Wp/kum/Керим Ибрагьим Абдулкеримни уланы

Керим Ибрагьим Абдулкеримни уланы Тёбенжунгютейли (1922-2012) – совет ва арасей къумукъ шаир, адабиятчы, филология илмуланы докътуру, профессор, Дагъыстанны халкъ шаири.

Яшав ёлу

Тёбен Жюнгютейде оьзден агьлюде тувгъан. Оьзюню загьматын ол юрт мактапларда муаллимлик эте туруп башлагъан. Буйнакскидеги муаллимлер гьазирлейген училищеде охуйгъан вакътисинде Уллу Ватан даву башлана. Ол гёнгюллю кюйде фронтгъа гете ва онда разведчик бола. Давдан Ибрагьим авур яра тийген сонг къайта. Шондан сонг ол Магьачкъаладагъы педагогика институтну филология факультетин битдире. Сонггъу йылларда СССР-ни Илму академиясыны тилни ахтарагъан институтуну аспирантурасын тамамлап, тил илмуланы кандидаты, арадан бир нече йыл оьтюп, доктору да бола. Кёп йылланы узагъында гьалиги педагогика университетде кафедраны ёлбашчысы ва профессору болуп чалышгъан. И.Керимовну шаирлик пагьмусу давну йылларында чыныгъа. Ватангъа бакъгъан сюювю, душмангъа оьжетлиги ону игит ругьлу шиъруларында бериле («Ватан учун», «Ана», «Эсге алыв», Ким эдинг?» ва б.). Шаирни таъсирли дав шиърулары 1947-нчи йылда «Нарт» деп исбайы аты булангъы китабында чыкъды. 1949-нчу йылда буса «Гелешмиш» деген уллу поэмасы китап болуп чыкъды. 1950-нчи йыллардан башлап, И.Керимов толу кюйде прозагъа гёчюп, оьзюню кёп санавдагъы очерклери, хабарлары, повестлери ерлешдирилген ону китаплары («Уллу Урал», «Сувну шавласы», «Юртлу къызлар», «Къувунлу язбаш», «Ал шавла», «Ёлну башы», «Мени тенглилерим», «Будай бюртюклер», «Батыр Баташ» ва б.) къумукъ ва орус тиллерде бирлери Дагъыстанда, Москвада да чыкъды. 50-60-нчы йыллардан башлап язывчу Дагъыстанда болгъан инкъылап ябушувгъа багъышлангъан «Магьач», «Къанатлы къыз» деген романларында У.Буйнакскийни, Магьачны, Мустапа Хадижатны гьакъында повестлени язды. Инкъылапгъа къуршалгъан Изав, Разият йимик сабанчыланы къужурлу келпетлерин яратды. «Терен булакъ» деген романында буса колхоз яшавну янгыртагъан игитлени яратды. Совет гьакимлиги тозулгъан 90-нынчы йылларда язывчуну дюнья яшавуна байлавлу къаравлары алышынып, ол «Тик толкъунлар» деген романында, «Тюшюммю-тюлюммю», «Кёмюр балагь» деген хабарларында тюктюгюнг эретурагъан вагьшиликни гертилик булан суратлагъан. Артдагъы йылларда язывчу оьзюню юртлусу, Совет Союзну Игити Юсуп Акаевге багъышлангъан повестин язып охувчуланы къувандырды. Язывчу дёрт китапдан яратылгъан романны, къумукъ адабиятда янгы жанрны да яратды. Оланы «Тик толкъунлар», «Гёк толкъунлар», «Тюп толкъунлар» деген уьчюсю басмадан чыкъды. Дёртюнчюсю – «Бийик толкъунлар» басмадан чыгъып битмей тура. Ол «Свет воды», «Молодость возвращается» деген асарларын орусча яратгъан. И.Керимов Арсений Тарковскийге, Алимпаша Салаватовгъа, Темирболат Бийболатовгъа, Йырчы Къазакъгъа, Магьамматапенди Османовгъа багъышлангъан пагьмулу макъалалар да язгъан.

Натижалары ва савгъатлары

Ватан давну II даражалы савгъаты
Гьюрмет белги
Дагъыстанны ат къазангъан алими
Дагъыстанны халкъ язывчусу

Байланывлар