Wp/cnr/Bitka na Grahovu

Bitka na Grahovcu odigrala se u maju 1858. godine

Značaj pobjede na Grahovu

Kao malo koja bitka, donijela je Crnoj Gori ogromnu političku dobit koja je bila nedostižna decenijama. Zahvaljujući samo ovom vojničkom trijumfu Crna Gora je dobila ogromnu pažnju svjetske javnosti i dobila nemjerljivo na ugledu. Ova pobjeda pokazala je Osmanskom carstvu da probleme sa Crnom Gorom ne može rješavati vojničkom silom, a evropsku diplomatiju primorala da ozbiljno razmotri političke zahtjeve Crne Gore.

Bitka na Grahovcu je bila veliki događaj i za evropsku javnost tog doba, jer su veliki politički i vojni efekti bitke počeli da razbijaju stereotip o Crnogorcima kao o neorganizovanoj skupini pobunjenika protiv Osmanskog carstva. Umjesto toga stvarala se prestava o Crnogorcima kao o sljedbenicima jednog jasnog državnog i nacionalnog projekta. I, zahvaljujući pobjedi na Grahovcu, velike sile su po prvi put organizovale konferenciju o Crnoj Gori, na kojoj je trebalo razmatrati njene političke zahtjeve. Dobici koji su na toj konferenciji Crnoj Gori priznati nadilaze po značaju sve što je ona svojom borbom stekla.

Predistorija bitke

Kao svi vojnički sukobi i Grahovac je imao svoju predistoriju. sačinjenu od događaja koji su dvije države neminivno morali dovesti na bojno polje. Kada se početkom XVIII stoljeća Crna Gora, koju su činile četiri nahije, oslobodila osmanske vlasti javila se prirodna težnja za pripajanjem okolnih oblasti koje su joj prije osmanske okupacije pripadale. Proces pripajanja okolnih oblasti počeo je bitkom na Krusima 1796, u vrijeme Petra I Petrovića Njegoša, kada su Crnoj Gori vraćeni Bjelopavlići i Piperi, a nastavljen je 1820. godine kada su u njen sastav vraćene oblasti Rovca i Morače. U vrijeme Mitropolita Petra II Petrovića Njegoša borba za vraćanje istorijskih teritorija Crne Gore nastavlja se u dva pravca: prema Zetskoj ravnici i prema Hercegovini. Ovakve težnje su se sukobljavale sa osmanskim carstvom koje je ove oblasti držalo pod okupacijom.

Đedovinstvo ili Ivanbegovina

Za oslobođenje teritorija prema Hercegovini najvažnije je bilo Grahovo. Po svom geografskom položaju ono je bilo najvažnije u strateško mjesto. Zbog te činjenice Crna Gora je od početka XIX stoljeća stalno bila prisutna na Grahovu, vojnički i politički. Takva politika je bila jedno od najvžnijih strateških djelovannja knjaza Danila, koji je došao na vlast 1851. godine. Pored teritorijalnog širenja, knjaz Danilo je pred Crnu Goru postavio još jedan veliki cilj - sticanje zvaničnog međunarodnog priznanja. To je moralo izazvati reakciju Osmanske države koja je Crnu Goru smatrala svojom odmetnutom pokrajinom. Knjaza Danilo je državu Crnojevića zvao "đedovinstvom", ili "Ivanbegovinom". Smatrao je da Crnoj Gori moraju da se vrate teritorije koje je imala prije osvajanja Turaka, podrazumjevajući da sljedeći djelovi pripadaju Crnoj Gori: Stara Crna Gora, oblasti od Morače do Tare, Zetska ravnica sa Žabljakom i Podgoricom, dio primorja od Bara do Spiča, dio śeverne Albanije sa Skadrom, grahovski i nikšićki kraj, Rudine, Banjani, Drobnjaci, Piva.

Pobunjivanje Hercegovaca

Da bi podstakao velike sile da se bave crnogorskim pitanjem knjaz Danilo je znao da to može uraditi podsticanjem pobuna na hercegovačkoj granici. Umjesto da troši snagu na sukob sa Osmanskom državom, mnogo je djelotvornije izazivati nemire unutar Osmanskog carstva. Jedino mjesto čija nestabilnost može potaknuti velike sile da se uključe jeste Hercegovina. Sa Cetinja je uspostavljena potpuna kontrola nad pobunjeničkim vođama i pravoslavnim stavoništvom u Hercegovini, uz obećanje da će pomoći oslobođenju tih teritorija. Jedan dio Hercegovine, koji je bio u sastavu Omanskog carstva, čak je plaćao poreze Cetinju. Efekti ovakve politike pokazali su se u punoj mjeri masovnim ustankom hercegovačkih plemena krajem 1857. godine, u kojem je učestvovalo oko 5.000 Hercegovaca. Da bi suzbila pobunu i uticaj Crne Gore Osmanska država je riješila da preduzme ozbiljne vojne i diplomatske korake.

Grupisanje jedinica

Početkom 1858. godine iz Carigrada je u Hercegovinu upućeno dodatnih 3.500 vojnika pod komandom Kadri paše. Neuspjeli diplomatski pokušaj u Mostaru da se Crna Gora prestane miješati u dešavanja u Hercegovini, prenio je sukob na vojno polje. Porta, krajem aprila odlučuje da Husein paša vojno zauzme Grahovac, visoravan koja se nalazi na oko 5 km od Grahova, i da Crnogorce, koji su zaposjeli Grahovo, primora na povlačenje. Pokret Husein pašinih snaga započeo je 6.maja 1958. godine. Vojska Husein paše imala je oko 7.000 ljudi, mada ima tvrdnji da je bilo oko 13.000 vojnika. Turci su zauzeli Grahovac, dok se na Grahovu nalazilo oko 500 Crnogoraca pod komandom Petra Filipova Vujovića. Kad je knjaz Danilo saznao za pokrete Turaka, poslao je jedinici na Grahovu pomoć od oko 5.500 vojnika i oko 800 pripadnika knjaževe garde. Ukupno je crnogorska vojska imala nešto više od 7.000 vojnika računajući i Hercegovce koji su se prikljućili. Na čelu crnogorskih snaga bio je vojvoda Mirko Petrović, knjažev brat. Crnogorske trupe su počele da zauzimaju položaje oko Grahovca.

Crnogorska vojska je bila raspoređena u tri odreda: desnim krilom komandovao je vojvoda Petar Vukotić, u središnjem dijelu bili su vojvoda Petar Vujović i glavnokomandujući vojvoda Mirko Petrović, a na lijevom krilu komandovao je vojvoda Ivo Radonjić.

U pozadinu turske vojske bio je upućen pop Luka Jovović sa 80 odabranih boraca, kao i vojvoda pop Đuro Kusovac sa gardom. Njihov zadatak je bio da napadnu turske čete i da zameću kavgu.

Bitka

Do prvih sukoba dolazi 11. maja kada Crnogorci napadaju na glavninu trupa Husein paše. Borbe su trajale čitav dan. Mnogo je bilo mrtvih i ranjenih. Turaka ubijenih i ranjenih malo više od 3.000, a Crnogoraca do hiljadu. Među poginulim ostali su Kadri - paša, pomoćnik glavnog turskog zapovjednika Husein - paše, s osmanske strane, a s crnogorske vojvoda [[Wp/cnr/ pop Đuro Kusovac|pop Đuro Kusovac]] i čuveni harambaša, knjažev pobratim, pop Luka Jovović. Viteška knjaževa garda je većinom izginula jurišajući na turske topove.

Husein paša 12. maja traži od vojvode Mirka osmodnevno primirje, svjestan ozbiljnosti crnogorske vojske. Vojvoda Mirko prihvata zahtjev Husein paše i šalje mu kao pregovarača knjaževog sekretara. Svjestan da Husein paša traži predah da bi prikupio nove snage, vojvoda Mirko pravi taktički potez koji je u potpunosti preokrenuo ishod bitke. Koristeći primirje on zapovjeda vojvodi Petru Vujoviću da zaposjedne putni ravac koji predstavlja jedinu vezu Husein pašine vojske na Grahovcu sa Hercegovinom, odnosno, utvrđenim Klobukom. Tako su se Turci našli u okruženju. Husein paša 12. maja shvata da se nalazi u klopci i umjesto da organizuje odbranu on naređuje hitno povlačenje sa Grahovca u pravcu Klobuka, misleći da iznenadi Crnogorce probojem. Do pokreta osmanskih snaga dolazi u ranim jutarnjim časovima 13. maja. Njihov pokušaj proboja odmah je primjećen, jer je taj pravac zaposjednut od strane Crnogoraca. Time je otpočela odsudna bitka u kojoj se jedan dio osmanskih znaga žestoko borio, dok se drugi panično povlačio. Samo zahvaljujući gustoj magli, Husein paša je uspio pobjeći sa manjim brojem vojnika.

Pobjeda Crnogoraca

Ukazom od 29. jula 1859. godine knjaz Danilo je za junačko i mudro komandovanje dodijelio vojvodi Mirku Petroviću titulu vojvoda od Grahovca. Jedan od savremenika ovih događaja, arhimandrit Nićifor Dučić, izjavio je da je ova pobjeda "vijenac svijeh dotadašnjijeh crnogorskijeh pobjeda". U isto vrijeme francuski naučnik i publicista, savremenik Grahovačke bitke Gijom Ležen, rekao je: „Grahovac je više učinio za rješavanje crnogorskog pitanja nego svi svjetski diplomati“. Crnogorskom pobjedom bila je oduševljena ne samo južnoslovenska omladina nego i brojni krugovi i centri političke moći u evropskim zemljama. Njen odjek je dopirao ne samo do Carigrada, Pariza i Petrograda već i do Berlina i Londona, do Beča i Pijemonta. Doista, značaj bitke na Grahovcu je bio sudbonosan za Crnu Goru, naročito za proces međunarodnog priznanja njene državne nezavisnosti. Neposredna velika politička posljedica crnogorske pobjede a turskog poraza na Grahovcu 1./13. maja 1858. godine jeste formiranje Komisije velikih evropskih sila koja je izvršila i sprovela, uz učešće zaraćenih strana, razgraničenje između Osmanske imperije i Knjaževine Crne Gore... Ona je Crnu Goru predstavila Evropi, tako da se crnogorski fenomen u evropskom poretku nije više mogao ignorisat.

Za većinu savremenika, pobjeda na Grahovcu bila je neviđeni vojnički trijumf male zemlje u sukobu s jednom globalnom silom, ali i bljesak silovite nacionalne ideje iza koje stoji Crna Gora. Za same Crnogorce Grahovac je bio prvi veliki uspjeh nakon 62 godine, koji im je vratio samoupouzdanje i pokazao što sve mogu učiniti, ako djeluju kao organizovana sila

Poveznice

Izvori

Marijan Mašo Miljić, Simbol nezavisnosti i slobode
Čedo Baćović, Prva crnogorska policija
Živko Andrijašević, Knjaz Danilo Petrović Njegoš - politički spisi