Wp/ann/Abia
Abia ìre ama-mkpulu me agan̄ osiki mbum-ura me ido Naijiria. Ama-mkpulu ìtatap ikana ọmọ ìre Enugu me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ inyọn̄ mbum-ura kan̄, Kurọs Riva me agan̄ mbum-ura kan̄, mè Rivas me agan̄ osiki kan̄. Erieen̄ kan̄ ìnan̄a me lek adasi nkwa-ikọ ìkup me lek erieen̄ ama ini ìmimiin̄ ichit me emen kan̄: Abia, Bende, Isuikwato, mè Arochukwu.<ref5> Ama-ibot kan̄ ìre Umuayia, sà ama-ile òmimin ichit mè ire ebon mbubek kan̄ ìre Aba.<ref6>
Me etete ama-mkpulu 36 ìkup me Naijiria, Abia ore òso 32 òmimin ichit me okike ijọn̄, mè ire òso 27 ene ewabe me emen ichit. Me acha 2016, otu-ifuk ebi ìluluk me emen ìre 3,720,000.<ref7> Inu ìsisibi isi me ama-mkpulu yi ìre Okwaan̄ Imo, òkilibi iraka me okike ijọn̄ agan̄ ichep-ura kan̄, mè Okwaan̄ Aba, òkilibi iraka me okike ijọn̄ agan̄ osiki kan̄.
Mgbọ Naijiria okaan̄be lek me acha 1960, lek ijọn̄ ònire Abia chereyi ìkup me Agan̄-mkpulu eyi Mbum-ura [Eastern Region] mege inire 1967 mgbọ efelebe agan̄ ya, lek ijọn̄ Imo onenikup me Ama-mkpulu agan̄ Etete Mbum-ura [East Central State]. Onyan̄ iba iraraka me lek keya ke oka Agan̄ Agan̄ Mbum-ura esalek ifefieek itele Naijiria isi ichili ido Biafura. Eya onensa akọn̄ emen ido inu, eyi etimbe acha ita. Sa me ekiweek igbagbaan̄ Naijiria iriaak, mgbọ akọn̄ ya otabe, mîkpọk ichili Ama-mkpulu agan̄ Etete Mbum-ura ya, ikukup ikeya ire acha 1976, mgbọ ukot mkpulu kè Mutala Muyamedi echilibe Ama-mkpulu Imo. Akọp mè acha go iraraka, enenifele Ama-mkpulu Imo irek iba; agan̄ ichep-ura kan̄ onenire Ebọnyi.<ref8>
Me agan̄ ugwem-mbubek, Abia ìchubọk ibieen̄ me lek irọrọkọ aran̄ ijọn̄ mè afo ukan̄, mèlek iwop-uko. Achubọk mfut uko ema ekikpukpo ìre ukwa, àkpa,<taro>, kôok mè ofuwa. Ofifi uwu-ǹrom [industry] òsisibi isi, ire, ìkamin, ìre irom-inu; eya ìchubọk isuuk ibot me Aba.<ref9>
Abia ìre ge me lek ebi kè ama-mkpulu 36 ìkup me Naijiria. Ìkup me agan̄ osiki mbum-ura me Naijiria. Abia ìkaan̄ ama-mkpulu ija 17. Echili ọmọ me òso 27 Ọgọs, 1991 me ukot mkpulu kè Ibirayim Babangida. Efieek ọmọ isan̄a me lek Ama-mkpulu Imo.