Mali (òrere Republic of Mali me uketchieen̄, mè ire République du Mali me Furench, mè ire Mali ka Fasojamana me usem Bambara) ìre ido ikakaan̄ge emen-awaji. Ìkup me Afirika agan̄ Ichep-ura. Ọmọ òso ido jeeta òmimin ichit me Afirika. Okike ijọn̄ ido ya ìre 1,240,000 kilomita ikat ikana. Otufuk ene iluluk me emen ido yi ìre ego 19.1 me 2017, irek akọp gweregwen me jaaba me efit (67%) ere ebi acha kiban̄ osikibe iraka akọp iba me go. Ama ibot kan̄ ire Bamako. Eche ido yi itap me agan̄ inyọn̄, iwele isi ire etete èwê Sayara, sà agan̄ osiki kan̄, òrere ere owuwa ebi ido ya elukbe, òkup me agan̄ okwaan̄ Niger me okwaan̄ Senegal. Ugwem-mbubek ido ya ichubọk ibieen̄ me lek uko me <mining>. Inu mbubek eriọọn̄be Mali melek ìre alata araran mè uchi; ọmọ ore òso ido ita òkakaan̄ alata araran̄ iwa ichit me Kọntinenti Afirika.

Okwa-ido

Mali òkup chereyi ìre ido mgbọ òkup me emen ijọn̄ ubọọn̄ ita me Afirika me agan̄ ichep-ura, ikitọ ikọ me lek Mbubek òkije itibi Sayara∶ ijọn̄ ubọọn̄ Ganà (eyi egwenbe ido Ganà iba), ijọn̄ ubọọn̄ Mali (eyi egwenbe ido Mali iba) mè ijọn̄ ubọọn̄ Sọngai. Me emen 1300 me mgbọ ijọn̄ ubọọn̄ Mali okitaan̄ etip ichit, îben okike ijọn̄ òmimin isolek ido Furans mgbọ iba mè iwele isi ichak me agba okwaan̄ Afirika agan̄ ichep-ura. <ref 13> Me òta senturi akọp mè onaan̄ge, mgbọ ebi Yurop ekinyiyan̄a Afirika, Furans ibọkọ lek ijọn̄ Mali ikikpulu mè igbaan̄ ọmọ iriaak melek Sudan eyi Furans. Sudan eyi Furans (eriọọn̄be mgbọ ya kire Ripọbilik Sudan) înigbaan̄ iriaak melek Senegal me acha 1959 mè ìbọkọ utelelek me acha 1960. Me mgbidim mgbọ orakabe, sa me Senegal osibibe itele mgbanriaak ya, ido Sudan onenitumu isibi ibe ke ema ekeke me lek kiban̄ mgbọ keyi kire ido; ke ema kpeyaka ikup me irak mkpulu Mali. Otu-ogbo ifit-mkpulu ge îkpulu ido ya owuwa acha isire 1991 mgbọ enigebe ayaya ikpa ikan ido sa me kuù, mè inisa me ikeya irọ me Mali ikana ido demokarasi mè ikaan̄ si owuwa otu-ogbo ifit-mkpulu.

Nrọnnye