Wp/tsg/Pilipinas

Republik sin Pilipinas (Sinug) Republika ng Pilipinas (Tagalog)
In Panji sin Pilipinas In Iskut sin Pilipinas
Moto Nasyonal/Pamangsa "Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa" Sinug: "Lagi Tuhan, Tau, Kasuddahan iban Bangsa"
Kalangan Nasyonal/Pamangsa Lupang Hinirang (Sinug:"Napi Lupa")
Tanda Nasyonal/Pamangsa Dakilang Sagisag ng Pilipinas (Sinug: Tanda Dakula sin Pilipinas)
Ina-Daira	Maynilla
Upisyal Bahasa	Tagalog, iban Anggalis
Naingat Bahasa Lukal/Pamisil	Aklanon, Bikol, Butuwanon Sebwano, Tsabakano, Hiligaynon, Ibanag, Ilokano, Ibatan, Kapampangan, Kinaray-a, Maguindanao, Maranao, Pangasinan, Sambal, Surigawnon, Tagalog, Taūsug, Waray, Yakan
Bantuk Parinta	Republik Konstitusi, Pampresiden Katayakkupan
Presiden	Rodrigo Duterte
Wakil Presiden	Leni Robredo
Legislatur	Kongres
Jumla Lawak	300,000 km2
Populasi	95,834,000 (Pagkaitung ha 2011)
GDP Hangka-kapita	$1.041 trilyun (Pagkaitung ha 2019) $9,538
Ginis Sin	Piso ng Pilipinas (₱)
Son Waktu	UTC + 8
Koda Panelepon	+63
Domini ha Internet	+ph

Pilipinas, upisyal ngan in Republika ng Pilpinas (Tausug: Republik sin Pilipinas) in hambuuk limāya bangsa iban kapuw-an bangsa ha Sātan-Subangan Asya amu in tungud sin bangsa ini ha sadlupan suku' sin Lawd Pasipik. Kiyakatan ini sin 7,461 puw' amuin nababahagi ha tuw tumpuk sin manga puw' amuna in: Luzon, Kabisayaan (ingat isab biya ha Visayas) iban Mindanaw. Ina'-dāira sin hula' ini in Maynila iban balmataud tau dāira in Quezon, katān suku' sin Karakulaan Maynila.

Nalilibut ini sin Lawd Sātan sungsung ha sadlupan, sin Lawd Pilipinas ha subangan, sin Lawd Luzon ha sadlupan, iban sin Lawd Selebes ha sātan. Nasuku' sin Pilipinas in jangkaan kalawran sin hula' Taywan ha uttara', sin Jipun ha uttara'-subangan, sin Palaw ha subangan, sin Indonesya ha sātan, sin Malaysya iban Brunay ha sātan-sadlupan, sin Vietnam ha sadlupan, iban sin Sungsung ha uttara-sadlupan.

Pilipinas in istat kapupuan. Kiyatunguran sin Filipinas in lawm sin Singsing api sin Pasifik iban masuuk ini ha ekwadur in sabab da mawmu Pilipinas kugdanun sin badju iban linug, sagawa awn isab in Pilipinas sin mataud puun kainasiran iban nakila sin dunya in patag sin byodibersidat.. Lawak sin Pilipinas in 300,000 kilometro pasagi, iban nakikimmat awn 103 milyun raayat. Pilipinas da isab in hikawalu balmataud in raayat dayn ha manga bangsa ha Asya iban in hika-13 balmataud in raayat ha manga bangsa ha dunya. Nagtagna bakas 2013, nakikimmat 10 milyun Pilipino da in mag-anak-apu ha dugaing-hula, amu in kimakatan sin hambuuk balmalaggu dyaspura ha dunya. Indaginis in manga tumpuk etnik iban kaartihan amu in kabaakan ha katan pu ini.

Ha awwal sin Pilipinas, Negritos in naghuhula, kaina dimatung in manga tau Awstronesya. Pagkadatung hi Ferdinand Magellan, in hambuuk magbabaak sin tau Portugal amu in nakura sin manga kapal sin Kastila, in pagtagna sin timpu pagkakolonisasi sin Kastila. Bakas 1543, piyangan in magbabaak sin Kastila amu hi Ruy Lópes de Villalobos in manga hula di in ngan Las Islas Filipinas, in ngan sin hari Kastila hi Phillip II sin Kastila. Pagkahula sin Kastila, natagna ha 1565, jiyari sin Pilipinas in suku sin Kaimperaduran sin Kastila para ha lugay sin 300 tahun. Hinabu in pagkakolonisasi sin Kastila, in agama Katolisisma in nanjari agama mataud piyaagud, iban najari sin Daira sin Manila in utan sadlupan sin paglitu trans-Pasipik. Natagna in Rebolusi sin Pilipinas ha 1896, bang kanu masi nalalaus in pagbunuan sin Kastila-Milikan. Dimihil in Kastila sin lupa sin Pilipinas kan Milikan, baba piyamung sin magmumuparik sin Pilipinas in Kamarhadikaan sin Republik Hika-isa sin Pilipinas. Awn kahinapusan sin pagbunuan sin Pilipinas-Milikan ha pagkaraug sin Milikan in awn kawasa sin lupa Pilipinas. Sagawa, ha lugay sin pagbunuan dunya hika-duwa, nag-inbat hi Jipun ha lupa Pilipinas. Mayan, awn liberasi ha Pilipinas iban namarhadika in Pilipinas ha 1946. Lugay yaun, awn mataud kasusahan ha timpu parinta sin istat kaukummilikkan katayakkupan, mayan nabaliskwat in diktatorsip sin Rebolusi sin Kawasa Raayat.

Pilipinas in hambuuk taiban sin pagtatagnahun sin Kabangsaan Tayakkup, Organisasi sin Paglitu Dunya, Asosyasi sin Kabangsaan sin Satan-Subangan Asya, Pur sin Koperasi Ekonomi sin Asya-Pasifik iban Puntuk sin Subangan Asya. Hiyiingat sin Pilipinas in bangsa sin tabu mabuskag iban bangsa sin bagu pagiindustri, amu in awn pagpinda sin bantuk ekonomi dayn pagtatanum/agrikultur ha ekonomi sin serbisi iban manupaktur.

Etimologi

Artikul baran: Ngan sin Pilipinas

Hi Philip II sin Kastila.

Hambuuk magbababaak sin Kastila, hi Ruy López de Villalobos, hinabu ha ekspedisi niya ha 1542, in piyangan niya in manga pu sin Leyte iban Samar in ngan "Felipinas" , dayn ha ngan sin Hari Kastila, hi Phillip II sin Kastila, iban in ngan sin Datu sin Asturyas. Mahumu in ngan "Las Islas Filipinas" in nanjari in ngan sin kapupuan Pilipinas bang hain in ha baba sin pagkakawasa sin Kastila. Bakas pamarinta sin Kastila natagna, awn dugaing ngan para kapupuan Pilipinas biya ha "Islas de Poniente" (Manga pu ha sadlupan) iban in ngan hi Magellan, San Lázaro, in manga ngan giyuna sin Kastila para wilayah di.

Hinabu in Rebolusi Pilipinas, timanyag in Kongres Malolos sin pagbabantuk sin Republik sin Pilipinas. Dayn ha timpu sin Pagbunuan sin Kastila-Milikan (1898) iban Pagbunuan sin Pilipinas-Milikan (1899-1902) pa timpu Komonwel (1935-1946), in upisyal kolonisasi sin Milikan in tiyawag sin kapupuan ini in ngan "Philippine Islands". In ngan upisyal sin "Republic of the Philippines" in nalapay ha konstitusi 1935 biya in ngan para ha istat ini amu in istat ini namahardika mayan.

Usulan

Artikul baran : Usulan sin Pilipinas

Prausulan (pra-900)

Artikul baran : Pra-usulan sin Pilipinas

Awn tanda in pagkabuhi sin manusiya timpranu ha Pilipinas ha tahun 709,000 yaun. Nabaak in asibi taud sin bukug sin manusiya ha Sungab sin Callao, in tanda sin nakabuhi in manusiya timpranu, napaginis sin manusiya awal ini in Homo luzonesis, nahula baha ha tahun 50,000 pa 67,000 yaun. Nabaak isab in jasad sin manusiya moderun ha Sungab sin Tabon ha pu sin Palawan, amu in U/Th-napapista ha 47,000 pa 11-10,000 tahun yaun. Naparatsaya baha sin tau Tabon in tau Negrito, amu in manusiya timpranu nahula ha kapupuan di, lagi, siya in anak-apu sin Aprika, namigrasi dayn ha Aprika pa Pilipinas, nalabay dayn ha naluddang lupa sin Sundaland iban Sahul.

Dimatung in hika-isa tau Awstronesya pa Pilipinas ha tahun 2200 BS (Bakas Sigul), nahula nila pa manga pu sin Batanes iban uttara Luzon dayn ha Taywan. Dayn didtu, pimanaw iban naghula sila pa taksina pa kaibanan manga pu sin Pilipinas iban Satan-Subangan Asya. Naasimilasi in tau Awstroesya dura ha tau Negrito amu in naghula timpranu ha kapupuan di, napanjari in tumpuk etnik Filipino amu in awn lamud genetik sila (dura ha babarapa proporsi genetik sin manga tau Awstronesya iban Negrito). Nabaak in manga artipak gik ha tahun 2000 BS (Bakas sigul), iban in guna sin gik in nahinang ha Luzon sin kakana dayn ha Taywan. Hinabu ha 1000 BS, in manga naghuhula ha katan sin kapupuan ini awn upat in ginis sin tumpuk sosyal, yari in: pihak sin magpapanhut-magtitipun, sosyedat sin hulubalang, plutokrasi sin lupa-taas, iban karatuan sin dungguan.

Manga Istat Timpranu (900-1565)

Artikul baran: Usulan sin Pilipinas (900-1565)

Inskripsi Sawasa-Lay sin Laguna, in baltimpranu pagsulat in nabaak ha Pilipinas.

Baltimpranu rekod pagsulat in Inskripsi Sawasa-Lay sin Laguna in nabaak ha Pilipinas. Hinabu ha 1300-an, najari sin manga pagkahula malaggu ha susulan in utan paglitu, iban najari in utan pagpipinda sin bantuk sosyedat. Awn magpinda-piyundai ingat in manga kawman timpranu iban in dugaing istat ha katan Asya. Napatsaya baha sin pagkalitu dura sin Sungsung in natagna ha lugay pamarinta sin dinasti Tang, sagawa nasulig pa ha lugay pamarinta sin dinasti Song. Hinabu ha hika-2 mileni MS, awn asibi in kawman timpranu ha Pilipinas in nagpara sin deligasi paglitu amu in nabaya sila piyagad ha sistema sin Tributari sin baba pagkawasa sin kaimperaduran sin Sungsung, ha hal paglitu sadja iban di ha hal politik iban kasandaluhan. Kaartihan sin Bumbay, ha terma linguystik iban agama, natagna in nagsaplag ha lawm sin kapupuan Pilipinas ha timpu sigul hika-10, najari in nasaplag in kaartihan ini dayn ha Kaimperaduran sin Majapahit. Hinabu ha sigul hika-15, nagtindug in Islam ha kapupuan sin Sug iban nasaplag didtu.

Napatindug sin manga kawman ha Pilipinas in parinta biya ha Karajahan Sin Maynila, Kawman sin Tondo, Namayan, Pangasinan, Karajahan sin Sebu, Karajahan sin Butuwan, Kasultanan sin Magindanaw, Kasultanan sin Lanao, Kasultanan sin Sulu iban Ma-i. Awn tu istruktur sosyal ha timpu sin kawman timpranu, biya ha klas balkanan atawa bangsawan, klas raayat biyaksa iban klas mangungutang-ipun. Hambuuk sin manga bangsawan in nakura sin kawman, nagulal siya sin "Datu", atas niya in magparinta sin "barangay" atawa "dulohan". Dura ha manga barangay, in najari sin barangay in hambuuk malaggu pagkahula atawa hambuuk tumpuk alyansi, bang awn labi kawasa in hambuuk sin manga datu in najari siya sin hari, raja atawa sultan, iban magnakura siya sin istat kawman. Awn asibi tanda in pagbunuan malaggu ha kapupuan yari iban in sabab ini in densidat populasi/kadasukan maghuhula yari in asibi pa.

Ha 1521, dimatung in magbabaak hi Ferdinan Magellan (Tau Portugis) ha lupa Pilipinas, iban tinanyag niya in manga lupa ini kaniya, kaina piyatay siya ha Batal sin Mactan.

Pagkakawasa sin pagkakolonisasi sin Kastila (1565-1946)

Artikul baran: Usulan sin Pilipinas (1565-1898) iban Usulan sin Pilipinas (1898-1946)

Natagna in pagkakolonisasi ha Pilipinas bang dimatung in magbabaak sin Kastila hi Miguel López de Legazpi dayn ha Meksiko ha 1565. Ha 1571, jiyari sin Manila Kastila in ina-daira sin Indi Subangan Kastila, amu in wilaya teritori ini ha Asya iban Pasipik. Nabaya sin Kastila in magbunu sin manga Muslim ha Satan-Subangan Asya iban hiyaatay sin Kastila in pagbunuan ini in hambuuk Reconquista. Dimaug in Kastila para pagkainbasi ha dugaing istat pamisil/lukal sabab giyuna nila in prinsipi sin magbahagi iban magkonkis.

Sin pagkakawasa sin Kastila ha Pilipinas in natayakkup in kapupuan Pilipinas ha hambuuk adminitrasi. Dayn ha 1565 pa 1821, naparinta in Pilipinas ha baba kawasa sin Kabirehan sin Bagu Spain, amu in ina-daira niya ha Meksiko. Mayan naparinta in Pilipinas dayn tuy ha kawasa sin Madrid karna awn Pagbunuan Kamahardikaan sin Meksika ha lugay sibu. Hiyanang in Galyon sin Manila ha Bikol iban Kabite. Daira sin Manila in hambuuk hab sin Paglitu trans-Pasipik.

Ha baba pagkakawasa sin Kastila, sin manga misyunir Katolik in piyaagud in manga maghuhula ha lawak pantay ha agama Kristyan. Piyatindug nila in manga iskul, hambuuk unibersidat, manga uspital iban manga simbahan. Lagi ha pagbawgbug sin pagkahula sin Kastila, piyatindug nila in manga kuta kasandaluhan ha katan kapupuan. Jiyari in bahasa Kastila biya in bahasa upisyal ha iskul mayran ha 1863. In piyawala isab sin Kastila in pag-iipun ha Pillipinas. Sabab sin pagkapawala sin pag-iipun, mataud in populasi sin Pilipinas.

Lagi ha pagkakawasa sin Kastila, naglapnas in Kastila sin babarapa pagmuparik sin tau pihak, iban natayak in manga gubat dugaing. Magastu in pagkamarinta sin Pilipinas ha timpu pagkawasa sin Kastila. Awn mataud pagbunuan ha timpu hika-17 sigul biya ha pagbunuan sin Balanda, konplik sin Muslim ha satan iban pagsalusu sin Jipun-Sungsung Wokou ha uttara, ambaya nalussung in kasinan sin pamarinta kolonisasi. Sabab sin balik pagbunuan, kulang gadji, dislokasi iban pagtitiil, nakulang in tau-kawasa karna di jukup in taud sin manga tau maghihinang iban sundalu dayn ha manga pihak Pilipinas, Meksiko iban Peru. Nagparinta in Kastila sin daira iban daira asibi sadja. Lagi, sabab sin masusa in pamaarinta ha Pilipinas, nakura sin Royal Piskal sin Manila, in nagsulat siya kan Hari Charles III sin Kastila, in napituwa siya supaya binun in kolonisasi di. Sagawa, nasulak in daakan ini karna nabaya pa sin manga orde misyunir iban tau alim in paagarun in manga maghuhula didtu ha agama Kristyan.

Siyusun in manga artileri Kastila ha dingding sin Intramuros para bawgbugan in daira dayn ha pagmuparik pamisil iban pagkainbat sin tau guwa-hula.

Nabuhi pa in pamarinta kolonisi sin Pilipinas sabab nadara sin Kaharian sin Kastila in subensi tahun-tahun pa Pilipinas, Halga sin subensi ini in 75 ton sin pilak bulyon dayn ha Amerika. Sabab sin magastu in pamarinta kolonisasi, wala pagsusulig ha kuta Manila lugal ha 200 tahun na. Kiyukupan sin Anggalis in Manila dayn ha 1762 pa 1764, hinabu in Pagbunuan sin Pitu Tahun. Sagawa, di nakadapat in Anggalis sin nagkunkis ha guwa sin Manila, karna masi bakti in manga tau Pilipinas ha Kastila. Nabalik in pagkakawasa sin Kastila sabab ha Janji sin Paris 1763. Malugay in pagkakunplik sin Kastila-Muslim, lugal ha gatusan tahun. Ha suku ahil sin hika-19 sigul,nakunkisan sin Kastila in suku sin Mindanaw iban manga Muslim, iban nakila na sin Kasultanan sin Sug in kaukumilikan sin Kastila.

Piyatindug nila Pilipino Ilustrados bang hain ha Kastila sila naghuhula in Kuhibal Propaganda. Piyatta ha 1890.

Ha sigul hika-19, nag-ukab in dungguan Pilipinas ha paglitu dunya. Mataud tau Kastila piyag-anak di ha lupa Pilipinas iban dayahan sila in manga misra-liyuran. Iyukab in manga hinang ha parinta para ha manga imigran Kastila Amerika, bakas lugay, iyukab da in manga hinang parinta para ha manga tau bang hain ha Kastila sila piyag-anak. Sagawa, nanasaplag na in pikilan sin pagmuparik, pagmungkil iban mahardika pa katan kapupuan. Mataud manga sundalu naghinang ha Pilipinas in manga Latin-Amerika iban Criollos, sagawa naghawal-hawal in Kastila sin kabaktian sin manga sundalu Latin-Amerika ha sabab in Pagbunuan Kamahardikaan sin Amerika Latin. Lagi ha pagkahawal-hawal ini in nakura sin rebolusi hi Isidoro Montes de Oca, siya in tau Meksiko panubu dayn ha tau Pilipino, kiyatabangan niya hi Vicente Guerrero para pagkamahardika sin Meksiko ha Pagbunuan Kamahardikaan sin Meksiko.

In patta sin napapakukus Pilipino rebolusinaris, amu in ngan niya in Katipuneros.

Puun sin sentimen rebolusi in pagkasabil sin tu aktibis pari ha 1872, natugsuk sila sin pagsulat sin hambuuk sedisi. Sabab ha ini, nainspi in kuhibal propaganda ha Kastila, nabaya hinda Marcelo H. del Pilar, José Rizal, iban Mariano Ponce in pagpipinda politik ha Pilipinas. Lumugay siyabil hi Rizal ha pagkatugsuk sin rebolusi. Kaina piyasayu in manga magbabakti ha Kastila. Para reforma, piyatindug hi Andrés Bonifacio in sosyedat kasundaluhan lahasiya ha 1892, amu in ngan niya in Katipunan. Nabaya sin sosyedat ini in kamahardikaan.

Natagna sin Katipunan in Rebolusi Pilipinas ha 1896. Utan sin Katipunan ha Probinsi Kabite, awwal, awn pagagawan hi Magdiwang iban Magdalo ha Konbensi Tejeros, iban ha hambuuk pagpipi, diyaug hi Bonifacio ha upisyal sin Katipunan baba dimaug hi Emilio Aguinaldo, nanjari siya sin nakura bagu sin rebolusi. Ha 1897, najari in Pak sin Biak-na-Bato amu in pagkaig sin nakura sin rebolusi ha Hong Kong. Ha 1898, natagna in Pagbunuan sin Kastila-Milikan iban nasaplag in bayta ini ha Pilipinas, bimalik hi Aguinaldo iban kiyalaus in rebolusi, lumagay napamung in kamahardikaan sin Pilipinas dayn ha Kastila ha 12 Juni 1898 ha Kawit, Kabite. Napatindug in Republik Hika-Isa Pilipinas ha 21 Inir 1899.

Pagkalupa hi General Douglas MacArthur sabu Batal sin Leyta ha 20 Uktubar 1944.

Nagdihil in Kastila sin kapupuan Pilipinas kan Milikan, iban lupa Pwerto Riko iban Gwam sabab sin pagkadaug sin Milikan ha Pagbunuan Kastila-Milikan. Di kiyala sin Milikan in kamahardikaan iban kaukummilikan sin Republik Hika-Isa Pilipinas, mayan natagna na in Pagbunuan sin Milikan-Pilipinas. Sabab sin pagbunuan ini, undulan niya pagkapatay sin 200,000 pa 1 milyun Pilipino in sabab sin gutum iban kasakitan. Mayan piyagdaugun in Republik Hika-Isa Pilipinas, naparinta in kapupuan di sin parinta insular Milikan. Nalarak sin Milikan in istat pagmuparik, biya ha Kasultanan sin Sug amu in naukuy na, iban ha Republik Tagalog. Ha baba pagkakawasa sin Milikan, kiyagagahan sin Milikan in gimba bud Pilipinas amu in di kiyagagahan sin Kastila.

Iban ha pagkakawasa sin Milikan ha Pilipinas, awn pagpipinda kaartihan iban pagsusulig sin sayuan pamangsa. Ha 1935, Diyulan hi Pilipinas sin kahalan Komonwel, iban najari presiden hi Manuel Quezon iban najari wakil presiden hi Sergio Osmeña. Naghatul hi Quezon sin bahasa pamangsa/nasyunal naguwak sin kapatutan babai iban pagpiminda lupa.

Kahalan sin kamahardikaan iban mayan pagkajanji sin Manila.

Awn paru kamahardikaan sin Pilipinas sagawa nasawsaw sin Pagbunuan Dunya Hika-Duwa baba nag-inbat in Kaimperaduran sin Jipun ha Pilipinas, iban piyatingug sin Jipun in parinta Republik Pilipinas Hika-Duwa, nagnakura hi Jose P. Laurel iban najari in parinta ini ha istat datu-datu sin Jipun. Ha gitung 1942 pa gitung-1944, nabanta sin hambuuk tumpuk guyril lahasiya in pagkaokup sin Jipun ha Pilipinas. In batal nabal balmalaggu ha usulan, najari ha Pilipinas, in Batal sin Luuk sin Leyte. Najari ini in sabab sin pagliliberalisasi sin kaya Allya dayn ha Kaimperaduran sin Jipun. Najari in atrositi iban dusa pagbunuan sabu ha pagbunuan ini, bya ha March Patay sin Bataan iban Pagpapatay Malaggu ha Manila. Diyaug sin sundalu alya in Jipun ha 1945. Ha ahil sin Pagbunuan Dunya Hika-duwa, nakimmat hangmilyun Pilipino piyatay. Ha pitsa 11 Uktubar 1945, najari sin Pilipinas in taiban sin pagpapatingugun sin Kabangsaan Katayakupan. Ha pitsa 4 Juli 1946, kiyila na sin Milikan in istat Pilipinas biya hambuuk limaya istat ha Janji sin Manila, biya timpu presiden hi Manuel Roxas.

Timpu Poskolonisasi (1946-bihaun)

Artikul baran: Usulan sin Piipinas (1946-65), Usulan sin Pilipinas (1965-86) iban Usulan sin Pilipinas (1986-bihaun)

Awn sangsa in tapusin in Rebolusi Hukbalahap bang kanu natagna ha pagkaupisyal hi Elpidio Quirino. Sagawa, tiyuud tiyapus in rebolusi yan ha lugay sin pagkapresiden hi Ramon Magsaysay. Ganti hi Magsaysay, hi Carlos P. Garcia, piyatagna niya in Polisi Pilipino Unahan, amu in kiyalaus pa in polisi ini hi Diosdado Macapagal, iban piyinda niya in pitsa sin adlaw Kamahardikaan dayn ha 4 Juli pa 12 Juni, in pitsa sin himumungan kamahardikaan hi Emilio Aguinaldo, iban kiyalaus pa niya in pagkangila sin Bornew Uttara.

Ha 1965, diyaug hi Macapagal iban dimaug hi Ferdinand Marcos ha pagpipi pampresiden. Ha timpu awwal sin kaniya pagkapresiden, piyatindug niya inn mataud proyek inprastruktur, ampa, siya dura in asawa niya, hi Imelda, natugsuk sin kahakan iban nagastu in sin pamayran. Ha timpu ahil pagkaupisyal hi Marcos, piyamung niya in papanaw sin pagkalingug (atawa papanaw sin martyal)cha 21 Siptyimbar 1972. Ha lawm timpu pagkapapanaw ini awn pagpapagang politik, pagsisinsur iban pagdudugtul sin kapatutan sin manusiya.

Ha 21 Awgus 1983, banta pamolitik hi Marcos, hi Benigno Aquino Jr. amu in nakura sin lawan politik, nabunu ha tarmak ha Landing Internasyonal sin Manila. Tiyawag hi Marcos in pagpipi pampresiden bihaun-bihaun ha 1986. Ampa dimaug hi Marcos, sagawa in undul niya awn tipu. Undulan ini awn rebolusi sin kawasa raayat, amu in naig hi Marcos iban taiban niya ha Hawaii, iban balu hi Aquino, hi Corazon Aquino najari in presiden.

Ha 1991, pagkabustak sin Bud Pinatubo in pagkabustak hika-duwa balmalaggu ha usulan sin sigul hika-19.

Pagkabalik sin demokrasi iban pagpipinda parinta in natagna ha 1986, sagawa nalallay sin utang istat, kahakan sin parinta, pagsusulay sin kupditat, pagka-awn sin komunis iban konplik militar dura in manga separatis Moro. Najari mataud musiba pagkapamarinta hi Aquino, biya pagkalunud sin MV Doña Paz ha Disiymbar 1987, pagkabustak sin Bud sin Pinatubo ha Juni 1991. Naganti hi Aquino hi Fidel V. Ramos, amu in awn pagsusulig ha ekonomi, ha taas pagkasulig sin 3.6%, sagawa nataklup ini sin krisis panggastu Asya 1997.

Ganti hi Ramos, hi Joseph Estrada, nabaliskwat hi Estrada ha rebolusi EDSA 2001 iban naganti siya hi wakil presiden niya, hi Gloria Macapaagal-Arroyo ha 20 Inir 2001. Pagkapamarinta hi Arroyo ha lugal sin 9 tahun awn pagkasulig sin ekonomi, sagawa napalumu pagsulig ini sin kahakan iban iskandal pamolitik. Ha 23 Nobiymbar 2009, nabunu in 34 jornalis iban mataud madjilis ha Magindanaw.

Kiyalaus pa in pagkasulig sin ekonomi ha pagkapamarinta hi Benigno Aquino III, amu in nasaplag niya in marayaw pagkapamarinta iban transperansi.Ha 2015, awn gubat ha Mamasapano, Magindanaw, bang unu nabunu in 44 lamud sin Kaya sin Spesyal Hibal, Pulis Pamangsa Pilipinas, naumbul in wala pagkajari sin Papanaw sin Basik Bangsamoro. Mayul sin Dabaw yaun, hi Rodrigo Duterte dimaug ha pagpipi pampresiden, najari in presiden hika-una dimaug dayn ha Mindanaw. Piyatagna niya in kempen anti-drug iban manga paru inprasturktur. Pagkaniyat sin Papanaw sin Organik Bangsamoro najari in wilaya awtonom Bangsamoro ha Mindanaw. Ha timpu timpranu sin 2020, naabut sin birus Covid-19 ha Pilipinas.

Gewgrapi iban Katilibut

Artikul baran: Gewgrapi sin Pilipinas

In topograpi sin Pilipinas.

Pilipinas in istat kapupuan kiyakatan kulang labi in 7,642 pu iban lawak niya, lapay in lawak lawd ha lawm lupa, awn 300,000 kilometer pasagi. Awn haba susulan 36,289 kilometer amu in najari in hika-lima mahaba susulan ha dunya. Sona eklusip ekonomi sin Pilipinas nataklup in 2,263,816 km² . In tungud sin Pilipinas ha ut sin 116° 40' iban 126° 34' E longituda iban 4° 40' iban 21° 10' N latituda. Lagi kiyajangkaan sin Pilipinas in Lawd Pilipinas ha subangan, Lawd Sungsung Satan ha sadlupan, iban Lawd Selebes ha satan. Tungud sin Pu sin Bornew ha gatusan kilometer satan-sadlupan iban Taywan ha uttara sin Pilipinas. Pu Maluku iban Sulawesi ha satan iban satan-subangan sin Pilipinas iban istat pu sin Palaw ha subangan Pilipinas.

Napabantuk in kapupuan ini sin pormasi batu prinsipal, sahsa iban bulkanik. Awn walu mayor ginis sin katian ha Pilipinas, kawalu niya in dipterokarp, katian susulan, katian pin, katian molava, katian baba bud, katian taas bud atawa katian lumut, katian bakkaw iban katian ultrabasik. Baltaas bud ha Pilipinas in Bud sin Apo. Kataasan niya in 2,954 meter dayn ha patag taas lawd iban kiyatunguran in pu sin Mindanaw. Lawm sin Galateya ha Lubang sin Pilipinas in tungud ballawm ha istat ini iban ha rang/katunguran hika-tu dayn ha dunya. Lubang ini in natungud ha Lawd sin Pilipinas. Hambuuk sita hirinsi dunya UNESCO in Sapa Subterranyan sin Pwerto Prinsesa, kahabaan sin suba ini in 8.2 kilometer.

Bulkinu/Buwd Apo sin Mayon in balmalasig/bal-aktip bulkinu/bud Apo ha Pilipinas.

Balhaba sapa ha Pilipinas in Sapa sin Kagayan ha Luzon Uttara, naitung kahabaan niya in 520 kilometer. Luuk sin Maynila, masuuk ha susulan sin ina-daira sin Manila, nabandung ha Laguna de Bay, in balmalaggu lanaw ha Pilipinas, pagkabandung niya in hambuuk sapa, in Sapa sin Pasig. Luuk sin Subik, Dabaw iban Moro in kagunahan isab in luuk. Nakandi sin Istrik sin San Hwaniko in manga pu sin Samar iban Leyte, sagawa makalabay sin hambuuk taytayan in Taytayan sin San Hwaniko.

In tungud sin Pilipinas ha sadlupan suku sin Singsing Api sin Pasipik, sabab ini daran manjari in aktibidat seysmik iban bulkanik. Platu sin Benham ha subangan sin Lawd sin Pilipinas in hambuuk wilaya baba-lupa aktip ha pagsubduksi tektonik. Kulang-labi 20 linug narigistar adlaw-adlaw, sagawa maguya da agun katan linug sakawun. In mayur linug balahir najari in Linug sin Luzon 1990. Awn mataud bulkinu aktip biya ha Bulkinu sin Mayon, Bud sin Pinatubo iban Bulkinu sin Taal. Pagkabustak sin Bud sin Pinatubo ha Juni 1991 in naghasil sin hikaduwa pagkabustak terresti ha sigul hika-20. Pilipinas in maghahasil kawasa gewterma hika-duwa balmalaggu ha dunya, liyu sin Milikan da, iban 18% sin kalagihan kurinti sin istat in kawasa gewtermal na ra.

Sabab sin struktur gewlogik kompleks iban aktibidat seysmik sin patag taas sin istat ini, awn mataud dipusit mineral di. Mataas in halga sin manga dipusit ini. Nakimmat in istat ini awn dipusit bulawan hika-duwa balmalaggu ha dunya, ha liyu sin Aprika Satan, dura awn mataud sawasa di ha istat ini. Nabaak isab ha Pilipinas awn dipusit Paladiwm ha manga balmalaggu ha dunya, awwal, nabaak in Paladiwm ha Amerika Satan da. Ha Pu sin Romblon, awn puun marmul in mataas in kalidat niya. Awn da isab mineral yari biya kromita, nikal iban zink. Dalam yadtu, karna sin kulang sin papanaw, pagkadaran mangi, pagkamungkil sin manga kawman pihak, iban bakas mula sin kasuddahan iban musiba, siyabab in agun katan mineral ini di pa ikspurtun.

Byodibersiti

Artikul baran: Kabuhian Talun ha Pilipinas

Kitaa isab: Listahan sin manga binatang agun mawala

Pilipinas in istat sin indaginis. Kulang-labi awn 1,100 spisis vartabrata lupa in mabaak ha Pilipinas, lapay awn 100 spisis mamalya iban awn isab 170 spisis manuk-manuk amu in di makabaak ha lugal duwal ha Pilipinas da. Pilipinas da isab awn kadar pagkabaak mataas dura nabaak na unum spisis bagu sin mamalya ha hangpu taun yaun. Sabab ini, mataas in kadar endemisma lagi ha Pilipinas iban maray magtaas pa kaina. Suku bahagi ha dagat niya awn mataas byodibersiti sin spisis ista dagat ha dunya.

Awn da malaggu reptilya ha Pilipinas biya buaya Pilipinas iban buaya dagat. Nasaggaw na in malaggu buaya, nakikila ha manga lokal/pamisil hi Lolong. Nasaggaw hi Lolong ha satan bahagi sin Mindanaw, sagawa namatay na siya karna sin pniwmonya iban gubat ha jantung. In manuk-manuk pamangsa, nakikila ra siya biya agil Pilipinas, awn balmahaba baran niya dayn ha manga agil ha dunya ri; nasukud in baran niya ha 86 pa 102 sm ha haba niya iban natimbang siya ha 4.7 pa 8.0 kg. Naklasipikasi in agil Pilipinas ha hambuuk lamud sin pamili Accipitridae iban in idnimik niya ha katian-ulan sin Luzon, Samar, Leyte iban Mindanaw.