Jump to content

Wp/kip/खाम पाङ

From Wikimedia Incubator
< Wp | kip
Wp > kip > खाम पाङ

खाम पाङ नेपालला मगर जातीराई यापाङ्ने तोबो पाङ सा। मगरराई पाङ मस्त प्रकारला तार। अलग अलग ठाउँला मगरराई अलग अलग पाङ पाङर। मध्यमाञ्चल नङा मगरराई भिरकोटे पाङ पाङर नोलाई मगर ढुट पाङ पनि हैगार्सी। रोल्पा, रुकुम, जाजरकोट, दैलेख नङा मगरराई खाम पाङ पाङर। मगरर न्हे थरिला तार भने सोमोलो थरिला पाङ पाङर । तोबो १८ पंथी सन छुट्टो१२ पंथी। १२ पंथीराई भिरकोटे मगर पाङ पाङर अथवा ढुट पाङ पाङर कोइ कोइराई काइके पाङ पनि पाङर १८ पंथीराई खाम पाङ पाङर। खाम पाङ पाङ्न्या मगरराई उद्गम शेषखोलाङाइ अटाओ किम्बदन्तील दइसि होकाई ज आओरलाई कतै कतै "शेषी मगर" पनि हैगार्सिऊ थइसी।

परिचय

[edit | edit source]

नेपाल विभिन्न जात जाती सन भेष पाङए भरिऊ तोबो बहुल संस्कृतिए देश सा। नेपालल लेआे विभिन्न जातीर मध्य मगर समुदाय तोबो प्रमुख जाती सा मगर जाती आदिबासी जनजाती समूहल परि । साथल आआे जाती आदिबासी जनजाती समुहला पारे भन्दा घेआे जन संख्या टाआे जाती पनि सा। अन्य जातीराई यामी पाङ सन भेष भुषा टाआे माल मगरराई यामी पनि यामीज पाङ, भेष तथा परम्परा ले । मगरराई पाङन्या मातृ पाङलाई सोमोलो थरिल विभाजन डोसिऊ ले। खाम पाङ, ढुट पाङ, काइके पाङ मगरलाई अठार मगरात सन बाह्र मगरात जइडे नेमोलो समुहल विभाजन जइसिऊ ले। बाह्र मगरात अन्तर्गतल पाल्पा, तनहुँ तथा स्याङ्जा जिल्लाल पाङसिने मगर पाङलाई मगर ढुट गार्सी भने अठार मगरातल पाङसिने मगर पाङलाई खाम गार्सी होकाई । डोल्पाला ताराकोट आसपासल पाङसिने मगर पाङलाई काइके पाङ हैगार्सी भने रुकुम, रोल्पा सन बाग्लुङङरा मगरराई पाङ्ने मगर पाङलाई खाम पाङ गार्सी । खाम पाङ विशेष जइडे रोल्पाए उत्तर खण्ड, रुकुमए पुर्बी खण्ड सन बागलुङ्गए पश्चीमी भेकल चुसिने बुढा, घर्ति, पुन सन रोका मगरराई यापाङडे पनि आआे क्षेत्रला मगरराईसँग बराइसिडे चुसिने अन्य जातिराई पनि आआे पाङ ज पाङर।आआे खाम पाङलाई पनि भाषाविदराई स्थानीय अनुसारल पर्वते (पश्चिमे सन पूर्बे), गमाले, मताले सन शेशी जइडे पाँच क्षेत्रल खण्डिकरण जइडे नइर । आआे क्षेत्रीय पाङर आपसल बन्दई हादरा मेल माजुने अटाकाई शेशीराई गमालेए अमी गमालेराई पर्बते अमी पर्बतेराई शेशीए पाङ मस्त तोचुप याबुझिदे पनि पार ज बुझिने भने धौ धौ टाए । गमाराई खाम रोल्पाए पुर्बी अ म्हे सन प्युठानए उत्तरी अ म्हे देङा चोसुब्जा नाङखारल पाङसि, भने शेशी खाम रोल्पाए दक्षिण पश्चिम भेकला चोसुब्जा नाङखारल पाङसि "शेषी खाम" हैगार्डे पनि सरिसि । मताले खाम चाँही रोल्पाए उत्तर पश्चिम सन रुकुमए दक्षिण पश्चिमला चोसुब्जा नाङखारल पाङसि । मताले खाम पर्वते खाम सन मस्त मात्राल मिल्दोजुल्दो ले । पर्बते खाम भने आआे अन्य खामए तुलनाल बृहत रूपल रुकुमए पार भेक, रोल्पाए पार उत्तरी भेक सन बाग्लुङए पश्चीमी भेकला मगरराई पाङर । बागलुङ्गला निसी, भुजी नङा पाङसिन्या पुर्बे पर्वते खाम रुकुम रोल्पाल पाङसिन्या पश्चिमे पर्वते खाम भन्दा चोसुब्जा फरक नलेडी पनि मस्त हदसम्म मिल्दो जुल्दो ले। नाङखार सन पो अनुसार खाम पाङराई केइ शब्दराई पनि केइ भिन्नता देइसी जस्तै: पिमालाई तक नाङखारल "ताम"हैगार्सी भने लुगुम तथा अन्य नाङखारल "पिमा" ज हैगार्सी, होनो जइडे जुत्तालाई थबाङल "पनै" हैगार्सी भने लुगुम तथा अन्य नाङखारल "पो:ला" हैगार्सी । ऐइजइडे पाङसिने केइ शब्दरल स्थानिय रूपल केइ मात्राल याज फरक दइसी तर समग्रल तोबो तोबो खाले ज टाए भने पाङन्या लवाज चाँही हरेक नाङखारए अमी छु्ट्टै प्रकारला टाए। जुन छुट्टो नाङखारल पाङसिन्या लवाजसन मामिलि । हरेक नाङखारए यामी ज पाङ्ने लवाज अटाडे पनि पाङल मेल जुने अटाकाई आआे भेकला मगरराई ऐडे होडेङा सहजै बुझिर। संख्यागत हिसाबए पार भन्दा बढी प्रचलित पर्बते खाम पाङसिन्या प्रमुख नाङखार लुगुम, काँक्री, खाबाङ, तक, सेरा, बाच्छीगाउँ, हुकाम, मैकोट, कोल, पदमी, नाखा, राङ्सी, सिमा, महत, धरमशाला, थबाङ, उवा, जेल्बाङ, धानुङ, धाङ्सी, धाबाङ, निसी, भल्कोट आदि सा। आल पनि "पश्चिमे पर्वते" पाङन्या क्षेत्रला नाङखार मध्य विशेष जइडे लुगुम, काँक्री, खाबाङ, तक, सेरा, बाच्छीगाउँ, कोल, थबाङ, जेलबाङ, धानुङ, मिरुल, उवाल पाङसिने खाम पाङल झन्डै पूर्ण रूपल समानता दइसिने अटाकाई ऐडे होडेङ बुझिने कता ज बाधा सन मुस्किल माटाइ होकाइ ज आआे क्षेत्रलाई खाम पाङए केन्द्रबिन्दु मानिकाई पनि कता ज फरक मापरिया।

केई खाम पाङराई शब्दर

[edit | edit source]

आल खाम पाङराई केइ शब्दर नइसिऊ लिजे। मेल बायाँ पट्टी नेपाली पाङराई शब्दर लिजे भने दायाँ तर्फ खाम पाङराई शब्दर नइसिऊ लिजे। [1]

भाँडाकुडार तथा धातु

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
फलामझङ
कटौरीखुरी
मोटोको गाग्रोगम गाग्री
ताप्के (तरकारी पकाउने फलामको भाँडो)झंखुरी
थालटांटी
बन्चरोरवा
बरियोनम
हँसियाराङ्कासी, हंस्या
लोटाफुरसला

अंगर

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
अण्डकोषझुरी, सेका
आँखामिलुङ
कानना
खुट्टाखङ
टाउकोङै, खपर
पुरुष गुप्ताङ्ग (लिङ्ग)काल
मलद्वारकिकुङ्
स्त्री गुप्ताङ्ग (योनी)परे
स्तननुन्
हातकुइ
नाकने
जिब्रोसे
दाँतहा
कानना
बालचेम्
रौंमुल्
पन्जालप्ता
नङसेन्
रगतजी
पेटफु
जुङ्घामङ्
परेलामिस्या
गुप्तांग वरपरका रौंमुसो

ज्याने वस्तु तथा अन्नपानी

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
खाना खानुज्यो जुके
आटोकाङ
खुर्सानीखोरासन
चामलछाल
जाँडछोकरा
जौचिका
नुनसाभी, सापी
पानीरी
भातछाल काङ
गहुँपिमा
मासुस्याकरी
रक्सीमडो
रोटीभरे
दूधहाइनुन्
तरकारीचिप
अचारछोप
सेलरोटीकोकल्याङ
पुरीखर्स्यु भरे

रंग

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
कालोमोलो
सेतोपोरो
रातोघ्याम
पहेंलोहलिदेउ
हरियोपिंङो

जनावर

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
गाईहाई
गोरुहिङ्
जुम्रास्यार
भैंसीभैंसा
बाँदरहिउ
बाघला
स्यालस्याला
लंगुरपोरो हिउ
बिरालोमानु
कुकुरक्हा
मुसाबिसा
भ्यागुतोबोकरो
माछाङा, गदिरा
सर्पगुल

समय

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
कहिलेखर्ग
आजआछिम
भोलीपराती
पर्सीमछ्या
आउँदो सालफरनी
परागी सालनिमनी
पोहर सालरतानी
हिजोआजला
बिहानछकाल्या
बेलुकाओडेक
रातीरि
अहिलेआर्क

काम कार्य

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
काट्नेक्याल्ने, पल्ने
सुत्नेस्याने
खन्नेघोने
घाँस काट्नेछी पल्न्या
दाउरा काट्नेसिङ् पल्न्या
दिसा गर्नेएने, एङन्या
पिसाब गर्नेजिसिन्या
उता जानेहोडी बाने
कहाँ जानेकटाङ बाने
टोक्नेकैने
बोल्नेपाङ्ने
खानेज्यान्या
गाउनेगाइके
छिटो आउनेचानो हुचुके
जानेबा, बाने
आउनेहुने
थाप्नेथाङ्जे
नाँच्नेस्याने
फोर्नेपाने
यता आउनेऐडी हुचुके
हाँ
ल्याउरैके, चनान्के
हाँस्नुसान्या
मार्नेसैने
सुन्नेथैने
खुवाउनेसोइन्या
यौन सम्पर्क गर्नेनैसिने, घुम्सीने
बच्चा जन्माउनेजा दैने
सिलाउनेरुब्ने, घब्ने
बस्नेचुसिने
उठ्नेसोने
लेख्नेसर्ने
पढ्नेपरिने
नुहाउनेजासिने
धुनेसिल्ने
पिउनेओने
हेर्नेरङ्ने
सुन्नेथैने

अन्य

[edit | edit source]
नेपाली भाषाखाम पाङ
असिना पर्‍योअसै वाके
आगोमी
एकटोवो
केटाधापा
केटीधामी
खोलामाखोलाल
घरजिम
घरमाजिमल
घाँसछि
चौरबाङ
ढुंगालुङ, जुर
तीनसोमलो
दाउरासिङ्
दुईनेवलो
पानी पर्‍योनम वाके
बालकबुचा
बुढोसेर
बीऊधुर
भीरहाङ
महिलामेमा
माटोगम
के होकटाची
को आयोसा हुई
अमिलोसिरो
तँनङ्
तिमी दुईजिन्
तपाईंजे
तेरोना, नमी
मेरोङा
यिनकोआव
हामीगे
हाम्रोगेमी
ङा
सिङ्गाननाप
आँशुपील्
दिसाकि
जुत्तापोला
मोजाजुराप
थाक्नुथलिउ
लामोख्यो
ठुलोघ्यो
सानोलुजा
नदीभै
काठसिङ्
आगोमी
रुखतुङ्
निद्रा आउनुमिरो हुके
पुरुषखेपा
नाममिन
दिदिनाना
भाउजुमारुम
नन्दकुञ्जा
कतिखादरा
छैनमाले
लिज्या
भएनमाताइ
भयोताइ
भैसक्योताडीके
सिद्धियोखेमडिको

खाम पाङ पाङसिने प्रमुख क्षेत्रर

[edit | edit source]

खास जइडे खाम पाङ रोल्पा, रुकुम, प्युठान, जाजरकोटला मगरराई बढी जसो पाङर। नङा पोए मिन पनि खाम पाङङाई ज नइसिऊ टाइ। जस्तै:- खाबङ, निबाङ, जेलबाङ, भालुबाङ इत्यादी पोए मीन मगर खाम पाङल चौरलाई बाङ गार्सी उक्त पोराई मिन विभिन्न किसिमला बाङराई मिनटाकाई अपरिऊ अनुभव डोसी। हिन्ताउ ज दैलेख ल पनि कोइ कोइ पोल खाम पाङ पाङनेर चुसिडे लेर। दैलेखला खसपाङ पाङने मगरलाई पुर्बिय जाती गार र कटाने गार्काई मगरर रोल्पा रुकुमङाई जाजरकोट टाडे दैलेख डे यापसिऊ डी। होकाई ज आआेरलाई पुर्बे हैगार र।

खाम पाङए प्रमुख विकास

[edit | edit source]

भृकुटे मगर पाङए अमी के पत्रिकासहित केइ लिपिगत विकास टाडे ले। तर खाम पाङए अमी कुनै लिपी माले। पहिला लिपी अलेऊ तर बिचल हुडे आआे लिपी लोप टाआे पाङ मगरराई हैगार र। तर रेडियो नेपाल क्षेत्रीय प्रसारण केन्द्र सुर्खेतए प्रसारण जइडे हुयान डोन्या मगर खाम पाङए समाचार सन अन्य कार्यक्रमराई आआे पाङए भाषागत विकास टाडे ले। खाम पाङ नेपालल पाङसिन्या तोबो प्रमुख पाङ सा।

सन्दर्भ सामग्रीर

[edit | edit source]
  1. मगर खाम पाङर

बाह्य लिङ्कर

[edit | edit source]