Ebọnyi (òrere Ebonyi State me usem Ebeke) ìre ama-mkpulu me agan̄ Osiki mbum-ura me Naijiria. Ama-mkpulu ìkukup ikana ọmọ ìre Benuwe me agan̄ inyọn̄ me inyọn̄ mbum-ura, Enugu me agan̄ ichep-ura, Kurọs Riva me agan̄ mbum-ura mè osiki mbum-ura, Abia me agan̄ osiki ichep-ura. Egwen ido ya ibak Okwaan̄ Abọnyi òkup me agan̄ Osiki me emen ama-mkpulu yi. Efieek ijọn̄ me lek Abia mè Enugu isa ichili Ebọnyi me acha 1996. Ama-ibot kan̄ ìre Abakaliki.

ọmọ ore ge melek echi ìsisipichit me etete ama-mkpulu 36 ìkup me Naijiria. Îre òso 33 òmimin ichit me okike ijọn̄, mè ire òso 29 ene ewabe ichit me emen. Otu-ifuk ebi iluk me emen kan̄ îgbet efie 2.9 me acha 2016. <ref3> Inu isisibi isi me emen kan̄ ire∶ Okwaan̄ Kurọs okilibi me okike ijọn̄ kan̄ agan̄ osiki kan̄, Okwaan̄ Aloma òkilibi me okike ijọn̄ me agan̄ mbum-ura. <Tributaries> Okwaan̄ kurọs mè echi okwaan̄ Abọnyi, Asu mè Eze Aku ekititiin̄ iraka me agan̄ ete ama-mkpulu ya.

Ugwem mbubeek kan̄ ichubọk ibieen̄ me lek agirik (iwop-uko mè ikpukpo-anam). Achubọk mfut uko ema ekiwop ìre ukwa, ọrọsi, kôok, mè ofuwa. <A key minor> Uwu-nrom òkup me ere ya ìre eyi <mining> mije oporolo, alala [zinc] mè akanwe [limestone] ìkup me Abakaliki. Mîkilọk esese esese lek okwun me Ntezi. <ref 5> Ọmọ ore oso akọp iba òbebene igwuun̄ ichit [HDI] me ido Naijiria, îkaan̄ si owuwa uwu-ikpa ile. <ref6>

Nrọnnye