Wp/cnr/Anto Gvozdenović
Biografija
[edit | edit source]Anto Gvozdenović je rođen 14. januara 1854. godine u selu Vučiji do, u Ćeklićima, opština Cetinje. Njegov otac se zvao Mićun (Mihailo) Gvozdenović, a majka Mara Gvozdenović, po rodu Kaluđerović. Njegova sestra se zvala Gordana-Doda (udata Roganović), a braća od stričeva: Petar Gvozdenović, komandir crnogorske vojske, te Mališa, Đuro i Kosta Gvozdenović. Osnovno obrazovanje je stekao u Ćeklićima.
Obrazovanje
[edit | edit source]Završio je bogosloviju na Cetinju. Studirao je i diplomirao na Medicinskom fakultetu u Moskvi 31. maja 1879. godine kod prof. dr Sergeja Petroviča Botkina. Tokom studija je, u okviru studentske delegacije Moskovskog univerziteta, sudjelovao na svjetskim studentskim kongresima koji su održani u Berlinu i Londonu. U Crnu Goru se vraća u doba hercegovačkog ustanka i učestvuje u oslobodilačkim ratovima 1876-1878. godine.
General doktor Anto Gvozdenović je zanimljiva i značajna ličnost u crnogorskoj istoriji krajem XIX i u prvoj polovini XX vijeka. Bio je čovjek od širokog obrazovanja i stručne osposobljenosti, encikopedijskog znanja, spisateljske darovitosti, oficirske časti i sposobnosti, uspješan i priznat vojskovođa, ličnost izuzetne političke erudicije, diplomatske umješnosti i hrabrosti i poznavalac nekoliko stranih jezika, putopisac i pasionirani svjetski putnik otmenih manira, koji je često u aristokratskim krugovima i elitnom društvu bio rado viđen i priman.
Anto Gvozdenović je završio fakultet medicinskih nauka, po profesiji je bio vojni hirurg, koji se, u određenoj životnoj dobi, opredijelio za vojnički, oficirski poziv i politički angažman, tako da je uspio da postane general tri vojske (ruske, francuske i crnogorske), te uspješan državnik i diplomata – crnogorski ambasador u SAD, ministar i Predśednik Crnogorske Vlade u egzilu.
Politički rad
[edit | edit source]General dr Anto Gvozdenović je bio crnogorski suverenista i rojalista. Bio je privržen očuvanju, odbrani i afirmaciji crnogorske državne nezavisnosti, njenog međunarodnog integriteta i subjektiviteta. Njegov lik i djelo karakterisala je i trajna vjernost, odanost crnogorskom suverenu kralju Nikoli I, kojem je ostao privržen u zemlji i u egzilu.
Za vrijeme Crnogorsko-Turskog rata (1876-1878) godine u Crnoj Gori je boravio i američki diplomata, slikar i publicista Vilijam Džejms Stilman, kao specijalni dopisnik londonskog Tajmsa. On se povezao sa Antom Gvozdenovićem, ostvarivao je sa njim komunikaciju i saradnju. Crnogorski vladar Knjaz Nikola I Petrović Njegoš odredio je Anta Gvozdenovića za pratioca i prevodioca američkom diplomati i publicisti Stilmanu. Stilman i Gvozdenović su tada putovali zajedno po Crnoj Gori, Hercegovini i Albaniji, a nekoliko decenija potom, 1932. godine, Anto Gvozdenović će prevesti na crnogorski jezik Stilmanovo djelo Hercegovina i poljednji ustanak, napisano 1877. i objavljeno u Londonu. Stilman je u toj knjizi veoma lijepim riječima opisao Anta Gvozdenovića. Prikazao ga je kao hrabrog, odvažnog i snalažljivog čovjeka. Vilijam Džejms Stilman (1828-1901), Amerikanac, koji je najveći dio svog života proveo u Evropi, bio je slikar, publicista, novinar i diplomata. Bio je američki konzul u Rimu (1861-1865), potom američki konzul na Kritu (1865-1869). Potom se opedijelio za novinarstvo i bio specjalni izvještač londonskog Tajmsa. Boravio je u Crnoj Gori za vrijeme crnogorsko-turskog rata 1876.-1878. godine. Tada se upoznao i stekao prijateljstvo sa knjazom Nikolom i drugim istaknutim crnogorskim zvaničnicima, političarima i vojskovođama. Knjaz Nikola je Stilmana 1877. godine odlikovao Ordenom III stepena knjaza Danila. Stilman je bio izuzetno poštovan i respektovan od crnogorskih državnika, političara i oficira.
Boravak u Rusiji
[edit | edit source]Ponovo odlazi u Rusiju, a 12. jula 1877. godine kao dobrovoljac od strane ruskog društva Crvenog krsta poslat je u Bugarsku. Na bugarskom frontu je bio učesnik u sanitetskim ekipama ruske vojske koje je predvodio general Gurko. Poslije Sanstefanskog mirovnog ugovora, Anto Gvozdenović je, 3. septembra 1878. godine, dobio visoka ratna odličja, a nešto kasnije, 13. marta 1879. godine, Glavni odbor ruskog Crvenog Krsta dodijelio mu je svoje najveće priznanje. Kad je završio studije, ruski car Aleksandar II Romanov ga je ukazom, 1879. godine, postavio na dužnost mlađeg ljekara u vojno-medicinskoj upravi kavkaskog vojnog okruga.
U decembru 1880. godine kao vojni ljekar postavljen je u Štab generala Mihaila Dimitrijeviča Skobeljeva (1843-1882), glavnokomandujućeg ekspedicionog korpusa ruske vojske. Kao štabni ljekar, zbog učinjenih podviga general Skobeljev unaprijedio je Anta Gvodenovića u čin majora i poklonio mu jedan dragocjeni pancirni oklop. Poslije smrti generala Skobeljeva (1882) Anto Gvozdenović je premješten iz Moskve u Mlavu kod Varšave, đe je dobio priliku da se upozna i poveže sa poljskim aristokratskim krugovima. Često je boravio u Francuskoj, u Parizu, Nici, Monte Karlu i drugim atraktivnim i egzotičnim turističkim centrima na Azurnoj obali. Proslavio se i kockajući se u čuvenom Casinu u Monte Karlu, kada je u igri na ruletu zaradio zlatnu novčanu sumu. Vratio se u Rusiju i iz vojničke prešao u poluvojničku službu u Petrogradu. Penzionisan je 1900. godine, nakon višegodišnjeg rada u vojnoj službi. Bio je vojni hirurg i general u tri vojske, u ruskoj, francuskoj i crnogorskoj. U rusko-japanskom ratu 1904. je reaktiviran; najprije je postavljen za šefa saniteta korpusa general-lajtanta P. K. Renenkampfa u Mandžuriji, a onda je prešao u Glavni štab vrhovnog komandanta generala Alekseja Nikolajeviča Kuropatkina (1845-1925) i učestvovao u oružanom pohodu ruske vojske na Mandžuriju. Istakao se kao sposoban i hrabar oficir. Prije odlaska primila ga je u audijenciju carica Marija Fjodorovna i poklonila mu jedan medaljon kao amajliju u ratu protiv Japana, kojeg će Anto Gvozdenović nositi do kraja života. U rusko-japanskom ratu Anto Gvozdenović je dobio čin generala-lajtanta. Ponovo je penzionisan 1906. godine.
Povratak u Crnu Goru
[edit | edit source]U Crnu Goru se vratio 1911. godine. Učestvovao je u balkanskim ratovima kao ađutant i savjetnik kralja Nikole. Kao crnogorski državljanin i ruski general odlazi 1914. godine u Pariz, đe je postavljen za pomoćnika šefa saniteta svih francuskih armija u Glavnom štabu. Na toj dužnosti ostaje do jeseni 1915. godine. Na Cetinje se vraća krajem 1915. godine, kada preuzima svoju staru dužnost u rezidenciji kralja Nikole.
Odlazak u emigraciju
[edit | edit source]Početkom 1916. godine odlazi sa kraljom Nikolom u emigraciju i veoma je značajna ličnost u nomenklaturi crnogorskog izgnaničkog Dvora i Vlade sa śedištem u Neju kod Pariza. Stalno je bio u sviti kralja Nikole prilikom njegovih brojnih zvaničnih pośeta, prijema, obilaska fronta itd.
Poslanik u Vašingtonu
[edit | edit source]Uprkos svim opstrukcijama i destrukcijama, koje su činjene sa raznih strana i nivoa, zahtjev crnogorskog Dvora i Vlade za otvaranje Poslanstva u Vašingtonu i imenovanje dr Gvozdenovića za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra povoljno je riješen. Visoki funkcioner u američkoj Vladi Frenk Polk (koji je bio zamjenik državnog sekretara SAD) ovlastio je američkog ambasadora u Parizu, Šarpa, da obavijesti crnogorsku Vladu da je dr Gvozdenović prihvatljiva ličnost (persona grata) za crnogorskog poslanika u SAD. General Gvozdenović je na dužnost ambasadora u SAD postavljen 1. avgusta 1918. godine. Osim Gvozdenovića, koji je predśedniku Vilsonu predao akreditivna pisma, pri crnogorskom poslanstvu u SAD su radili kapetan Jevrem Šaulić, Andrija Prlja i sekretar Đorđije Matanović. Za potrebe crnogorskog poslanstva u Njujorku je zakupljena kuća.
Crnogorski dan u Njujorku održan je 11. oktobra 1918. kada su, širom SAD, priređene svečanosti u čast saveznika. Kraljevini Crnoj Gori je, kao najmanjoj saveznici, pripao najveći američki grad. Manifestacija u Njujorku, prema objavljenoj istoriografskoj građi, otpočela je podizanjem crnogorske zastave na Kip slobode. Svečana povorka je centrom grada prošla kroz špalire Njujorčana, sve do Pete avenije i bine okićene crnogorskim i američkim zastavama. Odsvirana je crnogorska himna a Gvozdenović se okupljenim obratio na engleskom jeziku. Nakon svečanosti, organizovan je ručak u Belmont hotelu. Gvozdenović je u svojim izvještajima napisao da je imao susrete i sa Džonom P. Morganom Mlađim i Džonom D. Rokfelerom, američkim magnatima. Emigrantski srpski list Libre Serbie u broju 6. od 27. novembra 1918. piše: Na čelu svečane povorke bila je vojska i muzika, a tom je prilikom razvijena i crnogorska zastava. Pored ostalih govornika, govorio je o Crnoj Gori i poslanik Gvozdenović, koji je bio u generalskoj uniformi. Ovo je najveća svečanost koju je Crna Gora doživjela, jer je na njoj sudjelovalo više duša nego što Crna Gora ima stanovnika.
Predśednik vlade
[edit | edit source]Potom je general Gvozdenović član crnogorske delegacije na Versajskoj konferenciji (skupa sa crnogorskim premijerom Jovanom Plamencom i dr Perom Šoćem).
U septembru 1922. godine, ukazom kraljice Milene, imenovan je za crnogorskog premijera, no u stvarnosti, Vlada Kraljevine Crne Gore je u to vrijeme bila ostala bez ikakvog međunarodnog uticaja.
Povratak u zemlju i smrt
[edit | edit source]1925. se, nakon amnestije, vraća u Kraljevinu SHS. Narednih osam godina, poput drugih amnestiranih crnogorskih emigranata, živi u Beogradu, u apartmanu hotela Kosovo, na užasavanje Crnogoraca ujedinitelja. Crnogorskim je povratnicima bilo, u drugoj polovini 1920-ih, zabranjeno putovati u Crnu Goru. U tom periodu, Dr Gvozdenović otvoreno podržava Crnogorsku stranku.
Tek 1933. se vraća u rodne Ćekliće đe je i umro.
Telegrami saučešća porodici u Ćekliće su tigli iz svih krajeva svijeta. General Anto Gvozdenovic je bio veoma obrazovan covjek. Bio je poliglota. Govorio je pet jezika, ruski, francuski, njemacki, engleski i italijanski. Bavio se i prevodenjem. Dobitnik je brojnih odlikovanja i priznanja, crnogorskih, ruskih, persijskih. Na sebe je skrenuo pažnju i brojnih umjetnika. Italijanski muzičar Nikola Zepila komponovala je za klavir Fantasticne reminiscencije iz Monte Karla u čast boravka dr Anta Gvozdenovića u ovom ekskluzivnom dijelu Azurne obale. Ruski muzičar Gaušvic napravio je više kompozicija posvećenih genaralu dr Antu Gvozdenoviću. Sahranjen je bez ikakvih počasti, u krugu bližnjih.