Wp/kum/Къумукъ тил

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kum
Wp > kum > Къумукъ тил
Къумукъ тил (гёк)

Къумукъ тилкъумукъ халкъ сёйлейген тил. Яйылыв - Дагъыстанда, Шимал Асетияда, Маздек районда ва алдагъы къумукъланы мычыгъыш якъларда. Къумукъ тил тюрк тиллени къыпчакъ гюбюне гире (къарачай-малкъар, ногъай ва башгъа тиллер булан). Дюньяда къумукъча 500-600 мингден кёп адам сёйлей. Къумукъ тилде «Ёлдаш» газет чыгъарыла.

Тарих[edit | edit source]

XIX юзйыл башлагъанча къумукъ тил Шимал Къавкъазда баш тил ва лингва-франка болгъан эди. XX юзйылны 50-чы йыллар болгъунча, тавлулар ва башгъа Дагъыстан халкълар бир-бирин булан къумукъ тилде сёйлей эди. Сталин вакътыда оруслашыв сиясатына гёре къумукъ тилни агьамияты тюшюрюлген.

Легьчелер[edit | edit source]

Къумукъ тилде дёрт легьче бар:

  • Къайтакъ (Къыбла)
  • Гюнтувуш Терикли ва Гюнбатыш Терикли (гьалиги Мычыгъышдагъа ва Асетиядагъа гезикге гёре яшайгъан къумукълар сёйлей)

Языв[edit | edit source]

Биринчи къумукъ язывну алифбасы арабча гьарплардан къурулгъан, сонг кюрчю арап гьарфларгъа дагъы да дондурулгъан гьарфлар къошулгъан - ажам дейген Османлы тюркче ва Парсланы алифбаларда йимик. Гьалиги къумукъ тилни алифбасы - кириллик.

Тюпде берилген алдынгъы ажам къумукъ алифбасы, латин алифбасы ва гьалиги кумукъ алифбасы.

Къумукъ тилни алифбасы[edit | edit source]

<1927

ا ب پ ت ج چ خ د ر ز
ژ س تس ش غ بگ ف ق ک ل
م ن ه و ۊ ۏ و̃ ۋ ى

1927 — 1937

A a B в C c Ç ç D d E e F f G g
Ƣ ƣ H h I i J j K k L l M m N n
Ŋ ŋ O o Ɵ ɵ P p Q q R r S s Ş ş
T t U u V v W w X x Y y Z z Ƶ ƶ
Ь ь

1937 — гьалиги заман

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь Д д Е е
Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л
М м Н н Нг нг О о Оь оь П п Р р С с
Т т У у Уь уь Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш
Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Алифбаланы тенглешдирив[edit | edit source]

Ажам

1921—1928

Латин

1928—1938

Кириллик

с 1938

ا A a А а
ب B в Б б
و, ۋ V v В в
ک G g Г г
غ Ƣ ƣ Гъ гъ
ه H h Гь гь
د D d Д д
E e Е е
Ө ө Ё ё
ج, ژ Ƶ ƶ, Ç ç Ж ж
ز Z z З з
ى I i И и
ى J j Й й
ک K k К к
ق Q q Къ къ
ل L l Л л
م M m М м
ن N n Н н
بگ Ꞑ ꞑ Нг нг
و̃ O o О о
ۊ Ө ө Оь оь
پ P p П п
ر R r Р р
س S s С с
ت T t Т т
و U u У у
ۏ Y y Уь уь
ف F f Ф ф
خ X x Х х
تس S̷ s̷ Ц ц
چ C c Ч ч
ش Ş ş Ш ш
Щ щ
ء ' Ъ ъ
ى Ь ь Ы ы
Ь ь
ه Э э
Y y Ю ю
Я я

Янгы таклифленген языв[edit | edit source]

2010-чу йылларындан янгы латин алифбасы таклифленген. Тюркиядагъа къумукълар булан бирлешмек учун, башгъа латин язывну къолланагъан миллетлеге къумукъ тилни охувну тынч этмек учун, ва къыйын диграф низамны алышдырмакъ учун - бу янгы латин алифбасы чинг де агьамиятлы.

Байланывлар[edit | edit source]