Wp/rsk/Гавриїл Костельник

Гавриїл Костельник
Народзени	15. юния 1886.
Умар	20. септембра 1948. (62)
Державянство	австроугорске, югославянске
Язик творох	руски, українски, латински, горватски
Школа	Ґимназия Винковци, Заґреб
Универзитет	Теолоґийни факултет, Заґреб, Львов
Наукови ступень	др филозофиї (1913)
Период твореня	1903—1948.
Поховани	у Львове
Припознаня

Гавриїл Костельник (*15. юний 1886—†20. септембер 1948), поет, педаґоґ, белетрист, публицист, линґвист, теолоґ, филозоф и церковни вожд українскей националней ориєнтациї у Галичини и основопокладач литературного язика и литератури войводянских Русинох/Руснацох.

Биоґрафия

Елеонора Зарицка и Гавриїл Костельник у Руским Керестуре 1915. року

Гавриїл Костельник ше народзел у Руским Керестуре 15. юния 1886. року, у стреднє маєтней парасткей фамилиї, оцец Теодор и мац Ана, дзе их було шесцеро дзеци. Шейсц класи основней школи закончує у Керестуре, а вец два класи ґимназиї у Винковцох. Други два класи закончує у Заґребе. На Теолоґийни факултет у Заґребе уписал ше 1906. року, алє уж 1907. року преходзи на богословию до Львова и там ю закончує 1911. року. Понеже бул под юрисдикцию Львовского надвладичества, митрополит Андрей Шептицки го послал на последипломски студиї до Фрайбурґу у Швайцарскей. Там Костельник 1913. року здобул докторат зоз филозофиї. Докторску дисертацию написал и одбранєл по латински, котра ма наслов: „De principiis cognitionis fundamentalibus (Leopoli, 1913“ (О основних началох спознаня).

За священїка бул пошвецени 1913. року, алє ше пред тим оженєл зоз Елеонору Зарицку, дзивку директора ґимназиї у Перемишлю. У малженстве мали пецеро дзеци: трох синох и два дзивки.

Ище як школяр ґимназиї у Заґребе почал писац перши свойо писнї. Уж концом 1903. року закончел свой познати идилски венєц З мойого валала и з постредованьом Володимира Гнатюка му є видруковани 1904. року у друкарнї оо. Василиянох у Жовкви (Україна). То источасно и перша кнїжка уметнїцкей литератури на бешеди бачванско-сримских Руснацох.

Єдну другу кнїжку поезиї послал (1904) академикови Александрови А. Шахматови до Санкт Петербурґу, дзе ше находзела покля ю нє одкрил Александер Дуличенко и нє обявел у часопису Шветлосц (1991) а потим и як сепарат (Жалосцинки - серенчи и милей, 1994). Тоти поетични пробованя, написани на традиционални способ зоз елементами фолклору, одкриваю Костельников поетични талант. Векшина познєйших писньох ше зявйовала у рускей преси и рочних календарох медзи 1922. и 1936. роком. Понеже бул виполнєни з духом горватскей ренесансней поезиї, його главни теми то любов ґу родзеному краю, патриотизм и пацифизм.

Костельник написал и коло двацец приповедки и “скици у прози” по руски и єднаке число по українски. У тих роботох доминую библийни мотиви, як и у писньох за дзеци, хтори, ґенерално патраци, творя писнї и приповедки зоз релиґийнима темами.

Писнї писал и по горватски. Перша збирка му ноши наслов Romance i balade и обявена є 1907. року. Потим Žumberak – Gorske simfonije 1911. року, а Trenuci у предлуженьох 1917. року.

Утемелїтель язика и уметнїцкей литератури Руснацох

У 1915. року 9 мешаци пребувал у Руским Керестуре, бо теди у Львове було русийске войско. Теди бул поставени на место другого капелана, котре теди за ньго було оформене. На тим положеню у шлєбодним чаше написал хронїку керестурскей парохиї под назву Liber memorabilium гр. кат. Парохиї Бачкерестурскей, котра ше велї роки чувала лєм як рукопис, а до друку ю порихтал и прекоментаровал др Янко Рамач, а видал Союз Русинох и Українцох Югославиї 1998. року зоз финансийну помоцу Фонду за отворене дружтво Югославия.

Идилски венєц З мойого валала, перша кнїжка уметнїцкей поезиї на руским язику, 1903. рок

И после врацаня до Львова Костельник прейґ дописованя отримовал цесну вязу зоз родимим крайом и вельо му помагал зоз рижнима порадами, особлїво коло активносцох у вязи зоз националним препородом. Др Гавриїл Костельник преподавал теолоґию на грекокатолїцкей семинариї и познєйше на Академиї у Львове. Єден час бул и редактор львовского вирского часопису Нива (1920-1929), а написал и даскельо кнїжки по українски, медзи котрима збирку писньох под насловом Помершій донечці (1921) и Пісня Богові (1922), котру тримал за свой архитвор у литератури. Обидва кнїжки у прекладу на наш литературни язик обявело Руске слово.

После снованя Руского народного просвитного дружтва (1919) Костельник цесно сотрудзує зоз його предсидательом керестурским парохом о. Михайлом Мудрим и подпредсидательом и редактором Календара о. Дюром Биндасом. На їх молбу написал Граматику бачваньско-рускей бешеди (Сримски Карловци, 1923), а вец и першу драму на нашей бешеди под насловом Ґу Христови (1923), потим драму Єфтайова дзивка (1924). А кед 1924. року почали виходзиц Руски новини, вон и у нїх часто обявйовал свойо написи и литературни твори. Найвецей писал по українски и свойо твори обявйовал у Львове у ружних публикацийох або окремних виданьох.

У вецей статьох у вязи зоз язичним питаньом хтори були обявйовани насампредз у алманаху Руски календар 1920-их и 1930-их рокох, вон обгрунтовйовал же войводянски (бачвански) русински/руски язик диялект українского и поволовал своїх сонароднїкох же би учели и “кнїжкови язик”, то єст, литературни українски язик и же би у писаню руски приблїжовали ґу українскому.

Пишуци о Костельникови, Дюра Папгаргаї визначел же Гавриїл Костельник "правдиви будитель нашого народу, бул його просвититель, духовни оцец културно просвитного руху свойого малочисленого народу у Бачкей и Сриму, його предняк". Же бизме достали цо яснєйшу представу о велькосци дїла Гавриїла Костельника, цитираме и слова Костельникового доброго приятеля и сотруднїка о. Дюри Биндаса, хтори обявени у Руских новинох 1925. року (ч. 14, б. 1) (рок-два по обявйованю Граматики бачваньско-рускей бешеди): "До тераз зме ше учели на цудзим и од цудзого, а нєшка уж маме школски кнїжки, календари и иньши кнїжки. Нєшка нїхто нам нє може пригвариц, же ми нє сцеме и нє можеме жиц як други народи, бо ше наш народ о шицким остарал: єдни зоз духовну моцу и пирком, други зос материялним жертвами а шицки вєдно подпомогли створиц нашо єдине и миле Руске народне просвитне дружтво ... Же так стоїме у першим шоре дзековац маме нашому першому и найславнєйшому писательови нашого руского народу Др Гавриїлу Костельникови. Велї були предняци и початок – фундамент зробели, алє без нього бизме и нєшка ище далєко були. Вон зробел темель, вон, котри добре позна душу и живот нашого народа а тиж и шицки славянски народи и кнїжовносц, вон подал праву линию, совити мудри и од початку вон перши роботнїк на нашим руским просвитним полю".

У историї рускей литератури и култури забера перше место як утемелїтель нашого руского литературного язика и основоположнїк нашей уметнїцкей литератури та його твори були предмет числених статьох. Видавательна хижа Руске слово з Нового Саду його роботи знова видала, уключуюци их до антолоґиї рускей поезиї (Антолоґия рускей поезиї, 1984), зборнїка поезиї (Поезия на бачванско-сримским руским литературним язику, 1970) и прози (Проза на бачванско-сримским литературним язику, 1975). Православна церква у України обявела зборнїк його релиґийних статьох (Выбрани творы, 1987).

Крочаї процив Униї

Од 1925. року, кед нащивел Рим, почина Костельниково ваганє у питаньох идеолоґиї Риму и историйного положеня униї, хтору Костельник сцел видзиц як историйни субєкт цо збилїжує Восточну и Заходну церкву, а нє як обєкт и драгу за денационализацию Руснацох и Українцох, цо вона найчастейше була, або хтору улогу єй наменьовали у рамикох католїцких державох дзе жили и Русини. Костельник 1928. року обявел кнїжку Спiр про епiклезу мiж Сходом и Заходом, а 1929. року сам одходзи з длужносци редактора Ниви, же би истого року бул зменєни и з длужносци професора Богословскей академиї у Львове.

Як блїзки сотруднїк митрополита Андрея Шептицкого, Костельник ше процивел латинизациї и указовал прихильносц ґу обновеню восточного обряда у грекокатолїцкей церкви. По шмерци митрополита Шептицкого концом 1944. року и по запровадзованю совєтскей власци у восточней Галичини истого року, Костельника нови власци вибрали же би участвовал у їх кампанї за утаргованє грекокатолїцкей церкви. Понеже бул на линиї восточней ориєнтациї, вон постал водзаца фиґура на львовским церковним соборе отриманим од 8. по 10. марец 1946. року, хтори понїщел унию зоз Римом односно окончене зєдинєнє Грекокатолїцкей церкви зоз Русийску православну церкву т.є. утаргованє Грекокатолїцкей церкви у України. Костельник ше обрацел на православє и на тото одшмельовал других священїкох. Українски грекокатолїцки националисти го означели як зраднїка. Забити є з боку атентатора у таїнствених обставинох 1948. року. Совєтски идеолоґи го потим описовали як жертву екстремних українских националистох; його аполоґети зоз Заходу потим нагадовали же го елиминовали совєтски власци, бо им вецей нє бул нєобходни у їх кампанї процив грекокатолїцизма.

Литература

• Др Юлиян Тамаш: История рускей литератури, Завод за уџбенике и наставна средства, Београд, 1997, б. 547-559.

• о. Проф. Др Роман Миз: Священїки дакедишнього Осєцкого викарията, видавателє: Парохия св. Петра и Павла, Нови Сад и Максима, друкарня и видавательна хижа, Петроварадин, 2016, б. 187-190.

• Юлиян Тамаш: Гавриїл Костельник медзи доктрину и природу, студия; Руске слово Н. Сад, 1986.

• Дюра Папгаргаї, Гавриїл Костельник: зачатнїк уметнїцкей литератури югославянских Руснацох, у Гавриїл Костельник, Поезия на бачванско-сримским руским литературним язику (Нови Сад, 1970), б. 7-87;

• Александер Д. Дуличенко, Г. Костельник и його 'Граматика бачваньско-рускей бешеди', Шветлосц, ХI, 1 (Нови Сад, 1973), б. 67-76;

• Иларион Карпяк, Протопресвитер отець др Гавриїл Костельник: нарис религийно-церковної та лiтературно-наукової дїяльностi (Львов, 1996);

• Юлиян Тамаш, Литературна творчосц Гавриїла Костельника на руским язику, Шветлосц, XVIII, 2 (Нови Сад, 1980), б. 129-153.

• Тамаш, др Юлиян, "Гавриїл Костельник (1886-1948)", Руски Керестур, лїтопис и история (1745-1991), Месна заєднїца Руски Керестур, 1992, бок 399.

Вонкашнї вязи

• Юлиян Тамаш: Типолоґия уметнїцкей прози Гавриїла Костельника на руским язику, Творчосц, ч. 1, 1975, гласнїк Дружтва за руски язик и литертуру, б. 51.

• Мр Евґения Барич: Творенє словох у дїлох Гавриїла Костельника, фундаменталних за язик и литератури югославянских Руснацох, Творчосц, гласнїк Дружтва за руски язик и литертуру, ч.11, 1985. б. 8.

• Мр Анамария Рамач Фурман: Ґраматика бачваньско-рускей бешеди Гавриїла Костельника як фундамент руского литературного язика, Studia Ruthenica, Дружтво за руски язик, литературу и културу, ч. 18, 2013, б. 15-25.

• Льві́вський собор 1946, Українська Вікіпедія, 13 лютого 2005.

• РУБЛЬОВА Наталія Степанівна: ЛЬВІВСЬКИЙ СОБОР 1946

• З мойого валала - Гавриїл Костельник Гомзов (Крачун), Ютюб, канал Маковчань, 2010.

• Бачко моя, Бачко, композиция на стихи Гавриїла Костельника, Ютюб, канал Маковчань, 2021.

• З мойого валала (документарна репортажа, 1984 ), ТВ Нови Сад, 1984.