Imo ìre ama-mkpulu me Naijiria agan̄ osiki mbum-ura. Ama-mkpulu ìkukup ikana ọmọ ìre Anambira me agan̄ inyọn̄, Rivas me agan̄ ichep-ura mè agan̄ osiki, mè Abia me agan̄ mbum-ura, <ref5> Egwen ama-mkpulu yi ibak Okwaan̄ Imo eyi òkilibi me okike ijọn̄ agan̄ osiki me ama-mkpulu. Ama-ibot kan̄ ìre Oweri.<ref6> Me etete ama-mkpulu 36 ìkup me Naijiria, Imo ore òso ìta òsisip ichit, mè ire òso 14 ene ewabe ichit me emen. Me acha 2016, otu-ifuk ene ìluluk me emen ìre efie 5.6.

Owuwa otoko mîwuulek iluk me lek ijọn̄ ònire Imo chereyi. Ge me lek otoko cha ìre Ebi Igbo ìkitumu usem Igbo mèlek usem Ebeke. Me emen mgbọ sabum mkpulu-usun̄, ere ònire Imo mgbọ keyi ìkup me Ama-ubọọn̄ Nri; ike mgbọ okije, inenikup me Mgbanriaak Aro [Aro confederacy] sabum ebi akọn̄ Briten enitim ikpan̄ Aro me akọn̄ me ibebene emen 1990 cha. Mgbọ akọn̄ ya otabe, ebi Biriten egbagbaan̄ lek ijọn̄ ya iriaak mèlek [[Wp/ann/<Protectorate> Naijiria Agan̄ Osiki|<Protectorate> Naijiria Agan̄ Osiki]] eyi egbaan̄be iraak me ike mgbọ okije, isa irọ Naijiria eyi Biriten me acha 1914.

Mgbọ Naijiria okaan̄be lek me acha 1960, lek ijọn̄ ònire Imo chereyi ìkup me Agan̄-mkpulu eyi Mbum-ura [Eastern Region] mege inire 1967 mgbọ efelebe agan̄ ya, lek ijọn̄ Imo onenikup me Ama-mkpulu agan̄ Etete Mbum-ura [East Central State]. Onyan̄ iba iraraka me lek keya ke oka Agan̄ Agan̄ Mbum-ura esalek ifefieek itele Naijiria isi ichili ido Biafura. Eya onensa Akọn̄ Emen Ido eyi Naijiria inu, eyi etimbe acha ita. Sa me ekiweek igbagbaan̄ Naijiria iriaak, mgbọ akọn̄ ya otabe, mîkpọk ichili Ama-mkpulu agan̄ Etete Mbum-ura ya, ikukup ikeya ire acha 1976, mgbọ ukot mkpulu kè Mutala Muyamedi echilibe Ama-mkpulu Imo. Akọp mè acha go iraraka, enenifele Ama-mkpulu Imo irek iba; agan̄ mbum-ura kan̄ onenire Abia.<ref7,8>

Ugwem-mbubek eyi ama-mkpulu yi ìchubọk ibieen̄ me lek ikwaan̄ uko <especially> isasa koòk irọ aran̄. Aran̄ yi si ke owuwa ene ekisa item inorie.<ref9> Ofifi inu òkibieen̄ ugwem-mbubek ama-mkpulu yi inye ìre aran̄ ijọn̄ mè afo ukan̄ [natural gas] echi ekisan̄a me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ ichep-ura me ama-mkpulu yi.

Ere Îkuppbe

Ama-mkpulu itatap ikana imo ìre Abia me agan̄ mbum-ura, Okwaan̄ Naijà mè Delita me agan̄ ichep-ura, Anambira me agan̄ inyọn̄, mè Rivas me agan̄ osiki. <ref12,13>. Ama-mkpulu yi ìkup me emen <latitude> 4°45'N mè 7°15'N, mè <longtitude> 6°50'E mè 7°25'E. Okike ijọn̄ îbenbe ìre 5,100km². <ref14>

Inyinyi Òrom [Natural Resources]

Ama-mkpulu yi mîkaan̄ owuwa inyinyi òrom kire aran̄ ijọn̄, afo ukan̄, oporolo, kalisiọm, kalisiọm kabọnet, alala [zinc], unyenrọ eyi ura mè eyi unye efet [wind energy].<ref12,15> Uti ìkinin̄ oruru inyi ene echi ebekọt imun̄ me lek ijọn̄ yi ìre iroko, mayogani, obeche, òkpot [bamboo], rọbà [rubber] mè koòk. Ofifi si, ibat okuket [white clay], ntitaak ibeji [fine sand] mè akan̄ [limestone] òwa me lek ijọn̄ yi.<ref12>

Nrọnnye