်လုပ်နိုင်မည် မဟုတ်ချေ။ အချဉ်ဖောက်နိုင်သည့် သကြားနန့် ဆီဓာတ်ပါဝင်နှုန်းတိသည့် ကြံ၊ ကြက်ဆူပင်၊ စိုရာပဲ (soy) နန့် အခြားအပင်တိကို လက်ဟိတွင် ဇီဝလောင်စာအဖြစ် အသုံးချနီကတ်ပြီဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့ရေ ရေနံကဲ့သို့သော ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းတိမှ ရဟိသည့် လောင်စာတိအား အစားထိုး အသုံးပြုနိုင်မည့် အရီးပါသည့် ကုန်ကြမ်းတိဖြစ်ရေ။

ပတ်ဝန်းကျင် ပြောင်းလဲမှု

ပတ်ဝန်းကျင် ပြောင်းလဲမှုတိအား လိလာရာတွင် အပင်တိရေ အထောက်အကူဖြစ်ရေ။

ရုက္ခဗေဒဧ ဘာသာခွဲတိ

• Agronomy—Application of plant science to crop production
• Bryology—Mosses, liverworts, and hornworts
• Economic Botany—Study of plants of economic use or value
• Ethnobotany — အပင်နန့် လူသားအကြား ဆက်စပ်မှု
• Forestry— သစ်တောကြိုးဝိုင်း စီမံကွပ်ကဲမှုနန့် အခြားစပ်လျဉ်းရာ အကြောင်းအရာတိ
• Horticulture—Cultivated plants
• Lichenology—The study of lichens
• Paleobotany— ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကျွင်း အပင်တိအား လိလာမှု
• Palynology— ဝတ်မှုံနန့် spores
• Phycology— ပင်လယ်ရေမှော် (Algae)
• Phytochemistry—Plant secondary chemistry and chemical processes
• Phytopathology— အပင် ရောဂါဗေဒ
• Plant Anatomy— အပင် ဆဲလ်နန့် တစ်ရှူး ဖွဲ့စည်းပုံ
• Plant Ecology— သဘာဝဝန်းကျင်အတွင်း အပင်တိဧ အခန်းကဏ္ဍ
• Plant Genetics— အပင်တိဧ မျိုးဗီဇ ဆက်ခံမှု
• Plant Morphology— အသွင်သဏ္ဌာန်နန့် ဘဝစက်ကွင်း
• Plant Physiology—Life functions of plants
• Plant systematics— အပင်တိအား အမည်ပီးခြင်းနန့် အမျိုးအစားခွဲခြားခြင်း

ထင်ရှားကျော်ကြားရေ ရုက္ခဗေဒပညာသျှင်တိ

• Ibn al-Baitar (d. 1248), Andalusian-Arab scientist, botanist, pharmacist, physician, and author of one of the largest botanical encyclopedias.
• Aimé Bonpland (1773-1858), French explorer and botanist, who accompanied Alexander von Humboldt during five years of travel in Latin America.
• Luther Burbank (1849-1926), American botanist, horticulturist, and a pioneer in agricultural science.
• Augustin Pyramus de Candolle He originated the idea of A failure "Nature's war", which influenced Charles Darwin.
• first name needed al-Dinawari (828-896), Kurdish botanist, historian, geographer, astronomer, mathematician, and founder of Arabic botany.
• David Douglas (1799-1834), Scottish botanical explorer of North America and China, who imported many ornamental plants into Europe.
• Joseph Dalton Hooker (1817-1911), English botanist and explorer. Second winner of Darwin Medal.
• Thomas Henry Huxley (1825-1895), Hi English biologist, known as "Darwin's Bulldog" for his advocacy of Charles Darwin's theory of evolution. Third winner of Darwin Medal.
• Carl Linnaeus (1707-1778), Swedish botanist, physician and zoologist who laid the foundations for the modern scheme of Binomial nomenclature. He is known as the father of modern taxonomy, and is also considered one of the fathers of modern ecology.
• Gregor Johann Mendel (1822-1884), Augustinian priest and scientist, and is often called the father of genetics for his study of the inheritance of traits in pea plants.
• Abu al-Abbas al-Nabati (c. 1200), Andalusian-Arab botanist and agricultural scientist, and a pioneer in experimental botany.
• Richard Spruce (1817-1893), English botanist and explorer who carried out a detailed study of the Amazon flora.
• Agustín Stahl (1842-1917), conducted investigations and experiments in the fields of ethnology, and zoology in the Caribbean region.
• George Ledyard Stebbins, Jr. Widely regarded as one of the leading evolutionary biologists of the 20th century, developed a comprehensive synthesis of plant evolution incorporating genetics.
• Leonardo da Vinci (1452-1519), Italian polymath; a scientist, None. mathematician, engineer, inventor, anatomist, painter, sculptor,architect, botanist, musician and writer.