Wp/kiu/Zazaki

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kiu
Wp > kiu > Zazaki

Zazaki

Diyalektê zonê Zazaki (khewe : Zazakiyê Zımey, sur : Zazakiyê Merkezi, laciwerd : Zazakiyê Veroji)

Zazaki zonê Zazauno, aidê gruba Zonunê İrankiuno, zonê do İrankiyê zımey rozawanio, yanê zonunê Farıski, Gileki, Kurdki, Beluçki, Guranki, Sengserki, Mazenderanki, Talışki ra nejdiyo. Mıntıqa Mezopotamya zımey u Anadoliye de texminen 3-4 milyon mordemi Zazaki qesey kenê. Tırki u Kırdaski ra tepia hetê reqemi ra zonê hirêino. Tesbitê ilmdarunê Zazaki (Dımılki, Kırmancki) ra kokê ho reseno zımê İrani mıntıqa Deylemi (Gilan). Hetê tarixi ra ki Partki u zonê Avesta ra nejdiyo.

Weziyetê Zazaki[edit | edit source]

Hata roza ewroêne Zazaki resmi nêbi, tek teyna be qesey-kerdene ra ardo na roze. Feqet oncia ki gorê şert u şurtê ho rınd pay ra mendo, edebiyato qeseykerde u ğezna ho dewletiya. Heto jü ra ke tarix de elifbê ho nêvıraşto, edebiyatê huyo nuşte hama çinê biyo, heto bin ra ki ilankerdisê Cumurêtê Tırkiya ra dıme, bınê namê siyasetê "Tırk-kerdene" ra dewleta zordeste no zon men kerd, taliyê nê zoni xırabın şi. Zazaki u zonê bini welatê ho de, ho be ho rê kerd tomete, fist bınê bandıre. Kami ke kerdêne ke zonê ho de bınuso ya ki zon u kamiya sarê ho sero qurde bıkero, sero tedqiqat vırazo, ceza werdêne, kotêne hepıs. Halbıke heqa insania tewr tabiya ke zonê ho qesey bıkero, pê bınuso, qezetey u kıtaban vezo, ey ravêr bero.

Nejdiyê se (100) serro ke Zazaki ilm de zonê do hoser qewıl beno, feqet xebera alemi nae ra xêlê zeman çinê biye. Na raştiye nê vist serrunê peyênun de vejiye meydan. Roştberun u nuskaru çıqa ke pêserokun u kıtabunê ho de na arde zon, zafeteni welat de hona nêzanenê; taê ki çımunê ho nanê hurê.

Dewlete zonê huyo resmi na ro, radon u qezetey u edebiyat, peydêna televizyon de tek teyna Tırki bi. Heni kerd qafıka mılleti ke Tırki qıymetın bi, zonê mehelliyê bini bêqıymeti biy, caê de nêvêrdêne. Mektebu de cebr u zor ra Tırki salıx diya. Dewu de Zazaki çıqa ke qesey biyêne ki, siyaseta dewleta zoni koti biye kar, sari pede huwiyet u zonê ho ra serm kerdêne, çêun de zonê ma u piyê ho qesey nêkerdêne, be domanunê ho salıx nêdêne, cı nêmusnêne. Dewlete serba ke inkar bıkero, poltika "lehçe"y vete. Zazaki kerd diyalekt ya ki şive, kamiya sari kerde "kamiya bıni" (alt-kimlik) ke salê sar ho ro megıno, ho ra düri kuyo, zon u zagon (kultur) u kamiya ho rê xam bo. Heyf ke hona ewro ki taê politika "lehçe"y dıme raê, cı ra nêvışinê. Peyê coy insani koti ra zon u kokê ho dıme, saiya raya ilmi ra ni siyasetê inkar u "lehçe"y iflas kerd.

Mabênê zonunê İrankiu de caê Zazaki[edit | edit source]

Zonzanaoğê iranolociye ra gore Zazaki wertê zonunê İrankiu de zonê do hosero.

  • İrankiyê Zımê Rozawani   (24 zoni, 31 milyon qeseykerdoği)
    • Medki : Medki † (İrankiyo khan)
    • Partki : Partki: † (İrankiyo wertên)
    • Xezerki
    • Kurdki-İrankiyê merkezi
      • Kurdki
        • Khurmanci (Kırdaski) (Kurdkiyê zımey) (10 milyon)
        • Soranki (Kurdkiyê merkezi) (4 milyon)
        • Kelhurki (Kurdkiyê veroji) (3 milyon)
      • İrankiyê Merkezi : Tefrışki, Mehelletki-Xunserki, Keşanki-Natanzki, Gazki, Yezdki-Kermanki-Navinki, Kavirki, Siwendki
    • Gurgani (Hyrkan)
      • Zazaki (Kırmancki, Dımılki, "Zonê Ma, So-Bê") (2-3 milyon)
        • Zazakiyê zımey
        • Zazakiyê merkezi
        • Zazakiyê veroji
      • Guranki (Bacelanki, Şebaki, Hewramki, Sarlki uêb.) (400-500 hezar)
      • Beluçki
      • Sengserki

Diyalektê Zazaki[edit | edit source]

Gorê İranolog Ludwig Pauli, hirê (3) diyalektê Zazaki estê:

1. Zazakiyê Zımey[edit | edit source]

Dêrsım, Erzıngan, Gumısxane (Kelkit), Varto, Xınıs, Tekman, Çat, Aşqale, Şêvaz (Qoçgiriye) [1]

2. Zazakiyê Merkezi[edit | edit source]

Pali-Çolig, Hêni, Xarpêt, Piran, Lıcê, Erğeni, Qulp

3. Zazakiyê Veroji[edit | edit source]

Çermug-Şêwrege, Alduş [2]

Yê Lıcê, Erğeni, Qulp, Maden mordem şikino mabênê diyalektunê merkez u veroji bıhesabno. Fekê jê Modki, Sarız u Aqseraiye ki fekê kalekê, ni mabênê merkez u veroji de manenê.

Alfabê Zazaki[edit | edit source]

Alfabê Zazaki de 32 herfi estê.

Herfê gırşi: A B C Ç D E Ê F G Ğ H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z

Herfê qıji: a b c ç d e ê f g ğ h ı i j k l m n o p q r s ş t u ü v w x y z

Herfê vengıni (8): a e ê ı i o u ü

Herfê bêvengi (24): b c ç d f g ğ h j k l m n p q r s ş t v w x y z


Wendisê herfu ebe nımunê çeku[edit | edit source]

herfe wendis [IPA] Zazaki Farski İngilizki Almanki İspanyolki
a a [α] asmên âseman sky Himmel cielo
b be [b] bıze boz she-goat Ziege cabra
c ce [dz / dj] cemed yakh ice Eis hielo
ç çe [ts / tsh] çê xâneh house Haus casa
d de [d] dare derakht tree Baum árbol
e e [ε] ez man I ich yo
ê ê [e] dês divar wall Wand, Mauer pared
f fe [f] fek dahân mouth Mund boca
g ge [g] gırs bozorg big groß grande
ğ ğe [gh] ğezale ghazal gazelle Gazelle gacela
h he [h] hak toxm egg Ei huevo
ı ı [ə] bırr jangal forest Wald bosque
i i [i] isot felfel pepper Paprika pimiento
j je [zh] jên zên saddle Sattel silla
k ke [k] koli hizom firewood Feuerholz leña
l le [l] lew lab lip Lippe labio
m me [m] most mast yogurt Joghurt yogur
n ne [n] name nâm name Name nombre
o o [o] oğır nikbakht good omen gutes Vorzeichen buena suerte
p pe [p] porr moo hair Haar pelo
q qe [q] qatır qatir mule Maultier mulo
r re [r] ri roo face Gesicht cara
s se [s] sole namak salt Salz sal
ş şe [sh] şêr şêr lion Löwe león
t te [t] tı to you du tu
u u [u] ustıne sotun column Säule columna
ü ü [ү] düri dur far fern lejos
v ve [v] vore barf snow Schnee nieve
w we [w] ware tableland Sommerweide meseta
x xe [kh] xal xal/dâi uncle (paternal) Onkel (väterlicherseits) tío
y ye [y] yene adineh Friday Freitag Viernes
z ze [z] zon zabân tongue; language Zunge; Sprache lenguaje; lengua

Alfabe ra qêri vengê bini[edit | edit source]

Zazakiyê zımey de: 

çh kh ph th rr

Zazakiyê merkezi de: 

uı

Zazakiyê veroji de: 

´a ´e ´h ´l ´s ´t û

Ferqê vengu /herfu[edit | edit source]

á a o
? asmên oğır


b p ph
ban porr phon


c ç çh
cem çım çhem


d t th ť
dü tüye thüye ťeyr (theyr)


é e ê
érd (hard) des dês


f v w
fek vore ware


g k kh q
galık kal khal[ık] qal


ğ h ħ x y
ğele hal ħal xal yene


ı i
bın bin


j ş
jên şêr


l ´l
lınge łınci


m n
mor non


r rr ŕ
sare serre seŕ[ı]


s ś z
sole śi (kemere) zıme


u ü û
ustıne lüye łûr (merro gırs)

Mordemê ilmê zonê Zazau (Zazalociye)[edit | edit source]

  • Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg,[3].
  • Lynn Todd, Terry. (1985) "A Grammar of Dimili" University of Michigan,[4].
  • Gippert, Jost. (1996) "Historical Development of Zazaki" Frankfurt University,[5].
  • Gajewski, Jon. (2003) "Evidentiality in Zazaki" Massachusetts Institute of Technology,[6].
  • Gajewski, Jon. (2004) "Zazaki Notes" Massachusetts Institute of Technology,[7].
  • Larson, Richard. and Yamakido, Hiroko. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University and University of Arizona,[8].
  • Iremet, Faruk. (1996) "The difference between Zaza, Kurdish and Turkish" Stockholm, Sweden,[9].

Qayt Ke[edit | edit source]

Çımey[edit | edit source]

Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/kiu/Zazaki&oldid=5620509"