Wp/rki/ဆူပါနိုဗာ

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | rki
Wp > rki > ဆူပါနိုဗာ
SN 1994D (အောက်စွန်းနားမှ တောက်ပရေအစက်) NGC 4526 ဂယ်လက်ဆီမှ type Ia ဆူပါနိုဗာ။

ဆူပါနိုဗာ (အင်္ဂလိပ်: Supernova) ဆိုစွာ ဂယ်လက်ဆီတစ်ခုလုံးအား နီ သို့မဟုတ် သာမန်ကြယ်တစ်စင်းရေ ယင်းဧ့ နောက်ဆုံးသက်တမ်းကုန်ဆုံးချိန်တွင် စွမ်းအင်တိထုတ်ပီးကာ ရက်သတ္တပတ် သို့မဟုတ် လနန့်ချီကာ တောက်ပရေ ပေါက်ကွဲဖြစ်စဉ်ဖြစ်ရေ။ တောက်ပမှုရေ အခြားကြယ်တိအား လွှမ်းမိုးလားကာ အလင်းအကေဧ့ ၁ဝ ပုံ ၁ ပုံခန့် (တစ်စက္ကန့်ကေ ကီလိုမီတာ ၃ဝဝဝဝ) ထိ ရောက်ဟိရေ။ ဆူပါနိုဗာတိရေ နိုဗာတိထက် စွမ်းအားပိုကြီးရေ။ နိုဗာဆိုစွာဖို့ လက်တင်ဘာသာဖြင့် အသစ်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရရေ။ ဆူပါနိုဗာ ဆိုရေ စကားလုံးအား ၁၉၃၁ ခုနှစ်တွင် Walter Baade နန့် Fritz Zwicky ဆိုသူက ပထမဆုံး သုံးစွဲခရေ။

အခြား ဂယ်လက်ဆီတစ်ခုမှ စူပါနိုဗာကို ရိုက်ကူးထားရေ ဓာတ်ပုံ။ စူပါနိုဗာဖို့ မြှားပြထားရေ အလင်းစက်ကလေး ဖြစ်ရေ။ တခြား အလင်းစက်တိဖို့ ထိုဂယ်လယ်ဆီသို့ ဦးတည်ရာ မြင်ကွင်းတွင်ဟိနေသာ ကျွန်ုပ်ရို့ဧ့ ဂယ်လက်ဆီမှ ကြယ်တိ ဖြစ်ရေ။

ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်ရေ သေအံ့ဆဲဆဲကြယ်ထဲမှ နယူကလိယား ဖျူးသျှင်းဖြစ်ရပ် သို့မဟုတ် ကြီးမားရေ ကြယ်တိမှ ဒြပ်ဆွဲအား ယိုင်လဲမှုကြောင်း ဖြစ်ပွားနိုင်ရေ။ နောက်ဆုံး လေ့လာမှုပြုခရေ ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်ဖို့ နဂါးငွေ့တန်း ဂယ်လက်ဆီဧ့ SN 1604 ဆိုရေ ကြယ်တစ်စင်းဖြစ်ရေ။ အခြားရေ ဂယ်လက်ဆီတိမှ လေ့လာချက်တိအရ ပျမ်းမျှအားဖြင့် ရာစုနှစ်တစ်ခုအတွင်းတွင် ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်ရေ သုံးကြိမ် ဖြစ်ပွားတတ်ရေလို့ဆိုရေ။ ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်တိရေ ကြယ်တာရာကြားခံနယ်တိတွင် ပစ္စည်းအသစ်တိ ထုတ်ပီးရေ သိသာထင်ရှားရေ အခန်းတစ်ခုပင်ဖြစ်ရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် ပေါက်ကွဲမှုမှ ဖြစ်လာရေအရာရေ ကြယ်အသစ်တိကို မွီးဖွားစီနိုင်ရေ။ အကျွန်ရို့ နီထိုင်ရာ ဂယ်လက်ဆီ ဖြစ်ရေ နဂါးငွေ့တန်း ဂယ်လက်ဆီ တွင် နောက်ဆုံး စူပါနိုဗာ ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုဖို့ ၁၆၀၄ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်ခရေ။ အကျွန်ရို့ အနေနန့် အခြား ဂယ်လက်ဆီတိဖို့ ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုတိကိုလည်း တွိ့မြင်နိုင်ရေ။ အခြား ဂယ်လက်ဆီပေါင်း မြောက်မြားစွာ ဟိရေ အတွက် အကျွန်ရို့ အနေနန့် နှစ်စဉ် နှစ်တိုင်း အခြား ဂယ်လက်ဆီတိမှ စူပါနိုဗာ ၃၀၀ ခန့်ကို တွိ့မြင်နိုင်ရေ။

ကကောင်းကြီးမားရေ ကြယ်ရို့ကို ဟိုက်ပါဂျိုင်းယင့် ဟုခေါ်လေ့ဟိပြီး ၎င်းရို့ထက် ပိုပနာသေးငယ်ရေ ကြယ်တိကို စူပါဂျိုင်းယင့် ဟု ခေါ်လေ့ ဟိရေ။ ထိုကြယ်တိဖို့ ကကောင်းကြီးမားရေ အတွက် သူရို့ဧ့ ဗဟိုထုသို့ ပြင်းထန်စွာ ဖိနှိပ်ကတ်ပြီး စွမ်းအင်တိကို အကေအမြန် ကုန်ဆုံးစေလေ့ ဟိရေ။ ထို့အတွက်ကြောင့် ယင်းပိုင်ရေ ကြယ်တိဖို့ နှစ်သန်းပေါင်း တဖဲ့ချေမျှသာ သျှင်သန်လေ့ ဟိရေ။ မကြာမီတွင် သူရို့ရေ တွင်းမည်း သို့မဟုတ် နယူထရွန်ကြယ် အဖြစ် ပြောင်းလဲလားကတ်ရေ။ သေးငယ်ရေ ကြယ်တိဖို့ပေါက်ကွဲလေ့ မဟိပေ။ ၎င်းရို့ဖို့ တဖြည်းဖြည်း အပူချိန်လျော့ကာ ကျုံ့ဝင်လားပြီး ဒွဖ်ဖြူ အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲလားကတ်ရေ။

စူပါနိုဗာတိရေ ကကောင်းပြင်းထန်ရေ ပေါက်ကွဲမှုတိ ဖြစ်ရေ။ အကယ်ပနာ ကြယ်ရို့ ပေါက်ကွဲပါက ထိုအလင်းရောင်ရေ အခြားကြယ်တိဧ့ အလင်းရောင်ထက် ပိုပနာ တောက်ပရေ။ အကယ်ပနာ စူပါနိုဗာ ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုရေ ကမ္ဘာနန့်နီးရေ နီရာတွင် ဖြစ်ပေါ်ပါက နေ့ခင်းဖက် ကောင်းကင်တွင်ပင် တွိ့မြင်နိုင်ရေ။

လေ့လာမှု သမိုင်း[edit | edit source]

SN 1054 ဆူပါနိုဗာနန့်ဆက်နွယ်ရေ ကဏန်း နက်ဗျူလာ

ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်အား အစောဆုံး မှတ်တမ်းတင်ခသူဖို့ အေဒီ ၁၈၅ ခုနှစ်တွင် SN 185 အား တရုတ် နက္ခတ္တပညာသျှင်တိဖြစ်ရေ။ SN 1006 ရေ တရုတ် နက္ခတ္တပညာသျှင်နန့် အစ္စလမစ် နက္ခတ္တပညာသျှင်ရို့ မှတ်တမ်းတင်ခရေ အတောက်ပဆုံး ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ် ဖြစ်ရေ။ ဆူပါနိုဗာ SN 1572 နန့် SN 1604 ရေ နဂါးငွေ့တန်း ဂယ်လက်ဆီတွင် ဖြစ်ပွားရေ သာမန်မျက်စိဖြင့်တောင် မြင်ရရေ ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်တိပင်တည်း။ ဆူပါနိုဗာ SN 1054 ရေ ကဏန်း နက်ဗျူလာအား မွီးထုတ်စေခရေ။ တယ်လီစကုပ်တိ တိုးတက်လာရေနန့်အမျှ ဆူပါနိုဗာအားလေ့လာရေအခန်းရေ ပိုပြီးကေ ကောင်းမွန်လာခရေ။ ၁၈၈၅ ခုနှစ်တွင် အင်ဒရိုမီဒါ ဂလက်ဆီမှ ဆူပါနိုဗာတိအား လေ့လာနိုင်ခရေ။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် အာမေရိကန် နက္ခတ္တပညာသျှင် Rudolph Minkowski နန့် Fritz Zwicky ရို့ရေ ခေတ်သစ် ဆူပါနိုဗာ ခွခြားမှုပညာရပ်တိအား စတင်လုပ်ဆောင်ခရေ။[1] မကြာသေးခင်မှ အဝီးဆုံး ဆူပါနိုဗာရို့ဧ့ အလင်းရေ မျော်လင့်ရေထက် ပိုမှိန်ရေကို တွိ့ဟိခရရေ။ ယင်းရေ မစွာစကြဝဠာ ပြန်ကားနေရေဆိုရေအဆိုကို ထောက်ခံပီးလျက်ဟိရေ။[2]

ယှာဖွီတွိ့ဟိမှု[edit | edit source]

ဆူပါနိုဗာအပြီး ကြယ်တစ်စင်းဧ့ အကြွင်းအကျန်

ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်တိရေ ကကောင်း ဖြစ်တောင်ဖြစ်ခဲလှအနိန်နန့် ယင်းရို့ကို ခြီရာခံမိရန် ဂယ်လက်ဆီအများကြီးအား ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ရန် လိုအပ်လီရေ။ အခြားရေ ဂယ်လက်ဆီတိထဲမှ ဆူပါနိုဗာတိကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းရန် မဖြစ်နိုင်ပေ။ သူရို့အား ယှာဖွီတွိ့ဟိချိန်တွင် ယင့်ချင့်တိစွာ ဖြစ်နီနန့်ပြီးသား ဟိနေပြီဖြစ်ရေ။[3] ဝါရင့် နက္ခတ္တပညာသျှင်တိရေ ဓာတ်ပုံစွောင်းတိအား နှိုင်းယှဉ်ကာ ဆူပါနိုဗာတိအား ဝီးလံရေ ဂယ်လက်ဆီတိဆီသို့ ယှာဖွီစူးစမ်းလျက်ဟိရေ။[4] ၂ဝ ရာစုအဆုံးတွင် နက္ခတ္တပညာသျှင်တိရေ ကွန်ပျူတာပရိုဂရမ်တိဖြင့် ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်တိအား အမဲလိုက်ခကတ်ရေ။ မကြာသေးခင်က နယူထရီနို ခြီရာခံစက် ကွန်ယက်ဖြင့်အသုံးပြုကာ ဆူပါနိုဗာ ကြိုတင်သတိပီးစနစ် (SNEWS) ကို စတင်လုပ်ဆောင်ခရေ။[5][6] ယင်းရေ နဂါးငွေ့တန်း ဂယ်လက်ဆီအတွင်း ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်အား ကြိုတင် သတိပီးရန်ဖြစ်ရေ။

နာမည်ကင်ပွန်းတပ်ခြင်း[edit | edit source]

ယေဘုယျ Type II ဆူပါနိုဗာ SN 1997D

ဆူပါနိုဗာ ယှာဖွီတွိ့ဟိမှုတိအား International Astronomical Union's Central Bureau for Astronomical Telegrams ဆီသို့ သတင်းပို့ပီးရရေ။ နာမည်ရေ အက္ခရာ SN နောက်တွင် ဂဏန်းနန့် A-Z ဖြင့် စတင်ရရေ။ ပြီးကေ အက္ခရာအသေး a-z ဖြစ်လီပါဖို့။ ဥပမာဆိုရကေ SN 2003C ဆိုပါက ၂ဝဝ၃ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားခရေ ဆူပါနိုဗာ ဖြစ်ရေ။ ၂ဝဝ၅ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားခရေ နောက်ဆုံးဆူပါနိုဗာရေ SN 2005nc ဖြစ်ရေ။ ၂ဝဝ၅ ခုနှစ်အတွင်း ၃၆၇ ကြိမ်မြောက် ဖြစ်ပွားခရေ ဆူပါနိုဗာဟု ဖော်ညွန်းရေ။ ၂ဝဝဝ ခုနှစ်မှ စတင်ကာ ဝါရင့်နက္ခတ္တပညာသျှင်ရို့ရေ ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်ပေါင်းတိစွာအား ယှာဖွီတွိ့ဟိခရေ။

အမျိုးအစား ခွဲခြားခြင်း[edit | edit source]

ဆူပါနိုဗာမှ ထုတ်လွှတ်ပီးရေ အလင်းပြဇယား၊ ပါဝင်ပစ္စည်း စရေရို့အားမူတည်ကာ ဆူပါနိုဗာတိအား Type I, Type II, Type III, Type IV, Type V, Type Ia, Type IIa အစဟိရေဖြင့် ခွဲခြားရေ။

ကမ္ဘာမြေအား သက်ရောက်မှု[edit | edit source]

ကြီးမားရေ မဂ္ဂလန်တိမ်တိုက်ထဲမှ ဆူပါနိုဗာ SN 63A လက်ကျန်

ကမ္ဘာမြေအနီး ဆူပါနိုဗာဖြစ်ရပ်ရေ ယင်းဧ့ ဘိုင်အိုစဖီးယားတွင် သတိထားနိုင်ရေ အကျိုးသက်ရောက်မှု ဟိမည်ဖြစ်ရေ။ ဆူပါနိုဗာဧ့ အမျိုးအစားနန့်စွမ်းအင်ကိုမူတည်ကာ ယင်းရေ ကမ္ဘာမြေမှ အလင်းနှစ် ၃ဝဝဝ ကွာဝီးနိုင်ရေ။ ဆူပါနိုဗာမှ ဂါမာရောင်ခြည်ရေ အပေါ်ပိုင်းလေထု နိုင်ထရိုဂျင်အား နိုင်ထရိုဂျင်အောက်ဆိုဒ်အဖြစ် ပြောင်းလဲစေကာ ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ရေ။ အိုဇုန်းလွှာအား ဖျက်ဆီးပစ်ကာ နေရောင်ခြည်မှ အဆိပ်သင့်ရောင်ခြည်တိအား ကမ္ဘာမြေပြင်သို့ ရောက်ဟိစေမည်ဖြစ်ရေ။ ယင်းရေ သမုဒ္ဒရာနေ သက်ဟိ ၆ဝ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးခန့်အား မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်စီနိုင်ရေ။ Type Ia ဆူပါနိုဗာတိရေ ကမ္ဘာအနားတွင် ဖြစ်ပွားပါက ကကောင်း အန္တရာယ်တိလှရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ယင်းဆူပါနိုဗာအား ဖြစ်စေည့် ကြယ်ဖြူပုအကြောင်း ကျွန်တော်ရို့ သေချာ မလေ့လာရသေးပေ။ မကြာသေးခင်ကအနီးစပ်ဆုံး ခန့်မှန်းချက်ဖို့ Type II ဆူပါနိုဗာတစ်ခုရေ ကမ္ဘာမှ ၈ parsec (အလင်းနှစ် ၂၆) ဝီးပါက ကမ္ဘာမြေဧ့ အိုဇုန်းအလွှာထက်ဝက်အား ဖျက်ဆီးရန် လုံလောက်ရေ။

နဂါးငွေ့တန်း ဂယ်လက်ဆီအတွင်း ကြယ်ဘီလူးကြီးပေါင်းတိစွာရေ နောက်ထောင်စုနှစ်အတွင်း ဆူပါနိုဗာဖြစ်နိုင်ဖွယ်ဟိရေဟု အကြံပီးထားရေ။ ယင်းရို့တွင် Rho Cassiopeiae, အိသာ ကရိနီ RS Ophiuchi, U Scorpii, VY Canis Majoris, ဘီတယ်ဂျူးစ်နန့် အန်တာရစ် ရို့ပါဝင်ရေ။ အနီးဆုံး ဆူပါနိုဗာ ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ဟိရေကြယ်ဖို့ IK Pegasi (HR 8210) ဖြစ်ပြီး အလင်းနှစ် ၁၅ဝ အကွာအဝီးတွင် တည်ဟိရေ။ ယင်းရေ Type Ia ဆူပါနိုဗာ ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ဟိရေဟု ခန့်မှန်းထားရေ။

စူပါနိုဗာ နန့် သက်ဟိ[edit | edit source]

စူပါနိုဗာ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း မဟိပါက ကမ္ဘာပေါ်တွင် သက်ဟိ ဟိလီဖို့ မဟုတ်ပေ။ ဇာကြောင့် ဆိုကေ ဓာတုဗေဒ ဒြပ်စင်တိဖို့ ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုမှ ပေါ်ထွက်လာရေကြောင့်ပင် ဖြစ်ရေ။ ယင်းပိုင်ရေ ဒြပ်စင်တိကို လေးလံရေ ဒြပ်စင်တိဟု ခေါ်ဆိုလေ့ ဟိပြီး ၎င်းရို့ကို သက်ဟိရို့ ဖြစ်ပေါ်ရန်အတွက် လိုအပ်ရေ။

အခြားကြည့်ရန်[edit | edit source]

ကျမ်းကိုး[edit | edit source]

  1. ↑ da Silva, L. A. L. (1993). "The Classification of Supernovae". Astrophysics and Space Science 202 (2): 215–236. doi:10.1007/BF00626878. Bibcode: 1993Ap&SS.202..215D. 
  2. ↑ "A cosmological surprise: The universe accelerates" (2003). Europhysics News 32 (4): 121–125. doi:10.1051/epn:2001401. Bibcode: 2001ENews..32..121L. 
  3. ↑ "Early Supernova Luminosity" (1969). The Astrophysical Journal 157: 623. doi:10.1086/150102. Bibcode: 1969ApJ...157..623C. 
  4. ↑ Zuckerman, B.; Malkan, M. A. (1996). The Origin and Evolution of the Universe. Jones & Bartlett Learning. p. 68. ISBN 978-0-7637-0030-0. Archived from the original on 2016-08-20.
  5. ↑ "SNEWS: The SuperNova Early Warning System" (2004). New Journal of Physics 6. doi:10.1088/1367-2630/6/1/114. Bibcode: 2004NJPh....6..114A. 
  6. ↑ "SNEWS: The supernova early warning system" (2000). AIP Conference Proceedings 523: 355–361. doi:10.1063/1.1291879. Bibcode: 2000AIPC..523..355S. 

Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/rki/ဆူပါနိုဗာ&oldid=5955171"