Wp/kip/मगर जाति

मगर जाति तोबो प्रमुख राष्ट्रिय जाती सा । नेपालला मध्यपश्चिमान्चल तथा पश्चिमाञ्चलला पहाडस्थित रुकुम, जाजरकोट, प्युठान, रोल्पा, पाल्पा, नवलपरासीला उत्तरी क्षेत्रर, स्याङ्जा, तनहुँला आदिमकाल ङाइ चुसिडे हुडे लेर, जनसंख्याए हिसाबल नेपालला तेस्रोला घेव जाति सन आदिबासी जनजातिराई हकल प्रथम श्रेणील परिने मगर समुदाय सा । नेपालला पश्चिम तथा मध्यपसश्चिमल रहिउ ठकुरीर पनि ङाडेङा मगरर ज यालेव तथ्य इतिहासल दैसि ।

बसोबास

पाल्पा, स्याङ्जा, तनहुँ, गुल्मी, प्युठान, रोल्पा, सल्यान लगायतला पोरल प्रमुख बसोबास रहिउ मगरर अर्घाखाँची, रूपन्देही, काठमाडौं, रामेछाप,स्याङ्जा, पाल्पा,नवलपरासी म्याग्दी, बाग्लुङ, पर्वत, डोल्पा, हुम्ला, सुर्खेत, धनकुटा, सिन्धुली, उदयपुर संखुवासभा दैलेखलगायतला क्षेत्ररल पनि बसोबास डोर। मगरराइ बसोबास स्थितिलाई रङकाई नेपालला १४ अञ्चल ७५ वटै जिल्लाल बाहुल्यता रहिउ पारेभन्दा घेव संख्या टाव स्वदेशी आदिबासी जनजाती (indigenous) सा।

जनसंख्या

वि.सं. २०४८ सालला जनगणनाअनुसार १३ लाख ३९ हजार ३ सय ८ र वि.सं. २०५८ सालला जनगणनाअनुसार १६ लाख २२ हजार ४ सय २१ कूल जनसंख्या टाव मगरर पार नेपालला जनसंख्याए ७.१४% लेर । वि.सं. २०५८ ला जनगणना अनुसार मगरराइ कुल जनसंख्याला ७४.६०% हिन्दू धर्म मानिर होकाई २४.४७% मगरर बौद्ध धर्मावलम्वी लेर आव जातिराइ नेपाल एकिकरण अभियानल अत्यन्त घेव भूमिका निभैडे यानैव, घेव लडाईंला मोर्चारल गोर्खाली सेनाए रूपल बहादुरी सतन्डे आव जातिला धाप्पाराई अन्य जाति स कुम ट कुम मिलैडे बहादुरी पूर्वक खप्सिडे मातृभूमि नेपाललाई विदेशी शक्तिरङाई बचैसिउ इतिहास दैसिसि ।

नेपाली मगर मेमार मगर पहिरनल

किसिम

मगर समुदाय पाङए आधारल सोँ किसिमल भासिउ ले । कालीगण्डकी पूर्वङा मगर ढुट पाङने मगर, कालीगण्डकी पश्चिमङा मगर खाम पाङने मगर होकाई डाेल्पा जिल्लाला मगर काइके पाङने मगरर। कालीगण्डकी पूर्वलार्इ बाह्र मगरात सन पश्चिमलार्इ अठार मगरात गार्डे सरिसि पहिला भने अजेल पारडे ज छ्यास म्यास बराइदिडे लेर । बाह्र मगरातला मगरराई मुख्य थर थापा, राना सन अाले सा । अठार मगरातला मगरराई मुख्य थर पुन, घर्ती, बुढा सन रोका सा। ऐजैडे ज डोल्पा क्षेत्रल बुढा,रोका सन घर्तीराई बसोबास ले ।

आव सात थरला मगरराई गाहा, राना, खप्तरी , घर्ती, थापा, पुन, आग्री, आले, गुरुङचन, भुरुङचन, बेङलामी, बुढाथोकी, एसमाली, भस्की, रेवाली, हिस्की, थुमसिङ, रगाता, सिढारी, दुध आले, फेङदी आले, तोर्छाली आले र सूर्यवंशी आले, अस्लामी, दर्लामी, पुलामी, बलामी, तङलामी, रासकोटी, बीरकट्टा, सिंजापति, गहसरु, ध्यावाङ,बुढा, सिंजाली, फेवाली, तिर्के, पेगेल, रामजोली सन साव, रुखमानी, वैजाली, तिके, फुङ्जा, रोका,सथिघरे, बाह्रघरे, पहराइ, सुतपहरे, रामजाली, रांगु, गोरे, काले, पाेंगे लगायतला उपथरर रहिडे लेर।

पाङ / भेष-भुषा

मगर जातीराइ यामी सोँ थरिला पाङर लेर। सोँ थरिला पाङलार्इ मगर पाङ गार्सि। यामीमगर पाङ ए अलावा नेपाली पाङ पनि पाङर । नो सोमोलो थरिला पाङल मगर ढुट, मगर खाम सन मगर काइके सा । मगरर यामी संस्कृतिल रमैने डोर भने दसै,तिहार मितानो चाडपर्बलाई पनि मगरर धुमधामस मनैने डोर साथल माघेसंक्रान्ति, चण्डीपूर्णिमा आदी पर्वर पनि धुमधामए मनैने डोर। भोट–बर्मेली पाङ अन्तर्गत परिने मगरराई पाङलाई ढुट, खाम सन काईके जैडे सोँ भागल वर्गिकरण जैसिउ ले।

खेपाराई पहिरन भोटो–कछाडस पिहिल्याउ ह्वाँप सन भाङ्ग्रा, खपरत टोपी सन मेमाराई मखमली खेव, छिट्ए बे, टिकिस, पिहिल्याउ ह्वाँपो, घाटील पिहिल्याउ/पिंव हार साथल कण्ठमाला/मुगामाला, खपरत शिरफूल, नाल माडवारी/ढुंग्री, ने ट बुलाकी आदि पहिरनल सजिसिडे डाँडा–पाखा, द्यौराली, उकाली–ओराली साइनो गाँसिडे बारिने आकर्षक विशेषता टाव मगरर यामी पाङ ज पाङने डोर ।

रहन सहन

मगर समुदायल पनि अन्य जनजातिराई मिताउ कृषि पेशाल आश्रित रहिडे ले अधिकांश मगर समुदायर खेती–किसानी डोर। झिमल हाई, भैंसी, भेडा, बाख्रा, सुँगुर सन बाजाँर पनि ङार। विकट भेकल मगरर भे, मान्द्रो, गुन्द्री, न्हम, चकटी, घाम सन रीङाई ओत लागिने बाँस सन च्हलएमी घेव ख्याए रग्डे छोपोरो जैडे क्वाइसिर। आवए साथल मगरर झिम निर्माण कला, खानीला ह्यन, लुङ पल्ने ह्यन आदिल पनि सिपालु रहिउ टार। झिम निर्माण सन खेती किसानीए अतिरिक्त सेनाल समेत मगरराइ बाहुल्यता रहिउ दैसिसि। अजेलका दिनरल केइ शिक्षित मगरर अस्पताल, इन्जिनियरिङ, शैक्षिक, सुरक्षा, पत्रकारिता, कानूनी, विकास निर्माण, राजनैतिक क्षेत्ररल पनि संलग्न रहिउ दैसिसि।

कौडा स्या

मगर समुदाय भित्रल साँस्कृतिक विविधता दैसिसि। आवर साँस्कृतिक रूपल निकै सम्पन्न लेर। अझैं पनि मगर समुदायराइ स्यानेकौडा, घाटु, नचरी, सोरठी, झ्याउरे, रोदी सन हुर्रा स्या को छुट्टै वर्चस्व रहिउ ले। विशेषतः आवराइ हुर्रा स्या एकदमै लोकप्रिय रहिउ ले। हुर्रा स्या लाई द्यौसी पनि गार्ने गार्सि। हुर्रा स्यालाई ‘देउस्या’ अर्थात देवी स्या गार्डे पनि गार्ने गार्सि। मगर पाङल ‘देउ’ गार्सिउ देव सन ‘स्या’ गार्सिउ नाच टाए। देउस्या ज अपभ्रंस टाडे देउसी(द्यौसी) रहिने बाव विज्ञराई मत ले । ‘हुर्रा’तोबो मगर प्रतिष्ठानए जन्मैव मीन टाव गार्सि। मगर पाङल ‘हुर्र’ गार्सिउ मज्जा सन ‘राहा’ गार्सिउ आयो टाए। रोमाञ्च अथवा आनन्दल अत्ति शिखरल केसिने बेलामा मच्चिदै ‘हुर्र हा....’ गार्सिने हैगार्सि। आव स्यालाई देउसी सन हुर्रा जो गार्डे नामाकरण डोडे पनि आव तोबो पौराणिक स्या टाकाई कोइराइ मि पनि न्हेबोलो मत माले। पश्चिमला तत्कलीन शासकरङाइ राज्य नान्सिकाई ढोङडे पूर्वडे छिरिउ मगरराई आव स्या याज जन्मउ है गार्सि।

हुर्रा स्याए उद्गम पो धनकुटा जिल्लाला मुढेबास रहिउ है गार्सि। हुर्रा स्या विशेष जैडे तिहारए अवसर पारिडे स्यासि। धनकुटाल अन्नबाली मिन्ने ढिलो टाव खण्डल अन्नबाली मिनो झिन्टाइ सफल्तापूर्वक पसालिसिउ खुशियालील आव स्या स्यासिने हैगार्सि। धनकुटाल विशेषतः भोटेराइ मादल जैडे मगररलाई जिम्मा लाइने डोर। मादल दैकन मगरर सौरे बजारला खारल रहिउ बलिराज(कथित घेव लुङ)लाई झ्याली, मादल सन मुरलीए गुञ्जायमानए साथल फेरो लाइडे नांखार नांखार बाडे स्याने डोर। नांखार बाने बेलाल गीत गाइनेए स्वर गमाठङक अनि मादलए तानाबाना गमाफ्याक गार्डे सरस्वति देवीराई लागि तोबो भाले चिङ्ना उठैने डोर होकाई झिन्डे नाचगानए कार्यक्रम खेम्डे फर्किडे पूजा डोने डोर। छुट्टो नांखारल बाडे गाइने सन स्याने ह्यन खेम्डे बिदावारीए क्रमल नङा नांखारलाराई गाइने सन स्याने हुनेरराई यम कुनै भूतप्रेत वा कताराई गमाछेकिकर, खोलानाला चावस तरिडे बाच्यो गार्डे जोडा बन्दुक पड्कैडे बिदाई डोने डोर।

हुर्रा स्याए लागि घेव आँगन याज उपयुक्त टाने डोव। कताने भनें हुर्रा स्यानेए लागि ५० भन्दा मस्त मीर तम्तयार टाडे चुसिउ टार। स्याए खारल ४/५ वटा घेव मादल रन्केैने डोसि। नो मादलए तालत ताल मिलैडे स्याने डोर हुर्रा स्याल तुनुजा कदमे, न्हे कदमे सन सोँ कदमे जैडे सोमोलो कदम स्या सस्यासि। मादलेर, भट्याउनेर न्हे कदमे स्याने डोर, नो तालत ज सेर्जाउ बड्डा बड्डीराई लस्कर सो कदमे स्याने डोर निताउज धाप्पा धामी, जिमु जिमु बुच्चार कुइ क्वडे गोलो टाडे छोटी कदमे स्याने डोर। आव स्या'ल तोबोए छुट्टो ए कुइ केवडे मादलए तोबो ज तालत खङए चाल मिलैडे स्याने परि। आव सस्या स्याकाई ‘देशै रमाइलो’ गार्डे स्याने डोसि। ‘देशै रमाइलो’ गार्सिउ तोबो थोंगो सा। आव स्या स्याकाई ‘देशै रमाइलो’ गार्ने पंक्ति जोडिडे गीत गाइने परिइ

मगर समुदायला विहे प्रसङ्ग एकदमै रोचक रहिउ ले ।मगरर विहे डोकाइ यामी जातभित्रल ज डोने डोर तर आज भोलि अन्तरजातीय बिहे पनि डोने डोसिउ दैसिसि। मामाचेली सन फूपूचेलाबीच वैवाहिक सम्बन्ध टाने डोव। मगरर तोबो थरल भने ढुकाइसम्म वैवाहिक सम्बन्ध गाँसिने माडोर। मगर समुदायभित्र ‘धामी केवने’ चलन ले जोल १६ वर्ष उमेर केव धामीलाई झुकैडे बलजफ्ती केउडे विहे डोडिने डोर। विहे टाडे खेम्कन धाप्पा सन धामी केइ महिना झिन्टाइ ससुराली बार नोलाई ‘चार तिर्ने’ गार्सिसि। चार तिर्ने गार्सिउ धामीलाई बाबुआबैए घोनलाई छुटैडे लाङसिउ दण्ड जरिवाना स्वरूप फोसिने रूपैयाँ सा। चार फोडेखेम्कन याज पाइला फर्कैने धामीए माइत बाने परिइ नोबेला याज वैवाहिक कर्म डोसि अनि दाइजोपातएसाथ मेमा जा सन भान्जा विदा डोसिइ। मगर समुदायराई मृत्यू संस्कार भने गाडिने डोसि भने अजेल कोइ कोइ पोल हिबर। मगरर सिकाई जुठो सन लुजा जन्मिकाई सुतक बारिर।

लोक बाजार

मगर जातिराइ बाजारल खैँजडी, मादल , अलङका, कुटकुटे, मचेटा, दुन्दी, च्याखुरेबाजा, केतुकी बाजा, छेलर, पैजन, दरबङा, रिङ,डम्फू, दमाहा, मारुली,डौदी, झ्याली आदि मुख्य लेर।

उल्लेख्य व्यक्तित्वर

• नेपालला प्रथम शहीद लखन थापा मगर
• भिक्टोरिया क्रस दैने पहिलो नेपाली कूलबीर थापा मगर
• भिक्टोरिया क्रस दैने कर्ण बहादुर राना, नेत्रबहादुर थापा
• नेपालला सेनापति उपाधी दैने पहिलो व्यक्ति विराज थापा मगर वा विराज बखेती मगर
• कोतपर्वल सैसिने प्रमुख भारदार -जनरल अभिमान सिँह राना मगर
• नेपालला प्रथम महिला डिआईजिपी पार्वती थापा मगर
• ८ औं साफ खेलकुदल बक्सिङ्गतर्फङाइ स्वर्ण पदक दिलैने दाजुभाइ प्रकाश सन रामचन्द्र थापा मगर
• हालसम्म नेपाली लिगल पारेभन्दा मस्त गोल जैने खेलाडी बसन्त थापा मगर
• मगरपाङला आदिकवि गार्डे जीत बहादुर सिंजाली सन स्व. रेखबहादुर सारुलाई सरेसि ।

आओ पनि रङ्च्योके

• गाइने जाति
• सुरेल जाति
• जिरेल जाति
• धाँगड जाति
• छन्तेल जाति
• तामाङ जाति