Wp/rki/ဗိဘင်း သီအိုရီ
ဗိဘင်း သီအိုရီ (အင်္ဂလိပ်: Big Bang) ရေ စကြဝဠာဧ့ အစောဆုံးကာလမှ နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ စံနမူနာတစ်ခုဖြစ်ရေ။[1][2][3] စံနမူနာရေ ကကောင်းပူပြင်း သိပ်သည်းလှရေအခြီနေမှ စကြဝဠာ ပြန့်ကားလာပုံအား ဖော်ကျူးထားရေ။[4][5] ယင်းရို့မှတဆင့် အလင်းဧ့ အရာဝတ္ထု ကော့စမစ် မိုက်ခရိုနောက်ခံ၊ ကကောင်းကြီးမားရေပုံစံနန့် စွာဘေလ်နိယာမရို့ ပါဝင်ရေ။ မိမိရို့သိဟိရေ ရူပဗေဒနိယာမရို့ဧ့ကကောင်းတွင် ရောက်ဟိပါက အထူးမှတ် (singularity) တည်ဟိပေမည်။ ခေတ်သစ် ကိရိယာတန်ဆာပလာတိရေ စကြဝဠာဧ့ သက်တမ်းဟု ဟူဆရရေ လွန်ခရေနှစ်ပေါင်း ၁၃.၈ ဘီလီယံအား ရည်ညွန်းနီရေ။[6] ကနဦး ဖောင်းပွမှုပြီးနောက် စကြဝဠာရေ တဖြည်းဖြည်းအီမြလာပြီးကေ အက်တမ်ခွဲအမှုန်တိ ဖွဲ့တည်စီခကာ နောက်ပိုင်းတွင် ရိုးသျှင်းရေ အက်တမ်တိကို ဖြစ်စီခရေ။ ထိုပိုင် သမိုင်းဦးဒြပ်စင်တိ တိမ်တိုက်ကြီးတိရေ ဒြပ်ဆွဲအားတိနန့် ကြယ်တိ ဂယ်လက်ဆီတိအား ဖွဲ့တည်စေခရေ။
၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် ဂျော့ လီမာတီယာ (Georges Lemaître) မှ ပြန့်ကားနီရေ စကြဝဠာရေ မူလအခြီနေသို့ ခြီရာကောက်နောက်လိုက်သင့်ရေဟု ပထမဆုံးအကြံပီးကတည်းက သိပ္ပံပညာသျှင်တိရေ သူဧ့ ကော့စမစ် ပြန့်ကားမှုစိတ်ကူးအား ပုံဖော်ခကတ်ရေ။ သိပ္ပံပညာသျှင်တိရေ မစွာပေါက်ကွဲမှုသီအိုရီနန့် တည်ငြိမ်အခြီနေ သီအိုရီဟု နှစ်ခြမ်းခွဲလိုက်ကတ်ရေ။[7] ၁၉၂၉ ခုနှစ်တွင် အက်ဒွင် ဟပ်ဘယ်မှ ဂယ်လက်ဆီတိရေ တစ်ခုနန့်တစ်ခုဝီးရာသို့ အနီရောင်အရွေ့ (redshifts) အဖြစ်ပြေးလွှားနီကတ်ရေဟု စကြဝဠာပြန့်ကားမှု အယူအဆအား အဆိုတင်သွင်းခရေ။ ၁၉၆၅ ခုနှစ်တွင် ကော့စမစ် မိုက်ခရိုလှိုင်းနောက်ခံရောင်စဉ်အား ယှာဖွီတွိ့ဟိခကာ ယင်းရေ မစွာပေါက်ကွဲမှုသီအိုရီအတွက် ကကောင်းခိုင်မာရေ သက်သေတစ်ခုဖြစ်ခရေ။ ဆူပါနိုဗာတိဧ့ အနီရောင်အရွေ့တိမှ ညွန်ပြနေရေဖို့ စကြဝဠာပြန့်ကားမှုရေ အဟိန်နန့်ပိုလာရေဟု ဆိုရေ။[8] ယင်းချင့်ကြောင့် လေ့လာမှုရေ စွမ်းအင်မည်း (dark energy) ဆီသို့ ဦးတည်ခရေ။
ခြုံငုံသုံးသပ်ချက်
[edit | edit source]
စွာဘေလ် လေ့လာတွိ့ဟိရေဖို့ အဝီးဆုံးမှ ဂယ်လက်ဆီတိရေ အနီရောင်အရွေ့နန့် လွန်ကဲစွာ ဆက်နွယ်ရေကိုတွိ့ရရေ။ ဆိုလိုစွာကတော့ အဝီးဆုံးမှ ဂယ်လက်ဆီတိရေ မိမိရို့မှ ဝီးရာသို့ အရှိန်တင်ကာ ပြေးလွှားနီကတ်ရေ။ ကမ္ဘာစွာ စကြဝဠာဧ့ ဗဟို မဟုတ်ဆိုရေ ကော်ပါးနိကပ်စ်ဧ့ နိယာမအား ယူဆလျက် စကြဝဠာဧ့ ဇာနီရာကပင်ကြည့်ကြည့် ပြင်ညီရာ မြင်ရလီရေ။ မျက်မှောက်အချိန်အခါတွင် အဝီးမှ ဂယ်လက်ဆီတိရေ တစ်ခုနန့်တစ်ခုဆီ ဝီးရာသို့ပြေးလွှားနီကတ်လျက်ဟိရာ ဆိုလိုစွာကတော့ခါ ကကောင်းကြာရေတချိန်က ဂယ်လက်ဆီတိရေ ပိုပြီးကေနီးကပ်လျက် တည်ဟိခလီဖို့။ စကြဝဠာရေ ကကောင်းကြာရေတချိန်က ပိုပြီးကေသိပ်သည်းကာ ပိုပြီးကေပူပြင်းခပါလီဖို့။[9][10]
ကြီးမားရေ အမှုန်ရှိန်မြှင့်စက်တိရေ စကြဝဠာဧ့ ကနဦးအချိန်အား ဖော်ထုတ်နိုင်ရေ။ ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုဧ့ နမူနာပုံစံအသေးစိတ်ကို အတည်ပြုလီဖို့။ ယကေလည်းသော အမှုန်အရှိန်မြှင့်စက်တိရေ ကကောင်းများပြားရေ စွမ်းအင်တိနန့်ရာ အလုပ်လုပ်ရေ။ ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုမှ ပြန့်ကားလာရေ စကြဝဠာဧ့ အစောဆုံးအခြီနေရေ ရရေရရာ နားမလည်သိမ်းချေ။
ပထမဆုံး အက်တမ်ခွဲအမှုန်တိတွင် ပရိုတွန်၊ နူထရွန်နန့် အီလက်ထရွန်ရို့ ပါဝင်ရေ။ ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုအပြီး ပထမဆုံး သုံးမိနစ်တွင် အက်တော့မက် အာဏုမြူတိ ဖွဲ့စည်းခကေလည်း လျှပ်စစ်ဓာတ်ဖြင့် ဓာတ်ပြယ်အက်တမ်ဖွဲ့တည်ရန် နှစ်ထောင်ချီကြာမြင့်ခရေ။ ဗီဘင်းပေါက်ကွဲမှုမှ ထုတ်ပီးလိုက်ရေ အဓိက အက်တမ်ဖို့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်၊ ဟီလီယမ်နန့် လီသီယမ်တိဖြစ်ရေ။ ယင်းကနဦးဒြပ်စစ်တိမ်တိုက်ကြီးတိရေ ဒြပ်ဆွဲအားဖြင့် ကြယ်တိ၊ ဂယ်လက်ဆီတိကို ဖွဲ့တည်စေခရေ။ ကြယ်တာရာတိကြားမှ လေးလံရေဒြပ်စင်တိရေ စူပါနိုဗာအတွင်း ဓာတ်ပြုကုန်ကတ်ရေ။
အချိန်လိုင်း
[edit | edit source]အထူးမှတ်
[edit | edit source]နှိုင်းရသီအိုရီဖြင့် အသုံးပြုကာ အချိန်ကိုနောက်ပြန်လားပါက ကကောင်းသိပ်သည်းကာ ပူပြင်းရေ စကြဝဠာအားတွိ့ဟိရလိမေ။ အထူးမှတ် (Singularity) ရေ နှိုင်းရသီအိုရီအား ချိုးဖောက်ကာ ရူပဗေဒနိယာမအားလုံးကိုလည်း ချိုးပစ်လိုက်ရေ။ ထိုအထူးမှတ်ကိုပင် ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုဟု ခေါ်ဝေါ်ကတ်ရေ။[11] ယင်းအား စကြဝဠာဧ့ မွီးဖွားမှုဟုပင် သတ်မှတ်နိုင်ရေ။ Type Ia ဆူပါနိုဗာတိကို အခြီခံကာ ခွဲဖြာထွက်မှုအား တိုင်းတာရာတွင် ကော့စမစ် မိုက်ခရိုလှိုင်းနောက်ခံနန့် ဂယ်လက်ဆီရို့ဧ့ဆက်နွယ်မှုရေ ခန့်မှန်းခြီသက်တမ်း ၁၃.၇၉၉ ± ဝ.၀၂၁ ဘီလီယံနှစ်ဟိရေ။[12]
ဖောင်းပွမှု
[edit | edit source]ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုဧ့ အစောဆုံးကာလတွင် သိပ်သည်းရေစွမ်းအင်၊ ကကောင်းပူပြင်းရေ အပူချိန်ဟိကာ မမြန်ဆဆန် ဆက်တိုက်အီးမြလာခရေ။ ၁၀−၃၇ စက္ကန့်ခန့်တွင် ဖောင်းပွမှု စတင်ခရေ။[13] ဖောင်းပွမှု ရပ်တန့်ပြီးနောက် ကွခ့်-ဂလူယွန် ပလာစမာနန့် အခြားအခြီခံ ဒြပ်စင်တိ ဖြစ်တည်လာရေ။[14]
အေးမြမှု
[edit | edit source]
စကြဝဠာရေ သိပ်သည်းမှု ကျဆင်းလာပြီး အပူချိန်လည်း ကျဆင်းလာခရေ။ အမှုန်တိဧ့ စွမ်းအင်ရေ ကျဆင်းလာပြီး အခြီခံအားတိ ဖွဲ့တည်လာခရေ။ ၁၀−၆ စက္ကန့်တွင် ကွာ့နန့် ဂလူယွန်ရို့ရေ ဘာယွန်အဖြစ် ပူးပေါင်းလားရေ။ ၁ စက္ကန့်အကြာတွင် အီလက်ထရွန်နန့် ပိုစီထရွန်ရို့ ဖြစ်လာရေ။ မိနစ်တဖဲ့ချေ အကြာတွင် အပူချိန်ရေ ၁ ဘီလီယမ် ကေလ်ဘင်အထိ ရောက်လားကာ နူထရွန်တိရေ ပရိုတွန်နှင်းပူးပေါင်းကာ ဒီတာရီယမ်အဖြစ် ပေါင်းစည်းလားကတ်ရေ။ နှစ်ပေါင်း ၃၇၉၀၀၀ ကြာပြီးနောက် အီလက်ထရွန်နန့် နူကလိယပ်တိရေ အက်တမ်အဖြစ် ပေါင်းစည်းလားကတ်ရေ။ (အများစုဖို့ ဟိုက်ဒရိုဂျင် ဖြစ်ရေ)။ ဓာတုသက်ဟိဖြစ်စဉ်ဖို့ နှစ်ပေါင်း ၁၃.၈ ဘီလီယံကြာပြီးနောက် ဖြစ်တည်လာခရေ။[15][16]
ပုံစံ ဖွဲ့တည်မှု
[edit | edit source]
နှစ်ပေါင်းများစွာကြာပြီးနောက် တဖဲ့ချေသိပ်သည်းရေ နီရာတိတွင် ဒြပ်ဆွဲအားဖြင့် အနီးအနားမှအရာဝတ္ထုတိအား ဆွဲယူကာ ပိုပြီးကေသိပ်သည်းလာစေပြီး ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်၊ ကြယ်တိ၊ ဂယ်လက်ဆီတိနန့် ဂနိတွိ့ရရေ နက္ခတ္တဆိုင်ရာပစ္စည်းတိကို ဖွဲ့တည်စေခရေ။ ဂနိစကြဝဠာတွင် ဖြစ်နိုင်ခြီအရာဝတ္ထု လေးမျိုးဟိရေ။ ယင်းရို့ဖို့ အီးမြ မှောင်မည်းအရာဝတ္ထု၊ ပူနွီး မှောင်မည်းအရာဝတ္ထု၊ ပူပြင်း မှောင်မည်းအရာဝတ္ထုနန့် ဘာယွန်းနစ်အရာဝတ္ထုရို့ဖြစ်ရေ။
ကော့စမစ် အဟိန်
[edit | edit source]Type Ia ဆူပါနိုဗာတိနန့် ကော့စမစ်မိုက်ခရိုလှိုင်းနောက်ခံရို့ဧ့ သက်သေတိအရ ဂနိစကြဝဠာရေ ထူးဆန်းရေ ဒြပ်မည်း (dark energy) နန့် လွှမ်းမိုးထားရေလို့ဆိုရေ။ လေ့လာမှုအရ စကြဝဠာဧ့ ၇၃ ရာခိုင်နှုန်းအား ဒြပ်မည်းတိဖြင့် ဖွဲ့တည်ထားရေဟု သုံးသပ်ထားရေ။ စကြဝဠာ ငယ်ရွယ်စဉ်တုန်းကဆိုကေ ဒြပ်မည်းတိနန့်ရာ လွှမ်းမိုးခတန်ကောင်းရေ။
ရူပဗေဒနန့်ဆက်နွယ်ရေ ပြဿနာတိ
[edit | edit source]ဗိဘင်းပေါက်ကွဲမှုသီအိုရီနန့်အတူ ရူပဗေဒနယ်ပယ်၌ ထူးဆန်းပြီး များပြားလှရေ မဖြေသျှင်းနိုင်ရေ ပြဿနာပေါင်းများစွာ ပါဝင်လာခရေ။ အချို့အား ဖြေသျှင်းခပြီးဖြစ်ကေလည်း အချို့ကတော့ခါ ကျန်ဟိနီသိမ်းရေ။ ဥပမာ မိုးကုတ်စက်ဝိုင်းပြဿနာ စရေရို့ဖြစ်ရေ။
စကြဝဠာဧ့ အတုမဟိကံကြမ္မာ
[edit | edit source]
ဒြပ်မှောင်တိကို လေ့လာခြင်းမပြုမှီ နက္ခတ္တပညာသျှင်တိရေ စကြဝဠာဧ့ အနာဂတ်နှစ်ခုအား စဉ်းစားခကတ်ရေ။ စကြဝဠာဧ့ ထုထည်သိပ်သည်းဆရေ အများဆုံးသိပ်သည်းဆထက်ကြီးမားနီကေ စကြဝဠာစွာ အကြီးမားဆုံး အရွယ်ပမာဏသို့ရောက်ဟိကာ ပြိုကွဲရန် စတင်ဖို့ဖြစ်ရေ။ တဖန်ပြန်လည်ကာ ပိုပြီးကေသိပ်သည်း ပိုပြီးကေ ပူပြင်းလာဖို့ဖြစ်ရေ။ ယင်းချင့်စွာ ဗိဘင်းထိတိုက်မှု (Big Crunch) နန့် အဆုံးသတ်လီဖို့။ အခြားနည်းလမ်းအရ ထုထည်သိပ်သည်းဆရေ အများဆုံးသိပ်သည်းဆထက် နည်းပါးပါက ပြန့်ကားမှုရေ နှေးကွေးလာဖို့ဖြစ်ပြီးကေ ဇာခါမှ ရပ်တန့်လီဖို့မဟုတ်ပါ။ ကြယ်တိစွာ ကြယ်ဖြူပု (white dwarf)၊ နယူထရွန်ကြယ်အဖြစ်သို့ ရောက်ဟိကုန်ကတ်ပြီး ကြီးရေထက်ကြီးလာရေ တွင်းနက်တိအဖြစ် ကျန်ဟိကာ အပူချိန်ရေ ပကတိသုညအခြီနေသို့ ရောက်ဟိပေလီဖို့။ ယင်းအား မစွာအေးခဲမှု (Big Freeze) အဖြစ် သတ်မှတ်ရေ။[17] ယင့်ချင့်အပြင် ပရိုတွန်တိရေ မတည်မငြိမ်ဖြစ်လာပါက ဘာယွန်းနစ်ဒြပ်ရေ ပျောက်ကွယ်လားလိမေ။ ဒြပ်ရောင်ခြည်ဖြာထွက်မှုနန့် တွင်းနက်တိရာ ကျန်ဟိလီဖို့ရာ။ ယကေလည်း တွင်းနက်တိရေ ဖြာထွက်မှုအား ပြန်လည်ထုတ်ပီးပါလီဖို့။ စကြဝဠာဧ့ အင်ထရိုပီ (entropy) ရေ တိုးပွားလေဖြစ်ကာ ပူပြင်းရေသေမင်းအဖြစ် တွိ့ရပေမည်။ ခေတ်သစ်လေ့လာမှုတိအရ မိမိရို့မြင်ရရေ စကြဝဠာရေ အရှိန်နန့်ပြန့်ကားနီပါက မိမိရို့ဧ့ ဖြစ်ရပ် မိုဃ်းကုတ်စက်ဝိုင်း (event horizon) နောက်တွင် ရောက်ဟိလားလီဖို့ဖြစ်ကာ အဆက်အသွယ်ပြတ်လားဖို့လို့ဆိုရေ။ ဗီဘင်းပေါက်ကွဲမှုအား စကြဝဠာဧ့ မူလဟုသတ်မှတ်ချက်အရ ဘာသာရီး အတွေးအခေါ်တိနန့်လည်း ဆက်နွယ်လားရေ။ တချို့ကတော့ခါ ဗီဘင်းပေါက်ကွဲမှုရေ ဖန်တီးသျှင်ရို့ဧ့ လုပ်ရပ်ဟု ယုံကြည်ကြလီရေ။[18][19]
ကိုးကား
[edit | edit source]- ↑ Joseph Silk (2009). Horizons of Cosmology. Templeton Press. pp. 208.
- ↑ Simon Singh (2005). Big Bang: The Origin of the Universe. Harper Perennial. pp. 560.
- ↑
Wollack, E. J. (10 December 2010). "Cosmology: The Study of the Universe". Universe 101: Big Bang Theory. NASA. Archived from the original on 14 May 2011. Retrieved 27 April 2011.
The second section discusses the classic tests of the Big Bang theory that make it so compelling as the likely valid description of our universe.
{{cite web}}: Invalid|ref=harv(help); Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Template:Wp/rki/Cite serial
- ↑ "Big-bang model". Encyclopedia Britannica. Retrieved 11 February 2015.
- ↑ "Planck reveals an almost perfect universe". Planck. ESA. 2013-03-21. Retrieved 2013-03-21.
- ↑
Kragh, H. (1996). Cosmology and Controversy. Princeton University Press. p. 318. ISBN 0-691-02623-8.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Hubble, E. (1929). "A Relation Between Distance and Radial Velocity Among Extra-Galactic Nebulae". Proceedings of the National Academy of Sciences 15 (3): 168–73. doi:. PMID 16577160. PMC:522427. Bibcode: 1929PNAS...15..168H.
- ↑
Hawking, S. W.; Ellis, G. F. R. (1973). The Large-Scale Structure of Space-Time. Cambridge University Press. ISBN 0-521-20016-4.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Chow, Tai L. (2008). Gravity, Black Holes, and the Very Early Universe: An Introduction to General Relativity and Cosmology. Springer. p. 211.
- ↑
Roos, M. (2008). "Expansion of the Universe – Standard Big Bang Model". In Engvold, O.; Stabell, R.; Czerny, B.; Lattanzio, J. (eds.). Astronomy and Astrophysics. Encyclopedia of Life Support Systems. UNESCO. arXiv:0802.2005.
This singularity is termed the Big Bang.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Template:Wp/rki/Cite arXiv
- ↑
Guth, A. H. (1998). The Inflationary Universe: Quest for a New Theory of Cosmic Origins. Vintage Books. ISBN 978-0-09-995950-2.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - ↑ Schewe, P. (2005). "An Ocean of Quarks". Physics News Update 728 (1). American Institute of Physics. Archived 23 April 2005 at the Wayback Machine.
- ↑ Loeb, Abraham (October 2014). "The Habitable Epoch of the Early Universe". International Journal of Astrobiology 13 (4): 337–339. doi:. Bibcode: 2014IJAsB..13..337L.
- ↑ Dreifus၊ Claudia။ "Much-Discussed Views That Go Way Back - Avi Loeb Ponders the Early Universe, Nature and Life"၊ New York Times၊ 2 December 2014။ 3 December 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Griswold, Britt (2012). "What is the Ultimate Fate of the Universe?". Universe 101 Big Bang Theory. NASA.
- ↑ Harris 2002, p. 129
- ↑ Craig, William Lane (December 1999). "The Ultimate Question of Origins: God and the Beginning of the Universe". Astrophysics and Space Science 269–270 (1–4): 721–738. doi:. Bibcode: 1999Ap&SS.269..721C.
- Block et al. 2000, pp. 723–740 Template:Wp/rki/Doi
- Craig, William Lane. "The Ultimate Question of Origins: God and the Beginning of the Universe". Scholarly Writings: The Existence of God. Reasonable Faith. Dallas, TX. Archived from the original on 26 March 2022. Retrieved 21 December 2019.