Wp/cnr/Cetinje

Cetinje je prijestonica Crne Gore. Nalazi se u malom kraškom Cetinjskom polju u južnom dijelu Katunske nahije, na 670 m nadmorske visine. Grad je tokom četiri i po vijeka bio prijestonica i glavni kulturno-prosvjetni centar Crne Gore. Danas je Cetinje grad kulture i prosvjete (muzeji, arhive, biblioteke, galerije, srednje škole i akademije), a od 1991. u njemu ponovo zasijeda crnogorski parlament.

Zemljotres iz 1979. godine, čiji je epicentar bio na crnogorskom primorju, nanio je velike štete i drevnoj crnogorskoj prijestonici.

Istorija

Postanak Cetinja u uskoj je vezi s društveno-političkim prilikama u 15. vijeku. Nakon najezda Turaka, raspada Nemanjićke srednjovjekovne države i nesigurnih prilika u Zeti, crnogorska feudalna loza Crnojevići bili su primorani napustiti Zetsku ravnicu i svoju utvrdu Žabljak kod Skadarskog jezera. Godine 1482. podigli su dvor u Cetinjskom polju, a dvije godine kasnije i manastir. Tako je nastala nova prijestonica Crnojevića koja se nepokolobljivo opirala gotovo petovjekovnoj vladavini Turaka. Turci su samo tri puta uspjeli osvojiti grad, ali nikada se nijesu mogli duže zadržati u njemu.

Urbanu fizionomiju Cetinje je počelo poprimati u drugoj polovini 19. vijeka kada je priznata crnogorska država (knjaževina). U gradu su podignute zgrade diplomatskih predstavništava, kulturnih, obrazovnih i zdravstvenih institucija, hoteli i dr.

Teritorija

Prema veličini teritorije, Cetinje spada među veće jedinice lokalne samouprave u Crnoj Gori.

Teritorija Prijestonice Cetinje podijeljena je na dvije cjeline - priobalje Skadarskog jezera sa širom okolinom (Riječka nahija) i kršno, gorsko područje (Katunska nahija). Obuhvata prostor Podlovćenske stare Crne Gore od Skadarskog jezera do Pustog Lisca i od Lovćena i Boke Kotorske do Garča. To je dio Crne Gore koji je nekada nazivan Katunska nahija a predstavlja najtipičniji predio krša u Crnoj Gori i svijetu. Prostor Prijestonice Cetinje zauzima jugozapadni dio Središnjeg regiona Crne Gore, a svojom južnom granicom se oslanja na Primorski region. Sa istočne strane graniči se sa opštinom Danilovgrad, sa jugoistočne sa Glavnim gradom Podgorica, sa južne sa opštinama Bar i Budva, sa zapadne sa opštinom Kotor, a sa śeverne sa opštinom Nikšić.

Površina teritorije Prijestonice iznosi 901,5 km2 (6,6% Crne Gore), od čega na kopno otpada 878,8 km2, a na površinu Skadarskog jezera i Rijeke Crnojevića 22,7 km2. Na teritoriji Prijestonice Cetinje i neposrednom okruženju nalaze se Nacionalni parkovi - Lovćen (6 220 ha) i Skadarsko jezero (40 000 ha) i više zaštićenih prirodnih dobara i veći broj pojedinačno zaštićenih kulturno-istorijskih objekata.

Prema rezultatima popisa iz 2011. godine, u 94 naselja na prostoru Prijestonice, živjelo je 16 757 stanovnika. Najznačajnije naselje je Cetinje (13 991 stanovnika) koje je središte opštine i Prijestonica Crne Gore. Rijeka Crnojevića (175) je značajni lokalni centar za područje Skadarskog jezera, Njeguši su (39 st.) lokalni centar za područje Lovćena a Trešnjevo (27 st.) i Čevo (63 st.) – lokalni centri za Katunsku zaravan.

Kulturno-umjetnički, istorijski i nacionalni centar

Grad Cetinje predstavlja mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, duhovni i kulturno-umjetnički centar države, kako u prošlosti, tako i danas. Pored predškolskog i osnovnog obrazovanja na Cetinju rade tri državne srednje škole: Gimnazija, Srednja likovna škola „Petar Lubarda“, Srednja stručna škola, tri državne visoke škole: Fakultet likovnih umjetnosti, Muzička akademija i Fakultet dramskih umjetnosti.

Od državnih institucija Crne Gore, na Cetinju se nalaze: Ministarstvo kulture Crne Gore, Državni arhiv Crne Gore, Uprava za zaštitu kulturnih dobara, Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, Narodni muzej Crne Gore, u okviru kojeg je integrisano pet muzeja: Umjetnički muzej, Istorijski muzej, Etnografsk imuzej, Njegošev muzej i Muzej kralja Nikole I, Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“,Kraljevsko pozorište Zetski dom, JU Mauzolej “Petar II Petrović Njegoš”.

Pored navedenih javnih ustanova, na Cetinju postoje još: Narodna biblioteka i čitaonica „Njegoš“ i Biblioteka Cetinjskog manastira, koja je najstarija biblioteka na Cetinju i u Crnoj Gori, osnovana krajem XV vijeka još za vrijeme rada Crnojevića štamparije, Muzej Cetinjskog manastira, Muzej Elektroprivrede Crne Gore, Muzej novca, bivša zgrada SDK.

Takođe su formirane tri Galerije umjetnosti i razne samostalne organizacije iz oblasti kulture: Matica crnogorska, Crnogorski PEN centar, Otvoreni kulturni forum.

Kulturni program Prijestonice upotpunjavaju brojna kulturna dešavanja i manifestacije od kojih najznačajnije predstavljaju: Cetinjsko bijenale osnovano 1990. godine, čiji je idejni tvorac i pokretač princ Nikola Petrović, praunuk kralja Nikole I; Cetinjsko kulturno ljeto ;Njeguško kulturno ljeto (manifestacije „Njeguška trpeza” na Njegušima i „Viteške igre” na Ivanovim koritima); Proslava 13. Novembra – Dana Prijestonice Cetinja; Proslava 21. Maja – Dana nezavisnosti; Proslava 13. Jula – Dana državnosti;„ Harmonika Fest“; Projekat „Razvoj lokalnih zajednica- Skadarsko jezero“ ; Festival „Cucka jeka”, Kobilji Do; Promocije knjiga; Književne večeri; Likovne izložbe.

Nepokretni spomenici kulture

U skladu sa Zakonom o zaštiti spomenika kulture, na teritoriji grada Cetinja locirano je ukupno 30 zaštićenih nepokretnih spomenika kulture (uključujući Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu), od čega 24 je locirano unutar spomeničke cjeline, Istorijskog jezgra Cetinja, koji su razvrstani u tri kategorije.

Nepokretni spomenici kulture I kategorije su:

1. Biljarda
2. Cetinjski manastir sa crkvom Rođenja Bogorodice
3. Dvorac kralja Nikole
4. Ostaci manastira Crnojevića na Ćipuru
5. Vladin dom – zgrada vlade bivše Kraljevine Crne Gore
6. Zetski dom

Nepokretni spomenici kulture II kategorije su:

1. Bolnica „Danilo I“
2. Dvor prijestolonasljednika Danila – Plavi dvorac
3. Dvorska crkva, Ćipur
4. Englesko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori
5. Francusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori
6. Grob Vladike Danila na Orlovom kršu
7. Reljef Crne Gore
8. Rusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori
9. Vlaška crkva
10. Zgrada arhiva Crne Gore
11. Apoteka u Njegoševoj ulici br. 17.

Nepokretni spomenici kulture III kategorije su:

1. Grand hotel „Lokanda“
2. Mlin Ivana Crnojevića
3. Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove – Lovćenska Vila
4. Tablja
5. Tursko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori
6. Zgrada prve crnogorske banke
7. Zgrada bivšeg „Vojnog stana“
8. Zgrada bivšeg đevojačkog instituta „Carice Marije“

Prirodne karakteristike i zaštićena prirodna i kulturna dobra

U pogledu geomorfoloških, visinskih, hidroloških i klimatskih odlika na prostoru Prijestonice se izdvajaju tri oblasti, koji su djelovi većih geografskih cjelina:

• Lovćenski planinski masiv koji se prostire od Njeguškog polja, prema jugoistoku, do Brajićke udoline. Od Jadranskog mora se uzdiže strmim odsjecima, a na śeveroistok postupno prelazi u Katunsku zaravan. Bitne odlike masiva obuhvaćene su visinskom zonom iznad 1000m nadmorske visine (zona Nacionalnog parka Lovćen 7000 ha.), sa padinama, grebenima, platoom masiva (1200-1300 mnv) i najvišim vrhovima. Značajni zaravnjeni prostori nalaze se u plitkim udolinama: Ivanovih korita, Dolova, Kuka, Moestara i Konjskoga. Na prostoru su izražene sve odlike ljutog krša, glacijalne forme, gromade vrhova sa liticama, te ravni dolova.

Klima je planinska. Karakteristične su velike količine snijega i kiše. Na prostoru se češće javljaju izvori i kratki vodotoci (Ivanova korita, Ljubin, Kamenica), a ispod Lovćenske kape nalazi se i malo glečersko jezero.

Nekada su na ovom prostoru bili veliki kompleksi bukove šume. Danas se javljaju izdvojeni manji kompleksi boljeg sklopa na jugoistoku (Hum, Konjsko) i istoku (Obzovica) i prisutniji su na osojnim padinama, dok su prisojne strane najčešće gole. Osim bukve na najvećim vrhovima ima i primjeraka munike. Na dubljim zemljištima dolova, po katunima, površine su pod pašnjacima ili livadama, a dijelom su i obradene.

• Katunska kraška zaravan (Crnogorski ljuti krš), je na śeveroistoku omeđena dubokom dolinom Zete, a prema istoku se od pravca Garac-Osmin, (iznad Ljubotinja) spušta Riječkom nahijom u Skadarsku depresiju. Prośečna nadmorska visina krečnjačko-dolomitske visoravni iznosi 800-1000 mnv. Na ovoj jako karstifikovanoj i bezvodnoj visoravni se naizmjenično nižu neraščlanjene udoline (ispod 700 mnv) i uzvišenja sa nekoliko razbijenih visova. Na prostoru visoravni najizraženije je Cucka udolina koja se preko Ćeklica vezuje za Cetinjsko polje s jedne i Grahovsko s druge strane. Kraće udoline Tomićko - Mikulićka i Zagaračko -markovinska otvaraju se prema jugoistoku. Niži oblici reljefa upravni na pravac pružanja antiklinala prisutni su i na pravcu Bata – DragaIjsko polje i Bjelica - Markovina. Najznačajnije ravne terene na visoravni predstavljaju kraška polja, Cetinjsko (3,6 km2) i Njeguško (3,0 km2), te zaravni Lastve Čevske i Bajramovice.

Klima je umjereno-kontinentalna, sa mediteranskim ciklusom obilnih podavina u toku jeseni i zime i sušnim ljetnim periodima. Ljeta su relativno svježa, zime hladne, sa obilnim snijegom, ali i čestim prodorima toplih vazdušnih masa. Područje je oskudno vodom. Prisutne su degradirane šume i šikare, nešto boljeg sastava na śjevernim djelovima zaravni. Najveće površine prostora su pod oskudnim pašnjacima ili tipičnim kamenjarom. Obradivog zemljišta ima relativno malo, rasparčanog po vrtačama, uvalama i kraškim poljima. Izuzimajući Cetinje, kao opštinski centar, sva naselja su seoskog tipa.

• Oblast Skadarskog basena, spušta se Riječkom nahijom do Skadarskog jezera i Zetske ravnice. Obuhvata terene krečnjačkih i krečnjačko-dolomitskih brda. Zapadnim obodom Skadarskog jezera, to su tereni Ceklina i flišne partije Ljubotinja i Građana.

Forme reljefa nešto su izraženije dolinom Rijeke Crnojevića i Dobrskom udolinom. Na kontaktu ove zone sa Skadarskim jezerom, javljaju se brojna manja ostrva i poluostrva (Prevlaka, Andrijska gora, Liponjak, Cakovica), a s druge strane, duboko uśečenom dolinom Rijeke Crnojevića i nizom zaliva i zatona prodiru plitke vode Skadarskog jezera sa močvarama u ravnim terenima. Ova oblast ima nižu nadmorsku visinu, ispod 700 mnv. Nešto se češce javljaju ravniji tereni na prostoru Dobrskog sela, Ljubotinja, Rvaša i Župe, a neposredno uz Skadarsko jezero i aluvijalna ravan plavnog Ceklinskog polja.

U Skadarskom basenu vlada izmijenjena sredozemna klima, koja se od primorske razlikuje vrućim ljetima i nešto hladnijim zimama. Niski rub depresije predstavlja hidroakumulacionu zonu sa više jačih vrela i izvora, i nekoliko manjih rječnih tokova (Rijeka Crnojevića, Karuč, Karatuna, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača), koje se nakon kratkog toka ulivaju u Skadarsko jezero. Flora je bujnija, a obradivih površina ima više po uvalama i na flišnim padinama Ljubotinja i Građana. Od kultura su posebno važne loza i smokva, a od samoniklih divlji šipak, šikare, grab, cer, košćela i drača.

Zaštićena prirodna dobra

Na teritoriji Prijestonice Cetinje i neposrednom okruženju nalazi se više zaštićenih prirodnih dobara: — NacionalnIi parkovi - Lovćen (6.220 ha) i Skadarsko jezero (40.000 ha). — Spomenici prirode - Njegošev park (4,2 ha) i Park 13. jul (3,63 ha) na Cetinju; Jama Duboki do u Njegušima; Lipska pećina. — Zastupljenost identifikovanih vrsta i staništa po osnovu Bernske konvencije (EMERALD sajt Lovcen i Skadarsko jezero) i EU direktive o staništima. — Preko njene teritorije prolazi dio velikog biokoridora Jugoistočnih Dinarskih planina ("Dinarski luk") koji se proteže od Alpa do Prokletija i Sarp-Pindor masiva. — Dio je značajnog biokoridora primorskih planina "Orjen – Lovcen – Rumija" .

Zaštićeni kulturno-istorijski objekti

Na prostoru Cetinja, nalaze se pojedinačno zaštićeni kulturno-istorijski objekti:

1. Ostaci manastira Crnojevića na Ćipuru,
2. Mlin Ivana Crnojevića,
3. Cetinjski manastir sa crkvom Rođenja Bogorodice,
4. Biljarda - Njegošev muzej,
5. Dvorska crkva na Ćipuru,
6. Dvorac kralja Nikole - Dvorski muzej,
7. Dvor prijestolonasljednika Danila – „Plavi dvorac“,
8. Vladin dom – zgrada vlade bivše Kraljevine Crne Gore,
9. Zetski dom - zgrada Kraljevskog pozorišta,
10. Bolnica „Danilo I“,
11. Englesko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
12. Francusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
13. Rusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
14. Tursko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
15. Grob Vladike Danila na Orlovom kršu,
16. Tablja,
17. Vlaška crkva,
18. Reljef Crne Gore,
19. Zgrada arhiva Crne Gore,
20. Apoteka,
21. Grand hotel „Lokanda“,
22. Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove – „Lovćenska Vila“,
23. Zgrada Prve crnogorske banke,
24. Zgrada bivšeg „Vojnog stana“,
25. Zgrada bivšeg Đevojačkog instituta „Carice Marije“,
26. Italijansko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
27. Austrijsko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori,
28. Crkva Sv. Antuna Padovanskog,
29. Prva električna centrala.

Na prostoru Nacionalnog parka „Lovćen“ nepokretna kulturna dobra su:

1. Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu, Jezerski vrh, Lovćen,
2. Njegoševa rodna kuća, Njeguši,
3. Crkva Sv. Đorđa, Erakovići, Njeguši,
4. Kuća Toma Petrovića, Njegoševa gostinska kuća na Njegušima,
5. Rodna kuća kralja Nikole, Njeguši,
6. Crkva Uspenja Bogorodice, 0 Raičevici, Njeguši,
7. Preobraženska crkva na Ivanovim koritima,
8. Ruševine starog Ivanbegovog hrama na Ivanovim koritima,
9. Restaurirano guvno na Ivanovim koritima i tragovi starog.

Na području Nacionalnog parka „Skadarsko jezero“ nepokretna kulturna dobra su:

1. Žabljak Crnojevića,
2. Kom - manastir Crnojevića sa crkvom Uspenja Bogorodice,
3. Obod Crnojevića, Riječki grad,
4. Vladičina kula na Karuču,
5. Kuća Sv. Petra na Rijeci Crnojevića,
6. Crkva Sv. Blagovještenja, Jeksa, Ćukovići,
7. Crkva Sv. Nikole, Riječki grad,
8. Most knjaza Danila na Rijeci Crnojevića.

Na široj teritoriji Prijestonice Cetinje:

1. Manastir Ćelija, Dobrsko selo,
2. Crkva Uspenja Bogorodice, Resna,
3. Kuća Kenja Jankovića, Rvaši,
4. Zgrada OŠ „Šunjo Pešikan“ u Trešnjevu,
5. Crkva Sv. Stefana u Cistom polju, Ljubotinj,
6. Crkva Sv. Cekle, Strugari,
7. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Ržani do, Bata Cucka,
8. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Košćele,
9. Crkva Sv. Dimitrija, Ljubotinj,
10. Crkva Sv. Jovana, Blace, Bjelice,,
11. Crkva Sv. Nikole, Bogute, Ljubotinj
12. Crkva Sv. Nikole, Rvaši,
13. Zgrada “Stražarnica”, Gornji Ceklin.

U Registar su upisani spomenici i spomen obilježja crnogorskih i oslobodilačkih ratova i NOB-a, njih ukupno pedeset osam (58).

Vanjske veze

• Prijestonica Cetinje, zvanična prezentacija.
• [1]

Izvori

• Nacionalni atlas Crne Gore, autori i urednici: Denis Šehić i Demir Šehić, autor tekstova: Ivan Bertić, Podgorica: Daily Press, 2005, Podgorica: Studio Mouse, 11. str.