Wp/sjd/А̄нар са̄мь кӣлл

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | sjd
Wp > sjd > А̄нар са̄мь кӣлл
А̄нар са̄мь кӣлл
anarâškielâ
Ланҍ Ла̄дтҍе̄ммьне
Е̄ммьне А̄нар коннҍт
Нарэдт а̄нар са̄мь
Са̄ррнэй 400 (2018 ыг.)
Кырьйхэмна̄лль латинэһць
Классификация

Урал кӣлэтҍ пӣрас

Ла̄дтҍ-угор кӣл
Са̄мь кӣл
Нуҏҏьт са̄мь кӣл
А̄нар са̄мь кӣлл
Официальнэ статус А̄нар коннҍт
Кӣллкод
ISO 639-2 smn
ISO 639-3 smn

А̄нар са̄мь кӣлл (а̄нарса̄мас anarâškielâ («а̄нар кӣлл») вай aanaarsämikielâ) лӣ са̄мь кӣлл урал кӣлэтҍ пӣррсэсьт нуҏҏьт са̄мь кӣлэтҍ тугкэсьт. А̄нарса̄мас са̄ррн 400 ве̄рьт о̄ллмэдтӭ А̄нар конҍтэсьт Ла̄дтҍе̄ммьнесьт. Ладтҍе̄ммьне Са̄мь о̄ллмэсо̄бэр гоарренҍ 269 о̄ллмэдтӭ а̄нарса̄мас гу авьтма кӣлл онӭ. Тэдта лӣ э̄ххт са̄мь кӣлл, ко̄нн лэша Ла̄дтҍе̄ммьнесьт соа̄рнънэтҍ. А̄нар са̄мь кӣл а̄ррвдэлэтҍ гу кэ̄рас тя̄һтэдтмужэсьт кӣл; а̄нарса̄мас са̄ррн ва̄нас па̄ррнэдтӭ, ама пай е̄на па̄ррнэдтӭ уһц со̄н кӣлл пӣссенҍ.

Географья[edit | edit source]

А̄нар са̄мь кӣлл лӣ тэнн ка̄ртасьт 7. но̄мяр вӯлленҍ

Колтта са̄мь, таввял са̄мь я ла̄дтҍ кӣлэгуэйм эвтэсьт, а̄нар са̄мь кӣлл лӣ А̄нар конҍт офицъяльнэ кӣлл. А̄нарса̄мас са̄рнэтҍ тэйта сыйтэнҍ, А̄наря̄вьр рынтэсьт пыййюввэй:

Кӣл вуэйймуж сайй[edit | edit source]

А̄нар са̄мь кӣлл Ла̄дтҍе̄ммьне Конституцъя 17. параграф вуэлла поабпаһт, ко̄нн мӣлльтэ са̄мь о̄ллмэнҍ лӣ вуэйймушш ӣжесь кӣлл я культура пынне я пайнэ. Тэнн шэ Конституцъя параграфэсьт лӣ са̄мь о̄ллмэе ӣжесь кӣлл ланнҍ воа̄ллт о̄ргнэнҍ оаннӭм вуэйймуж пыййма.[1]

Исторья[edit | edit source]

Эдвард Вильхельм Борг Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus

Авьтма кыррьй а̄нар са̄мь кӣлэсьт ля̄йй "Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus", Эдвард Вильхельм Боргэнҍ 1859 ыгесьт кырьйха я ёарркма. Ноа а̄нар са̄мь кырьйхэмнэль кӣл оалкхэжэнҍ ло̄гэтҍ 1906 ыгесьт Лаури Арвид Итконенэнҍ Библия исторья ёарркма (э̄ввтэль со̄нн ля̄йй ё кырьетҍ тэнн кӣлэсьт ёарркма, ныдтҍшэ э Мартин Лютэр я англиканскэ епископ Джон Райл тӯетҍ). Маӈӈа тэсьт кугкесь кырьйхэмуж а̄нар са̄мь кӣлэсьт лэша кӣллте̄дтэе тӯенҍ вӯзьхуввэнҍ (вӯййкса Франс Ӓимӓсьт я Эркки Итконенэсьт). Е̄нас кырьйтуе элькэ лэша маӈьмэсь а̄йкэсьт лӯшшьтъювв Ладтҍе̄ммьне са̄мь о̄ллмэсо̄бэр вӣкенҍ.

1986 ыгесьт ля̄йй Anarâškielâ servi («А̄нар са̄мь кӣл се̄ббр») тӯййшуввма. Тэнн се̄ббр лӯшьтэ е̄ннэ кыррье, о̄һпнуввэм кыррье, кальндаррэ я ныдтҍ эвтэс.

1992 ыгь гоарренҍ Ла̄дтҍе̄ммьне са̄мь соа̄гкенҍ вуэйймуж оаннӭ ӣджесь кӣл е̄рркъя е̄ллем поа̄ҋкэнҍ (Е̄нэкэсьт, Удцьёгэсьт, А̄нар конҍтэсьт я Соданкюлӓ таввял кусськ) гу офицъяльнэ. Кӣлл ве̄кьхувант Ла̄дтҍе̄ммьне ланӭсьт. Пугк офицъяльнэ элмсаһтмуж А̄нар конҍтэсьт, э̄ххт коннҍт Ладтҍе̄ммьнесьт не̄лльй офицъяльнэ кӣлэгуэйм, лӯшшьтюввэв ла̄дтҍ, а̄нар са̄мь, колтта са̄мь я таввял са̄мь кӣлэнҍ, ноа лэша 10% ве̄рьт ланнҍлушшэе вуэйев а̄нар са̄мь кӣл са̄ррнэй е̄лльетҍ лушшэ. Кӯдтъя 90% оаннӭв ла̄дтҍ кӣл.

1997 ыгесьт Anarâškielâ servi оа̄лкэһтҍ кӣлле кэ̄ццкмуж программа ко̄ллм- кӯдтыгкса па̄рнэе гуэйкэ А̄нар я Аввел сыйтэнҍ.

6 по̄рркман 2007 ыгь, Са̄мь о̄ллмэ пе̄йвэсьт, са̄мь рэ̄һпэй Мэ̄һкал Мороттая (Mikkâl Morottaja, хе̄брхэмуж нэ̄мм лӣ Amoc) лӯшьтэ авьтмусс рэ̄һп альбом а̄нар са̄мь кӣлэсьт э̄ллмантэсьт.

2007 ыгь альт интэрнэтэсьт выйтэ Kierâš online газета а̄нар са̄мь кӣлэсьт.

А̄ннҍ-Ма̄йя Хенриксон соа̄нӭ мӣлльтэ, Ла̄дтҍе̄ммьне са̄мь кӣл адтҍ ле̄в тя̄һтэдтмужэсьт.

Алфавиһт[edit | edit source]

Адтҍя а̄нар са̄мь алфавиһт ля̄йй гу офицъяльнэ 1996 ыгесьт пыййма. Со̄нэсьт лӣ 31 бӯквэдтӭ.

A a Á á Ä ä Â â B b C c Č č D d
Đ đ E e F f G g H h I i J j K k
L l M m N n Ŋ n O o P p R r S s
Š š T t U u V v Y y Z z Ž ž

Кырьйтӯй[edit | edit source]

  • Itkonen, Erkki. Inarilappisches Wörterbuch. Lexica societatis fenno-ugricae: 20. Suomalais-ugrilainen seura. Helsinki. ISBN 951-9019-94-4.
  • Morottaja, Matti. Anarâškielâ ravvuuh – inarinsaamen kieliopas Kotimaisten kielten keskuksen verkkojulkaisuja: 56. Helsinki 2018. Näköisjulkaisu painetusta teoksesta (2007). ISBN 978-952-5446-26-5.
  • Taarna Valtonen and Jussi Ylikoski and Ante Aikio. 2022. Aanaar (Inari) Saami. In Marianne Bakró-Nagy, Johanna Laakso and Elena Skribnik (eds.), The Oxford guide to the Uralic languages, 178-195. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198767664, ISSN 2323-3370.
  • Sammallahti, Pekka. Morottaja, Matti. Säämi-suoma sänikirje. Inarinsaamelais-suomalainen sanakirja. Girjegiisá. Ykkösoffset Oy, Vaasa 1993. ISBN 951-8939-27-6.
  • Olthuis, Marja-Liisa. Kielâoppâ. Inari : Sämitigge, 2000.
  • Sammallahti, Pekka. Morottaja, Matti. Säämi-suoma sänikirje. Inarinsaamelais-suomalainen sanakirja. Girjegiisá. Ykkösoffset Oy, Vaasa 1993. ISBN 951-8939-27-6.
  • Østmo, Kari. Sämikielâ vieres kiellân vuáðuškoovlâst. Helsinki : Valtion painatuskeskus, 1988.

Ка̄йв[edit | edit source]

  1. Ла̄дтҍе̄ммьне Конституцъя. № 731/1999, вӯййкъемужэгуэйм № 802/2007 райя: эйй офицъяльнэ ёарркмушш // Ла̄дтҍе̄ммьне Юстицъя министэрвуд са̄ййт.