Wp/qug/Colombia

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | qug
Wp > qug > Colombia
República de Colombia
Kulumbia mamallakta
Colombia Colombia
Wipala Kirara
Mamallaktapak rimay : Libertad y orden
Mamallaktapak taki : Himno Nacional de Colombia
 
Colombia
Colombia
 
Uma llakta Bogotá
Yallik hatun llakta Bogotá
Mamakamachiymanta shimi Kastilla simi
Kamachiy Republika
Pushakkuna
Juan Manuel Santos
Angelino Garzón
Independencia
  Rimarisqa
  Definición
Españamanta
20 ñiqin anta situwa killapi 1810
7 ñiqin chakra yapuy killapi 1819
Mashna allpata 1 141 748 km²
runakuna 42 090 502 (2005)
(36 hab./km²)
 • PIB (2006)
 • PIB/runa
US$ 135 075 millones[1]
2 888 (2006)
HDI (Runa kururay rikuchik)-(2006) 0.790 (70º)  – medio
Kullki Peso colombiano ($) (COP)
Pacha suyu
 • Ruphay mit'a
UTC-5
UTC-5
Internet tuyru .co
Karu rimay tuyru +57
Ankichik tuyru HJA-HKZ, 5JA-5KZ
ISO tuyru 170 / COL / CO
Kaypi wankurishka: CSN, ONU, OEA, CAN, G.3, FLAR, Mercosur

Colombia, icha República de Colombia mamallaktaka shuk Abya Yalapi mamallaktami kan.

Wiñay kawsay[edit | edit source]

1500 watakaman, Colombia mamallaktapi, Abya Yalamanta ayllu runakunalla kawsarka, Chipcha runakuna, Arawak runakuna, Karipi runakuna, Tayrunakunapash, shukkunapashmi. 1499 watapi, Ispañamanta shamuk runakuna ñapash Colombiaman chayarka, Colombiamanta runakunawan mananakushpa, llullashpa wanchishpapash mushuk llaktakunata kamachirka: Santa Marta (1525), Cartagene de Indias (1533) Atlántico mamakucha manyapi, kipalla urkukunapi Perúmanta shamuk Ispaña awkakkuna Popayán llaktata (1536) Bogotá llaktapash (1538) kamachirka.

Chay pachamanta, 1810 watapi, 1819-1822 watakunapipash Colombiamanta mishukuna Ispañawan mamallaktata kishpichinkapakka makanakurka. 1822 watapi, Colombiamanta mishukuna Simón Bolívar pushakwan Ispañulkunata kallpachirka: Colombia ñapash shuk kikil mamallaktami tukurka. 1830 watakaman, Panamáwan, Venezuelawan, Ecuadorwan tantanakushpaka shuk hatun mamallaktatami tukuykunapura rurarka, chay mamallakta Hatun Colombia shutimi karka, shinapash 1829 watapi, Venezuela chay tantanakuymanta llukshina, 1830 watapi Ecuadorpashmi llukshirka. 1903 watapi kutin, Panama marka Colombiamanta llukshirka shuk kikin mamallaktata shinankapak.

1830 watamanta, 1953 watakaman, Colombiapak yallik hatun partidukuna makanakushpalla yallirka, shina 1899-1902 watakunapi warankapuchakuna makanakuypi patsak waranka runakunami wañurka, kutin 1948-1953 watakunapi, La Violencia nishka punchakunapi, ishkay patsak waranka runakunami wañurka. Shinapash, 1953 watamanta chay ishkay partidukunapak makanakuykuna yawarta ñana hichachinchu. Shina kakpipash, 1964 watammanta, kunankaman, shuk guerra tiyanmi, guerrilla nishka auwkakkuna (FARC, ELN) gobiernota urmachinkapak makanakunmi, chaymanta Colombia mamallakta ñana kasi tukukunchu.

Runakuna[edit | edit source]

2009 watapi, chay mamallaktapi 44 760 630 runaka kawsarka. Chaymanta, Uran Abya Yalapi, Brasil mamallaktapilla Colombiamanta yallik runakunata tiyan. Colombiapa uma llaktaka Bogotá llaktami kapan, chay llaktapi 2011 watapi 10 hunu yallik runakuna kawsarka. Shuk llaktakuna Cali llaktami, Medellín llaktapashmi kan.

Colombiapi mishu runakuna, yurak runakuna, yana runakuna, ayllu runakunapashmi kawsan. Chaymanta, sukta-chunka shikan shikan shimikunami Colombiapi rimashka kapan. Shinapash, Colombiapak kapak shimi Kastilla shimimi kan, shuk shimikuna ayllu llaktakunapilla rimashkami kapan.

Allpakuna, rasukuna, mamakuchakuna, shuk mamallaktunawan manyakuna[edit | edit source]

Colombia mamallaktata urkukunata charin (ashtawan hatun urku Cristóbal Colón rasumi kan, 5775m mamakuchamanta hawapi, Santa Marta urkukunapi). Colombia mamallaktaka Antikuna urkukunatapashmi Ecuador mamallaktamanta, Venezuela mamallaktaman charin. Colombiapak uma llakta Bogotá Punasuyupimi tiyan, 2640m mamakuchamanta hawapi.

Kolombiamanta intiyaykunaman Pacífico mamakuchaka tiyan, intillukshinaman Brasil mamallaktaka, Venezuela mamallaktakapash tiyan, Chinchayman Atlántico mamakuchaka tiyan, uransuyuman Ecuador mamallaktaka, Perú mamallaktakapashmi tiyan.

Pukyukuna[edit | edit source]

  1. Banco Mundial (PIB nominal 2006)