Wp/ann/Mọritania
Mọritania ìre ido òkup me Afirika agan̄ Ichep-ura. Ọmọ ore òso 28 òmimin ichit me etete ebi kè mkpulu kpechubọk ikaan̄ lek òjot òkot me linyọn̄, mè ire si òso 11 òmimin ichit me etete ebi kè ido ìkaan lek me Afirika, mè ire si ido òmimin ichit me etete ebi kè ido otutuuk lek ijọn̄ kiban̄ okupbe me ere ogelebe isiki iraka obop mità ge (1000 m). Otu-ifuk ene ìluluk me emen ìre efie 4.4; me etete cha, efie ge eluk me Nuwakọt [Nouakchott], òrere ama-ibot mè ama-ile òmimin ichit me ido ya. Moritania ìkup me Agan̄ Magerep. Inu ìtatap ikana ọmọ ìre Atilantik me agan̄ ichep-ura, Sayara Ichep-ura me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ inyọn̄ ichep-ura kan̄, Aljeria me agan inyọn̄-mbumura, Mali me agan mbum-ura, mè Senegalu me agan̄ osiki mbum-ura.
.svg)
Erieen ido ya ìnan̄a me lek ama ubọọn̄ Ebi Bebà eyi ukot ikaan̄ ekigwenbe Ama-ubọọn̄ Mọritenia, eyi òkup me ido Moroko mè Aljeria cherekeyi. Ebi Bebà eluk me ere ya ònire Mọritania cherekeyi, bene me emen senturi 3 AO inire mgbọ ebi Arabu enube akọn̄ me lek ijọn̄ ya mè itim ikpan̄ mè ibọkọ me òso senturi jeeta; mè isa Isilam mè orọmijọn̄ Isilam igbaalek inu. Me òso senturi onaan̄ge, mgbọ ebi Yurop ekinyinyan̄a Afirika, Mọritania înikana inin̄ me irak mkpulu ebi Furans. Mọritania ìnikaan̄ lek mè inan̄a isibi me irak Mkpulu Furenchi eyi Afirika Agan Ichep-ura me acha 1960. Bene me mgbọ ya nyi isi, ido ya ìyaka inikana ere ebi akọn̄ ekikpulu me unye ubọk mè ikito okpin si. Okpin eyi mgburudun̄ yi òmọnọ irek me acha 2008, îre ogwu ibot akọn̄ Gen. Mohamed Ould Abdel Aziz, osak oniin̄. Ọmọ ya si ogak me orirọ igogobo ebi ibot mkpulu eyi acha 2009 mè 2014. Ntim-mkpan̄ kè Mohamed Ould Ghazouani otimbe ikpan̄ me orirọ igogobo ebi ibot mkpulu me acha 2019 ore adasi mgbọ unye mkpulu obonan̄a me ubọk ene ge inin̄ ubọk ofifi ene me esuuk akarake ido ya okaan̄be lek.
Inu òbelek akọp onaan̄ge me efit (90%) me lek ijọn Mọritania ìkup me Èwê Sayara. Mije keya, owuwa ene eluk me agan̄ osiki me ido ya, òrere agan̄ ibot okirepbe. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit ìre Nouakchott, òkup me agba Emen-awaji Atilantik. Otu-ifuk ene ebi ìluk me ama-ile ya ire okpọkọ ge-me-ita me lek efie ene ini ìkup me ido ya. Usem Arabu ore usem mkpulu. Ema si mîkitumu usem Furenchi, mije Mọritania owuukbe lek ikup me irak Furans me emen mgbọ mkpulu-usun̄ ya. Erumfaka ebi Mọritania ebọkọbe itap ire Isilam; owuwa ebi ìluk me ere ya ìre ebi Musilim. Otoko ìwawa ichit me ido ya ìre ebi Aratin [Haratin], eriọọn̄be si kire ebi Mộọ ofifit; ema ere akọp irek ini me efit (40%) me lek otu-ifuk ebi ìluk me ido ya. Òso otoko iba ìwawa ichit ìre ebi Bidan [Bidhan], eriọọn̄be kire ebi Mộọ okuket; ebiba ere akọp irek ita me efit (30%) me lek otu-ifuk ene ìluk me ido ya. Ebi kechilọ isisik me lek ebi ìluk me ido ya enan̄a me ebi kè otoko ìkup me agan̄ osiki me lek Èwê Sayara. Ubọk geelek inyinyi Òrom owabe ijot ido ya, Mọritania ikpọkpọ ikikup me emen ugbọọri. Ugwem mbubek ido ya ìchubọk ibieen̄ me lek iwop-uko mè ikpukpo-anam. Atagọọk mbubek ìchuchubọk isibi isi me ido ya ìre eyi irọrọkọ okwukwut me ijọn̄, isasan̄a aran̄-ijọn̄ mè isisi mbọm. Mîtumu ikeme Mọritania ifolek ichachaka unen ebilene, mèlek si itatap ebi ene me usun̄, eyi òkimọnọ irek baalek mfufuk uwu uboon okpu [caste system] eyi ebi otoko Bidan mè ebi otoko Aratin ekpọkpọ ikirọ, ubọk geelek îrebe ibe ido ya mîtap ikan ikwek me acha 1981 kire òta ido me linyọn òrọrọ ikeya, mè itumu ifieek me acha 2007 ibe itatap ene me usun̄ ìre ilọlọ ikan. Ntumu-nkeme òwa si ibe ke ebi ikan-ido mè ebi akọn̄ Mọritania mîkisut ebi uwu mkpọn kiban̄ atalek ulobo osusut.
Mọritania ìbọkọ erieen̄ kan̄ me lek Ama-ubọọn̄ ebi Bebà ukot ikaan̄ eyi òbene ikitibi imin me emen òso senturi 3 SK, mè iyaka inikana Mauretania òkup me agan̄ mkpulu Ebi Rom, eyi òkup mè ikije inyi isi abayaage inire emen òso senturi 7 AO. Ubọk geelek îrebe ikeya, ere iba cha kpeche okike ijọn̄ geege. Mauretania eyi ukot ikaan̄ îkup ijọn̄ọ ere ifo agan̄ inyọn̄ igak Mọritania eyi cherekeyi. Îwele ichit otuuk ìkike iba eyi agan̄ ichep-ura me lek ijọn̄ òkup me agba Okwaan̄-ile Mediterenia me Afirika.
Ikọ ya Mọritania [Mauritania] ìnana me lek erieen̄ yi Mọri [Mauri] eyi ebi Giris mè ebi Rom ekisabe igwen ebi Bebà ìluluk me agan ya ibe îre ebi Mọri. Ikọ yi Mọri si ke erieen̄ ebi Mộọ onan̄a isibi.
Nrọnnye